Lesbók Morgunblaðsins - 02.12.1978, Blaðsíða 2

ÁRNI OLA níræöur
Ekki er venjan aö birta afmælis-
greinar í Lesbók, en á níræöisafmæli
Arna Óla, sem ber uppá daginn í
dag, þykir sjálfsagt aö gera undan-
tekningu frá þeirri reglu. Svo ná-
tengdur er Árni ÓJa Lesbókinni og
blaöiö honum.
Síöan Morgunblaöiö hóf göngu
sína 1913, hefur Árni lagt því liö sitt;
hann er aldursforseti íslenzkra
blaöamanna og heiðursfélagi í
Blaöamannafélagi íslands. Árni kem-
ur þegar viö sögu í fyrsta tölublaði
Lesbókar 1925, en um langt árabil
var hann ritstjóri Lesbókar og
auglýsingastjóri Morgunblaösins um
8 ára skeiö. Eftir aö formi Lesbókar
var breytt í ársbyrjun 1962, lét Árni
af ritstjórn, en hefur þó skrifaö aö
staöaldri í blaðiö síöan og mun
væntanlega birtast eftir hann ný
grein í næsta jólablaöi.
Árni Óla er Þingeyingur; fæddur á
Víkingavatni í Kelduhverfi 2. desem-
ber 1888. Hann ólst upp í foreldra-
húsum, en settist í Verzlunarskóla
íslands, lauk þaöan prófi 1910 og
stundaöi verzlunarstörf þar til hann
réöist til Morgunblaðsins. „Þar var
alltaf sama glaöa viömótið og viljinn
til að leysa vandann“, sagöi Valtýr
Stefánsson í afmælisgrein um Árna
sjötugan. Og í afmæliskveðju frá
Morgunblaöinu á áttræðisafmæli
Árna, segir svo:
„Auk blaöamennskunnar hefur
Árni Óla verið afkastamikill rithöf-
undur. Flestar bækur hans hafa
verið tengdar landinu og þjóöinni,
ritaöar af næmum skilningi þess
manns, sem vel hefur fylgzt með. Þá
hefur hann lagt mikla rækt viö aö
foröa frá gleymsku margvíslegum
fróöleik um liöinn tíma og á þaö jafnt
viö um mannvirki og fólkið, sem
lagði grundvöllinn að því þjóðfélagi,
sem viö nú búum í og lifnaðarhætti
þess. Nægir þar aö benda á
Reykjavíkurbækur hans, sem veröa
komandi kynslóöum dýrmætur sjóö-
ur. Hefur Reykjavíkurborg veitt
honum sérstaka viöurkenningu fyrir
þær bækur.
Árni Óla hefur unniö heill aö hverju
því verkefni, sem hann hefur tekiö
sér fyrir hendur. Auk starfa hans viö
Morgunblaöið og Lesbók og fræöi-
starfa, hefur hann reynzt Góðtempl-
arareglunni drjúgur liösmaöur. Átti
hann sæti í framkvæmdanefnd
Stórstúku íslands í allmörg ár og er
nú heiðursfélagi hennar“.
Og ennfremur segir í cfreininni:
„Morgunblaöiö á honum miklar
þakkir aö gjalda — og ekki síöur
þeir, sem meö honum hafa unnið.
Hann hefur veriö okkur öllum
hollvinur. Á vináttu hans hefur engan
skugga boriö — og viö erum stolt af
því, hve annt hann lætur sér enn um
hag okkar og blaösins.“
Enginn einn maöur hefur komiö
meira viö sögu Lesbókar en Árni Óla
og hefur hann skrifaö um sundurleit-
ustu efni: Dulræn fræöi, vísindaleg
efni, hugleiöingar og kenningar um
írskt landnám fyrir daga hinna
norsku landsnámsmanna. í Lesbók
hafa nokkrum sinnum birzt Ijóö eftir
Árna, en langsamlega kunnastur er
hann fyrir ýmisskonar fræöi-
mennsku. Snemma fór hann aö
skrifa greinar í Lesbók úr sögu
Reykjavíkur; hann þekkir feril, eig-
endur og íbúa húsa viö heilar götur í
gamla bænum og minni hans er
óbrigðult. Mættu margir öfunda
hann af því, sem áratugum eru yngri.
Þaö er stórkostleg gæfa aö búa
viö óskert andlegt atgerfi á níræðis-
afmæli sínu; aö vera veitandi fremur
en þiggjandi. Draumurinn um farsæl
efri ár er einmitt þannig, en rætist
aðeins hjá fáum. Viö upphaf tíunda
áratugarins er Árni Óla sístarfandi
og framlag hans til Lesbókar er
ævinlega vel þegiö, enda fram reitt í
Ijósi mikillar reynslu og af mannviti.
Morgunblaðið og Lesbók þakka
Árna fyrir ánægjuríkt samstarf á
þessum merku tímamótum og færa
honum árnaöaróskir.
Batdur Steingrímsson
SKÁLD-RÓSA
Staðreyndir og þjóðsaga
í 40. tbl. Lesbókar Morgunblaðsins, 22.
október s.l., er grein eftir góökunningja
minn Jón Ólafsson lögfræöing og fyrrum
framkvæmdastjóra, um leikrit Birgis
Sigurðssonar, Skáld-Rósu, meö hliösjón
af æviferli skáldkonunnar. Dóm hans um
leikritiö ætla ég ekki aö ræöa, enda hef
ég ekki séð þaö, þótt skömm sé frá að
segja. Hins vegar tel ég rétt að gera
örlitlar athugasemdir viö túlkun hans á
sögu Skáld-Rósu, en þar hygg ég, að
hann ofmeti vafasamar heimildir.
Þótt þáttur Tómasar skálds Guð-
mundssonar um Skáld-Rósu í Konur og
kraftaskáld sé forkunnar vel ritaöur, þá er
hann því miður hæpin sagnfræði. Svipuðu
máli gegnir um sögu Natans Ketilssonar
og Skáld-Rósu eftir Brynjólf Jónsson frá
Minna-Núpi. Þar virðist þjóösagan stund-
um bera staðreyndir ofurliði. Til stuönings
því aö svo sé, má benda á ritdóm
Jóhanns Kristjánssonar í Óðni 1912, VIII.
árg., 9. tbl., bls. 66—67, en þar eru
margar missagnir sögunnar leiðréttar. En
hugum nú nánar að heimildum.
Páll Þórðarson Melsted fæddist 31.
mars 1791 að Völlum í Svarfaðardal.
Hann útskrifaðist úr Bessastaðaskóla
1809 og varð síðan skrifari Stefáns
amtmanns Þórarinssonar á Möðruvöllum.
Hinn 13. nóvember 1812 fæddi Anna
Sigríður, dóttir Stefáns amtmanns, Páli
son. Var sá sveinn hinni mæti Páll
Melsted sagnfræðingur. Hafði Anna
Sigríður áður átt dóttur með Friðrik
verslunarmanni Möller á Akureyri. Mun
amtmaöur hafa verið þess fýsandi, þegar
hér var komið málum, aö þau Páll og
Anna Sigríður gengju í hjónaband. Þó
skyldi hann fyrst fara utan til laganáms
með tilstyrk amtmanns. Fór Páll utan
1813 og lauk lögfræðiprófi (examen juris)
frá Kaupmannahafnarháskóla vorið 1815.
Kom hann út samsumars og hafði þá
fengið veitingu fyrir Suður-Múlasýslu með
aðsetri aö Ketilsstööum á Völlum. Setti
hann þar brátt bú saman. Hinn 2.
nóvember 1815 kvænist Páll barnsmóður
sinni, Önnu Sigríði Stefánsdóttur. Mun
hún hafa orðiö eftir á Mööruvöllum, enda
er Ragnheiöur dóttir þeirra fædd þar 13.
júlí 1816. Hins vegar má ætla, að Páll hafi
fariö austur til sýslu sinnar.
Haustiö 1816 hefur Anna Sigríöur
fluttst til bónda síns að Ketilsstöðum, því
að hún er ekki skráð meðal heimilis-

Möoruvelhr í Hörgárdal, þar sem fundum Rósu og Páls Melsted bar fyrst saman.
Tcikningin er gerð árið 1835.
manna á Möðruvöllum í fólkstali Mööru-
vallaklausturssóknar 1. sunnudag í að-
ventu 1816.
Rósa Guömundsdóttir eöa Skáld-Rósa
fæddist að Ásgeröarstöðum í Hörgárdal,
23. desember 1795. Var Guðmundur
faöir hennar, þá bóndi þar, en fluttist
1802 aö Fornhaga í sömu sveit og bjó þar
til 1816, aö hann brá búi. Konu sína,
Guðrúnu Guðmundsdóttur, missti Guð-
mundur 11. febrúar 1808. Rósa var heima
í föðurgarði til 1814 að hún fór að
Möðruvöllum sem vinnukona. Árið eftir
var hún heima í Fornhaga. Hlaut henni því
að vera kunnugt um samband Páls og
Önnu Sigríðar svo og um brúökaup þeirra
2. nóvember 1815.
Árið 1816 er Rósa vinnukona á
Svalbarði í Þistilfirði. Þar bjó þá séra
Þorlákur Hallgrímsson eyfirskrar ættar (f.
7. september 1775, d. 14. nóvember
1862) sonur Hallgríms Einarssonar á Ósi í
Hörgárdal.
Það er því fyrst vorið 1817, sem Rósa
kemur að Ketilsstöðum, en ekki 1816 eins
og sagt er í íslenskum æviskrám (IV.
bindi, bls. 176)*) Sama vor komu þeir
Framhald á bls. 15