Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.1979, Blaðsíða 4

Jónas Jónsson frá Hriflu
harðasti andstœðingur fornritaútgáfu Ualldórs
Laxness.
vNú á með föstu skipulagi að draga
Islendingasögurnar niður í svaðið.
Það eru rithöfundar kommúnista, sem
standa að þessu ólánsverki og útgef-
andi þeirra, smjörlíkissali í Reykja-
vík, stendur fyrir framkvæmdinni“.
Árni Jónsson frá Múla
þingmaður Norðmýlinga og ákafur andstœðingur
nútímastafsetningar á fornritum.
„Þýðing Halldórs Kiljans
getur... ekki átt erindi nema til
algerra glópa, manna sem engu skipt-
ir hvort læsir kallast, eða eru með öllu
óstautandi. Það er óneitanlega frum-
legt að fara að skrifa bækur handa
slíkum lýð“.
Bjarni Bjarnason
skólastjóri i Laugarvatni. þingmaður Árnesinga og
harður „Jónasarmaður" (hverju máli.
„Þessir menn vinna nú aðeins á fyrsta
stigi þess skemmdarverks að telja
ungu fólki trú um, að það eigi ekki að
Iesa fornmálið, heidur þær bækur,
sem birtar eru með þeirri stafsetn-
ingu, sem lögboðin er á hverjum
tíma“.
Kristinn E. Andrésson
ritstjóri Tímarits Máls og menningar og áhrifamikill
menningarviti, lét málið til sín taka.
....halda þingmönnum í taúgaæsingi
og hræðsluástandi í tvo mánuði, til
Íiess eins að samþykkja iög um það, að
slendingar einir allra þjóða megi
ekki gefa út forna dýrgripi bók-
mennta sinna eins og frjálsir
menn...“
..SKRÍLCTGÁFA” á Laxdælu
Um moldviðrið á Alþingi 194-1 útaf fomritaútgáfu Halldórs Laxness.
Eftir Harald Guðnason Fyrri hluti
„HATIRSUTGAFÁ’ á Njáln
Áriö 1941 geisaði heimsstríö og mikil
spenna var í mannlífinu. Þá vildi svo vel til,
aö íslendingar fengu óvænt tækifæri til
þess aö fara í stafsetningarstríð eitt af
mörgum. Eru þeir þjóöa frægastir fyrir
þann hernað.
Frétt í Vísi 9. október 1941 tendraöi
baráttuhug í þjóðhollum íslendingum. (
þeirri frétt segir, aö í ráöi sé aö gefa út
íslendingasögur í nýrri útgáfu, málið fært í
nútímabúning og ættartölum sleppt:
„Hefst þessi útgáfa á Laxdælu, og er
hún umskrifuð af Halldóri Kiljan Laxness,
en prýdd myndum eftir Gunnlaug
Scheving listmálara.
Mun mörgum hér finnast vera ráðist í
nýstárlegt — en e.t.v. nokkuð djarft —
fyrirtæki, einkum þeim, sem ekki geta
sætt sig við, að hróflað sé við gömlum
verðmætum.“
Jónas Jónsson frá Hriflu blés í herlúður
Tímamanna. Hann skrifaði ritstjórnar-
grein um málið í Tímann 11. okt. og segir
þar m.a.:
„Alveg nýverið kom tilkynning í einu
af dagblöðum bæjarins um, aö nú ætti,
með föstu skipuiagi, aö draga íslend-
ingasögurnar niður í svaðið. Það eru
ríthöfundar kommúnista, sem standa að
pessu ólánsverki, og útgefandi peírra,
smjörlíkissali í Reykjavík, stendur fyrir
framkvæmdinni. Halldór Laxness á að
koma Laxdælu í forina, en síðar á að
gera öðrum perlum fornbókmenntanna
svipuð skil. Tilgangurinn mun vera sá að
afbaka allar fornbókmenntirnar á penn-
an hátt.“
Grein Jónasar heitir Fornbókmenntirn-
ar í svaðið. Síöan segir hann:
„Væntanlega sér Alþingi þaö, sem nú
kemur saman, sóma sinn í pví að verja
fornbókmenntir þjóðarinnar, með pví að
gera það aö skilyrði, aö stór fjármunaleg
viðurlög, EF EKKI ÞRÆLKUNARVINNA
(leturbr. H.G.), liggi við því að gefa út
fornrit þjóðarinnar, nema með heimild
stjórnarráðsins".
Þá greip annar vígfimur maður vopn af
þili, Árni Jónsson frá Múla skrifaði langa
grein í Vísi 13. okt.: „Á að verðfella
íslenska tungu?“
Árni segir, að Halldór Kiljan hafi oft
reynt að ganga fram af mönnum með
uppátækjum sínum. Nú hafi honum tekist
það.
„Þýðing Halldórs Kiljans getur... ekki
átt erindi nema til algerra glópa, manna,
sem engu skiptir hvort læsir kallast, eða
eru með öllu óstautandi. Það er
óneitanlega frumlegt að fara aö skrifa
bækur handa slíkum lýð.“
Árni segir í lok greinarinnar, að
fornbókmenntirnar séu sá gullforði sem
alltaf megi leita í, þegar hætta sé á
gengisfalli. Síðan segir Árni:
„Ef við köstum frá okkur gullforðanum
og förum að veröfella tunguna, veröur
þess skammt að bíða, að engin íslenska
sé til. Tungan hrynur eins og gjaldeyrir
öreiga þjóðar. Eftir nokkur ár kemur nýr
Kiljan, sem ræöst í að snúa „Laxness-
inu“ á enn ógöfugra mál...“
Var nú skammt stórra högga á milli.
Næsta dag, 14. október, kastaöi Laxness
„bombunni“. Svolátandi yfirlýsing kom í
Vísi þann dag:
„Ég hefi tekiö að mér að gefa út
Laxdæla sögu, færða til hinnar svoköll-
uðu stjórnarráðsstafsetningar, peirrar
stafsetningar, sem nú er lögfest í
landinu. — Að því fráskyldu, að upp
verður tekin hin fyrirskipaöa stafsetning
stjórnarráösins, kemur vitanlega ekki til
mála, að oröfæri textans, stíl eða máli
verði í nokkru breytt í útgáfu minni á
Laxdæiasögu.
Reykjavík, 14. okt. 1941.
Halldór Kiljan Laxness."
Arnór Sigurjónsson svaraði greinum
Árna frá Múla og Jónasar frá Hriflu í Vísi
17. okt. 1941. Þá ritaði hann aðra grein
um Laxdælumáliö í Þjóðólf mánuði síðar.
Arnór segir í Vísi, að Jónas og Árni séu
einna pennafærastir íslenskra blaða-
manna. En oft sé eins og örvar þeirra
mætist á miðju flugi og falli til jarðar.
Jónas vonar aö Alþingi „verji fornbók-
menntirnar", setji „fjármunaleg viðurlög,
ef ekki þrælkunarvinnu" gegn því að gefa
út fornrit, nema með leyfi stjórnarráös. En
þeir félagar höfðu, er hér var komið, ekki
séð „þýðingu" Halldórs á Laxdælu.
„Dómar þeirra eru því fordómar í orösins
bókstaflegu merkingu", skrifar Arnór. Orð
Jónasar sé vart hægt að taka í alvöru.
Grein Árna sé hinsvegar góð hugvekja um
íslenskt mál, og því rétt að ræða málið
nánar við hann. —
Arnór lýsir því vígi á hendur sér, að hafa
gerst hvatamaður þess, að Laxness vann
þetta umdeilda verk. Hann segir svo frá:
„Við Ragnar Jónsson ræddum eitt
sinn um það í fyrra, hvílík hætta tungu
okkar og þjóöerni stafaði af þeirri
flóðbylgju erlendra áhrifa, sem fór yffir
land okkar... Allt þetta leiddi til þess að
ég varpaði fram þeirri tillögu við Ragnar,
að hann gerðí tilraun til aö gefa út eina
eða tvær Islendingasagnanna meö þeirri
stafsetningu, sem nú er lögboðin í öllum
skólum landsins en aö öðru leyti eftir
texta fornritaútgáfunnar, og fæli Hall-
dóri Kiljan Laxness að sjá um þessa
útgáfu."
Nú hafi Halldór búið Laxdælu undir
prentun á þennan hátt, „og ég hef
handritið undir höndum.“ Hann hafi
hvergi breytt málfari, aðeins stafsetningu.
Arnór birtir kafla úr Laxdælu og „þýð-
ingu“ Halldórs þessu til sönnunar.
Um rithöfundarhæfileika Laxness skrif-
ar Arnór meðal annars:
„Það er engin tilviljun, að mál hans og
stíll býr yfir meiri töfrum fyrir nútíma
íslendinga en flestra manna annarra,
svo að Þess sé gætt að segja ekki meira
en rétt er. Það er beinlínis afleiðing af
því, að að hann hefir lagt meiri alúð við
málfar sitt en flestir íslendingar aðrir, og
hann hefir beitt við þá alúð mjög miklum
vitsmunum." —
Árni segir í stuttri athugasemd, að hann
voni, aö hugmyndin um að þýöa fornsög-
ur á íslensku sé kveðin niður fyrir fullt og
allt. —
En um hvað var deilt í raun og veru
1941? Einfalt dæmi: Rétt var þat, rangt