Lesbók Morgunblaðsins - 02.12.1978, Blaðsíða 15

Vr
hngtkoti
Vfoody
Jkllen *
HVALUKIUN. EPA
HVEf? ÆTTI
SMO S£M A9
swm
Skáld-Rósa
Framhald af bls. 2
einnig aö Ketilsstööum Guömundur, faöir
Rósu, sem geröist ráösmaöur Páls, Jón
bróðir hennar, þá 17 vetra, og Ólafur
Ásmundsson frá Halldórsstööum í Laxár-
dal (f. 14. desember 1791, d. 2. júlí 1843).
Ætla má, aö þau Ólafur og Rósa hafi fellt
hugi saman því aö 4. nóvember 1817
gengu þau í hjónaband. Svaramenn voru
Guömundur, faöir Rósu, og Páll Melsted.
Vorið 1818 fluttust þau Ólafur og Rósa
frá Ketilsstöðum aö Haukagili í Vatnsdal.
Þar fæddist Pálína, dóttir þeirra, 1. ágúst
1818.
Ef framanskráöur söguþráöur er athug-
aður af gaumgæfni, er vandséö, aö
framferði Páls Melsteds sé eins ámælis-
vert og þjóösögnin hermir og fram kemur
í grein Jóns Ólafssonar.
En hverfum frá því.
Eins og fyrr segir fluttust þau Ólafur og
Rósa frá Ketilsstöðum aö Haukagili í
Vatnsdal. Má sennilega rekja þann
flutning til þess, að Sigríður, systir Rósu,
og Ólafur Jónsson, maður Sigríöar,
bjuggu þá á Leysingjastöðum í Þingeyrar-
sókn, en sagt er í prestþjónustubók
Vallaness, aö þau fari þangaö. Á
Haukagili var Ólafur vinnumaður, en Rósa
húskona. Þar fæöist Pálína, dóttir þeirra,
1. ágúst 1818 og Guörún 30. júlí 1819.
Hins vegar er Sigríður fædd í Saurbæ í
Vatnsdal 22. desember 1822 og þar deyr
Guðmundur, faðir Rósu, 17. júlí 1821.
Áriö 1823 fóru þau Ólafur og Rósa að
Lækjarmóti og voru þar í eitt ár. Þá var
Natan þar í húsmennsku. Þar fæddist
Rósandt Berthold 22. mars 1824. Það vor
fara þau að Vatnsenda. Þar er Þóranna
Rósa fædd, 30. maí 1825 og Súsanna 7.
júlí 1826. Hún dó 21. ágúst sama ár.
í sögu Natans Ketilssonar og Skáld-
Rósu er látið aö því liggja, aö Natan hafi
verið faðir Rósant Bertholds og Þórönnu
Rósu. Er hann einnig talinn faðir þeirra í
íslenskum æviskrám. í Annál nítjándu
aldar (II. bindi, bls. 403—404) er sagt, að
Natan hafi verið eignað eitt barniö:
Rósant Berthold, og skrifaöur faöir
síöasta barnsins, Súsönnu. Er því Ijóst, aö
allt er þetta á huldu, nema meö Súsönnu,
en í kirkjubók Vesturhólakirkju stendur,
aö foreldrar hennar séu: Natan Ketilsson
búandi á lllugastööum á Vatnsnesi,
ógiftur, og Rósa Guömundsdóttir gift
kona á Vatnsenda.
í grein Guðbrands Jónssonar, Dauöi
Natans Ketilssonar í Blöndu (VI. bindi) er
frá því skýrt (bls. 15), aö 26. janúar 1827
hafi Blöndal sýslumaður haldiö próf yfir
Rósu og Ólafi út af fæðingu Súsönnu. Hafi
sú rekistefna verið fulldyggöugum sókn-
arpresti aö kenna. Var Rósa spurð, hvort
hún kannaðist við hjúskaparbrotiö „og
játar hún því, eins og bæði hún og maður
hennar segja þetta hennar fyrsta hór-
dómsbrot". Maður hennar segir, að hann
„hafi fyrirgefið henni brotið og áformi
framvegis aö framhalda hjónabandssam-
búö með henni“. Og Guðbrandur bætir
viö: Þessi framburður veröur hvorki
hrakinn né rengdur enda er Rósa, eins og
hún var skapi farin, ekki líkleg til að þræta
fyrir þetta, ef satt væri.
Þess skal getið, aö Rósa bjó meö Ólafi
á Vatnsenda til 1831. Hún kom þó aftur
þangað 1833 og var þar eitt ár í
húsmennsku, en 1834 yfirgefur hún
Vatnsenda að fullu og öllu. Skilnaðarleyfi
Ólafs og Rósu var þó ekki útgefið fyrr en
27. maí 1837, skömmu áöur en hann
kvongaðist öðru sinni. ,
Eftir að Rósa fór frá Vatnsenda, var hún
um skeiö bústýra Jóns Jónssonar, fyrst á
Jörfa og síðar í Gottorp. Áriö 1839 fluttist
Rósa ásamt Gísla Gíslasyni prests í
Vesturhópshólum, Gíslasonar til Ólafsvík-
ur á Snæfellsnesi. Þar fengu þau
þurrabúð til íbúðar, er Markúsarbúð hét.
Giftust þau þar 22. nóvember 1840. Árið
1848 flytjast þau Rósa og Gísli til
Hafnarfjarðar. Síðast voru þau til húsa í
Óseyrarkoti, tómthúskoti í túni Óseyrar.
Rósa andaöist 28. september 1855, aö
Efra-Núpi í Miöfiröi, annexíu frá Staöar-
bakka. Var hún þar gestkomandi á
heimleiö úr kaupavinnu. Hlaut hún legstaö
í kirkjugarði Efra-Núps. Lauk þar viðburð-
arríkri ævi þessarar hugstæðu, þjóð-
kunnu skáldkonu.
í nóv. ’78.
Baldur Steíngrímsson.
*) Athygli skal vakin á því, aö fólkstal í
Vallanesskirkjusókn fór ekki fram fyrr
en fyrsta sunnudag í aðventu 1817,
eöa ári síðar en í flestum öðrum
kirkjusóknum.
Heimildir: Brynjólfur Jónsson frá Minna-Núpi: Saga
Natans Ketilssonar og Skóld-Rósu, Rvík 1912.
Jóhann Kristjánsson: Óöinn, VIII. órg., 9. tbi., bls.
66—67.
Agnar Kl. Jónsson: Lögfræöingatal, Rvík 1963.
Guöbrandur Jónsson: Blanda, VI. bindi.
Guórún P. Helgadóttir: Skáldkonur fyrri alda II, 1963.
íslenskra æviskrór IV. bindi, bls. 176.
Annáll nítjándu aldar; II. bindi, bls. 403—404.
SVEAB0RG
Framhald af bls.8
upprunalega finnska nafn Viapori notaö,
— en svo kom sænska nafnið Sveaborg
fram í munni finnskrar alþýðu.
Þaö er skemmtileg tilviljum, eöa máski
forlög, að upphafsmaður Sveaborg,
Augustin Ehrensvard, var ágætur teiknari
og mikill áhugamaður um listir, og það var
einmitt á Sveaborg í hans tíð, að fyrsti
vísir aö listamiöstöö komt á laggirnar í
Finnlandi. Þar var að sjálfsögöu „primus
motor" — Augustin Ehrensvárd. íslend-
ingar munu kynnast teikningum hans á
sýningu í Reykjavík á næsta ári ásamt
rissum Stig Claesson. Verður þá tækifæri
til aö rekja nánar feril þessa mikilhæfa
manns.
Það lá vel við að gera Sveaborg að
listamiðstöð — eyjarnar eru mjög fagrar,
og þar er margt aö sjá og skoöa, er
tengist finnskri sögu. Fullyrt hefur verið
við mig, að ekki hafi skoti verið hleypt af
gömlu fallbyssunum í hernaðarlegum
tilgangi, — ég á nú bágt meö aö trúa því
en máski var hór átt viö tímann frá því aö
finnar tóku viö virkinu. Hvaö sem rétt mun
vera í þessu, þá er það vel, er
hernaðarmannvirki eru virkjuð í upp-
byggjandi menningarlegum tilgangi — og
mættu menn í austri og vestri leggja sem
flestar herstöðvar niöur í svipuöu auga-
miði.
— Þaö spillir ekki, aö til Sveaborg-eyj-
anna veröur eingöngu komizt sjóleiöis, og
er þaö mjög skemmtileg 15 mínútna ferö
með ferju, sem tengist umferðakerfi
Kelsingforsborgar, þannig aö sporvagna-
og almenningsvagnamiöar gilda einnig á
ferjunni og öfugt.
Myndir þær, er fylgja greininni, eru allar
teknar á útisýningunni hinn 9. september
s.l., en þaö var lokunardagur sýninganna
tveggja. Þótti útisýningin ekki sérlega
tilkomumikil — deila mátti um uppsetn-
ingu hennar og val mynda þótt ágæt verk
væru innan um, en hér verður aö taka tillit
til þess, aö um frumraun var aö ræöa. Ég
saknaði Sigurjóns Ólafssonar í þessum
hópi, en hann mun hafa hætt viö þátttöku
meö stuttum fyrirvara og sá, er í skarðið
hljóp, féll ekki alls kostar inn í heildar-
myndina með verkum sínum. Má að
nokkru um kenna stuttum umþóttunar-
tíma.
Riss Stig Claessen báru þaö meö sér
aö vera gerö í miklum flýti, hins vegar
voru myndir Augustin Ehrensvárd (teikn-
ingar) hinar athyglisveröustu.
Dagurinn, sem ég eyddi á Sveaborg,
var íðilfagur síðsumardagur — hópurinn,
er varð samferða út á eyjarnar, skoðaði
umhverfið mjög vel og gaumgæfilega, —
næsta svo vel, aö undirritaður haföi suma
grunaöa um aö vera að svipast um eftir
ketti nokkrum. Á trjástofni einum höföum
við nefnilega rekist á áberandi og mjög
nákvæma lýsingu á ketti, er hafði orðið
viöskila viö eigendur sína, og var heilum
500 finnskum mörkum heitið skilvísum
finnanda!...
Bragi Ásgeirsson.