Lesbók Morgunblaðsins - 10.02.1979, Blaðsíða 12

Anders Ehnmark og Perolov Enquist hafa lokiö vió
annað leikrit sitt í samvinnu.
Biðröð við anddyri Dramaten í Stokkhólmi. Allt
leikhúsið var lagt undir sýninguna á Ofviðrinu og
m.a.s. Ijósastaurarnir tóku þátt í leiknum. Menn eru
ekki 4eitt sáttir um niðurstöðu Þessarar tilraunar, en
flestir viðurkenna að leikhúsinu hafi tekizt að ná til
almennings.
Þegar rætt er um sænskt leikhús verður
ekki hjá því komizt að drepa á sérstöðu
þess meðal nágrannalandanna. Sú sér-
staða kemur einkum í kjölfar mikillar
grósku í rekstri hvers kyns frjálsra
leikhópa undanfarinn áratug. Við það
hefur umræðan um hlutverk og stööu
leiklistar stóraukizt, og nú er svo komið
að opinber fjárveiting til leikhúsmála er
óvíða hærri en í velferðarríkinu Svíþjóð.
Auk þess sem æ meira fé er veitt til
frjálsra hópa (Þeir eru um 90 talsins.) eru
stóru „stofnanaleikhúsin" styrkt mjög til
leikferðalaga með sýningar sínar. Sem
dæmi má nefna, að leikárið 1978—9 er
reiknað með að Dramaten-leikhúsinu í
Stokkhólmi hlotnist 3,8 milljónir sænskra
króna í aðgangseyri, en styrkur ríkisins til
leikhússins nemur hins vegar hvorki meira
né minna en 40 milljónum króna! Einnig
hefur hvars kyns félagsleg umræöa borizt
frá þessjim leikhópum inn í stóru leikhús-
in. í stórum dráttum má því segja að
leiklist blandist meira almennri umræðu í
Svíþjóð en í flestum nágrannalöndunum
og standi þar ekki jafnhöllum fæti gagn-
vart sterkum fjölmiðlum.
í raun eru þrjú þjóðleikhús í Svíþjóö;
Konunglega dramatíska leikhúsið eöa
„Dramaten“, Konunglega óperan og
Sænska ríkisleikhúsiö. An efa er um-
ræddasti leikhúsatburöur liðins árs marg-
brotin sýning Dramaten á Ofviðrinu, sem
hér hefur verið getið í blöðum. Þar var
mörgum leiksýningum og uppákomum
safnað í eitt stórt ádeiluverk á kjarnork-
una. Þótt sýningum á Ofviðrinu sé löngu
hætt, hefur vart slotað enn því veðri sem
verkið olli. í nýlegu hefti leikhústímaritsins
„entré“ ræðir P.G. Engel þann lærdóm
sem draga megi af þessari tilraun Dram-
aten.
Hann segir þaö um tíð hafa veriö áráttu
í „stofnanaleikhúsunum" að dreifa á sem
flesta listrænni vinnu að leiksýningum,
leysa stofnunina upp í litlar einingar og
reyna að færa aöferöir frjálsra leikhópa
inn í þær. „Það er ekki aðeins barnalegt,
það felur í sér listræna flónsku,“ segir
Engel. Það hafi oft í för með sér að
listrænar leiðir fari ekki saman og árangur
þessarar stefnu verði með tímanum sá,
að stofnanirnar leysist upp í hópa sem
hafi hvorki tíma né meðul til að skapa gott
leikhús.
Engel telur Ofviðrið hins vegar hafa
sýnt fram á að leikhúsiö geti lagt meövit-
aða línu, þar sem ólíkar sýningar styöji
hver við bak annarrar í sameiginlegri
umfjöllun. Þannig gefist hverju „stofnana-
leikhúsi" fyrir sig tækifæri til að virkja allt
starfsliðið í listrænni heildarstefnu, þótt
hver eining sé sjálfri sér nóg í listrænum
skilningi.
Allt fjaðrafok af Ofviörinu markast
auðvitað af því, að Dramaten er helzta
leikhús Svía og þar tók það afstööu í
viðkvæmu pólitísku deilumáli. En hjól
tímans snýst áfram, og hér verður gerð
grein fyrir nokkrum nýrri sýningum.
í desemberbyrjun var frumsýnt á stóra
sviði Dramaten sænskt leikrit um Richard
Strauss sem ber nafnið Aumingja Rich-
ard. Höfundurinn, Sven Delblanc, ræðir í
leikskrá hugmyndir sínar að baki verkinu.
Þar ræðir hann þá spurningu, hvenær eigi
að krefjast samfélagslegrar ábyrgðar af
listamanni og rifjar upp tímabilið eftir
réttarhöldin í Núrnberg, þegar Strauss og
tónlist hans féllu í ónáö með andstööunni
gegn nazismanum. Síöan kom í Ijós aö
tónlist hans lifði. En Delblanc spyr: Er
hægt að tala um Strauss eins og hann
hafi engar skoðanir haft? Hvar á að draga
mörkin? í leikritinu er fylgzt með tón-
skáldinu skömmu fyrir dauðann og höf-
undurinn lætur samvizkuna ásækja það.
Á næstunni verður frumsýnt bæði í
Danmörku og Svíþjóð nýtt leikrit eftir
Svíana Anders Ehnmark og Per-Olov
Enquist, Maðurinn á stéttinni. Enquist
hefur áður skrifað leikritiö Nótt ástmeyj-
anna, sem sýnt var í Þjóöleikhúsinu, og
þeir félagar hafa áður sent frá sér leikritið
Chez Nous, sem fjallar um rannsóknar-
blaðamennsku og spillingu á æðri stöðum
og hefur vakið mikla athygli í Svíþjóð og
víðar.
Leikritiö er samiö út frá morði á
innanríkisráðherra Rússakeisara um síð-
ustu aldamót, en í raun lýsir það ýmsum
pólitískum hugðarefnum á síðustu öld. í
viðtali við danska blaðið Politiken sagði
Enquist að þeir Ehnmark væru á vissan
hátt að lýsa uppgangi og falli hins
menntaöa vinstriarms í Evrópu. „Maöur-
inn á stéttinni er kómedía um þau mistök
sem við höfum gert á vinstri vængnum,“
sagði hann. „Hvers konar mistök urðu
þess valdandi að sumir uröu hryðjuverka-
menn og aðrir sukku inn í sjálfa sig?
Benny Anderssen hefur verið með
vinsælli rithöfundum Dana um árabil.
Nýlega var í Kaupmannahöfn frumsýnt
eftir hann sviösgerö útvarpsleikritsins
Orfeus í undirheimum, sem hann samdi
1977. Leikritið er byggt á efnahagsá-
standinu í Danmörku árið 1972. Rithöf-
undurinn Orfeus Jensen snýr heim frá
sænsku auðninni og kemst að því að
Evrópuráðið hefur lýst Danmörku gjald-
þrota í kjölfar nær algjörs atvinnuleysis og
stórfelldra erlendra skulda. íbúarnir hafa
verið fluttir á brott, og landiö sem nú er
norður-prússnesk nýlenda, gert að æf-
ingasvæði evrópuhersins og geymslustaö
fyrir geislavirkan úrgang. Orfeus tekur sér
ferð á hendur í víti hinnar sameinuðu
Evrópu að leita Evridísar, eða Danmerkur
ímyndar sinnar.
Sögnin um Orfeus og Evridís hefur
orðið mörgum síöari tíma rithöfundum
yrkisefni, og má þar nefna leikritið Evridís
eftir Frakkann Jean Anouilh, sem sýnt var
á sínum tíma hjá Leikfélagi Reykjavíkur.
Benny Andersen nýtir í verki sínu flesta
möguleika efniviðarins; færir sögusviöiö
snöggt á milli Þýzkalands, Frakklands og
ítalíu, bregður upp örstuttum viðræöum
við danska útflytjendur og lætur loks
Orfeus og Evridís ná saman í gegnum
leynilega danska útvarpsstöð í Róm.