Lesbók Morgunblaðsins - 02.12.1978, Blaðsíða 3

Geir V. Vilhjálmsson
Myndmál
Einars Jónssonar
Stíltegundir og tízka í heimi myndlist-
arinnar hafa valdiö því að eigi hafa allir
náð að meta Einar Jónsson að verðleik-
um sem myndlistarmann, Þó svo að
verk hans prýði Austurvöll, Lækjartorg,
Arnarhól og fleiri meginstaði höfuðborg-
arinnar. Ef til vill kann öfund
„abstrakt“-listamanna sem ekki höfðu
vald á þeirri myndrænu fullkomnun í
tjáningu sem Einar Jónsson réöi yfir aö
valda nokkru hér um, ef til vill einföld
andúð listamanna tæknialdar á síðbún-
um fulltrúa sígildra myndlistarforma. En
hvað sem öllum hverfulum deildum um
myndlistarstefnur viðvíkur býður list
Einars Jónssonar öllum sem áhuga hafa
á táknmáli mannsandans ríkan heim
sem verðugur er nánari athugunar.
Sem heimspekingur myndmáls á
Einar Jónsson sennilega engan sinn líka
og án skilnings á táknrænu innihaldi
verka hans verður lífsverk hans eigi
í einn stað er andlitið stærri útfærzla á
þeirri hugmynd sem fram kemur í
myndinni Kjarninn og minnir ásamt
þeirri mynd á þá grundvallar trú Einars
að undir yfirborði mannlífsins búi dýpri
og fegurri veruleiki. Á hinn bóginn er
myndhöggvarinn framan við andlitið
sýndur svo smár í hlutfalli við verk hans
að sú hugsun læðist að, að hér sé ef til
vill óbeint verið að benda á tilvist pess
stóra skapandi anda sem tjáði sig í
gegnum þennan mikla myndlistarmann.
Á þessum grundvelli mætti ímynda sér
að listamaðurinn hafi með mynd þessari
og staðsetningu hennar í hjarta vinnu-
stofu sinnar og á forsíðu aðalbókar
sínnar viljað benda á innblástur þann
sem að baki listsköpunar hans stendur.
Og e.t.v. líka á það, sem fram kemur
einnig í einni síðustu mynd hans
Draumur og dagsverk, að honum eins
og svo mörgum öörum, hafi eigi enzt
Kjarninn, 1939.
metið að verðleikum. Verk hans snerta
daglegt líferni, tilfinningaþverstæður,
fegurð mannlífsins og menningarsögu-
leg viðfangsefni.
Lítum nú á myndmál nokkurra verka
hans.
Mynd Einars Jónssonar, Hvíld, sem
staðsett er á sjálfum mótunarpalli
listamannsins vekur ýmsar spurningar.
Myndin er stór, gnæfir yfir áhorfandann
og sýnir andlit hálffrelsað úr viöjum
stuðlabergs, meðan myndhöggvarinn
sjálfur lútir höfði yfir hamar sinn fyrir
neðan.
Verkið er gjört á árunum 1915—35, á
hápunkti sköpunar hans og langur tími
hefur farið í gjörö þess. Einnig er
athyglisvert að einmitt þessi mynd
prýðir forsíðu mestu listaverkabókar
listamannsins, sem sýnir að hann hefur
ætlað henni sess fram yfir aðrar.
aldur og orka til þess að birta allt það
sem innra bjó og hann vildi sýnt hafa,
því sé hálft andlitið enn bergi hulið.
Hver þekkir ekki úr sínu lífi þá
togstreitu sem ríkir milli óska, langana
og markmiða annars vegar og veruleik-
ans og getunnar hins vegar sem myndin
Draumur og dagsverk, 1953 ein síöasta
mynd hans, lýsir? Hér er sígilt mannlegt
vandamál meistaralega sýnt.
Hver þekkir ekki úr sínu lífi í einhverri
mynd þá baráttu sem æskufjör og
sköpunarkraftur stöðugt herja við vana
og fordóma fortíðar, en þetta sýnir Einar
á táknrænan hátt í mynd sinni í
tröllahöndum 1916—1923. Þó listamað-
urinn færi verk sitt hér í forníslenzkan
búning er viðfangsefnið sálfræðilega
séð sígilt, barátta vaxtar- og sköpunar-
kraftar mannsins við tregðuna í sínu
eigin eðli og í umhverfinu. (framhald).

Draumur og dagsverk, 1953.