Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1979, Blaðsíða 4

Stefán Edelstein skrifar um
SKÓLA, FJÖLMIÐLA OG FAGURUPPELDI — Sídari grein
Lögmál fjöl-
hyggjunnar ræður ríkjum
„Menn eru farnir að gera sér grein fyrir að óvirkur og gagnrýnislaus neytandi
menningar-, afþreyingar og skemmtivarnings, er ekki líklegur til að hafa
uppbyggjandi áhrif á samfélagið. Samfélagið þarfnast skapandi einstaklinga,
sem eru ekki varnarlausir gagnvart f jöldaframboði þessa varnings ... “
Einföld svör viö flóknum spurningum
eru yfirleitt ekki til og síst í sambandi viö
jafn flókin fyrirbæri sem gildismat, gæöa-
mat og smekk á sviöi lista. Eitt viröist þó
blasa viö sem gera þarf. Ef lýðræðið
kallar á þau vandamál sem drepið hefur
veriö á hér að framan, ber því líka skylda
til þess aö veita einstaklingnum tækifæri
til aö velja og hafna samkvæmt eigin
gildismati. Þetta getur enginn gert nema
hann hafi lært að meta það sem vel er
gert eöa miður vel gert, á grundvelli
almennt viðurkenndra mælikvaröa eftir
því sem þeir eru fyrir hendi. Vissulega má
alltaf deila um mælikvarða, sérstaklega í
faguruppeldi og listum, og deilurnar veröa
sérstaklega hatrammar þegar fjallaö er
um listir og fagurskyn nútímans þar sem
lögmál fjölhyggjunnar (pluralismi) ræöur
ríkjum. Ef börn og unglingar (og þar af
leiðandi einnig fullorönir) eiga að hafa
tækifæri til aö velja og hafna úr fjölþættu
framboði lista-, menningar- og skemmti-
varnings samkvæmt grundvölluöu gildis-
mati veröur aö vekja þá til umhugsunar
um þessi fyrirbæri, hvetja þá til umræöna
og örva þá til rökstuddrar gagnrýni. Þetta
er greinilega verkefni handa skólum og
heimilum. Markvisst kennsluprógramm í
faguruppeldi og ýmsum listum verður því
að fá mikilvægari sess í skólakerfinu en
nú er. Það gæti verið eitt af veröugum
viöfangsefnum Árs barnsins aö hefja
umræöur um þennan þátt skólastarfsins
og fara aö leita aö leiöum til úrbóta í
þessum efnum. Á sama tíma væri þörf á
meiri umræöu á opinberum vettvangi um
þessi fyrirbæri, þ.e.a.s. um uppeldislegt
gildi lista og um faguruppeldi almennt.
Við ættum að leiða hugann að því hvort
við höfum ekki einblínt um of á mikilvægi
fjárfestingar í steinsteypu og fiski, hvort
mannlífið sjálft, tækifæri einstaklingsins
til sköpunar og hæfni hans til aö njóta
þess sem fagurt er, þ.á m. gildi lista í
lífinu, hafi ekki fariö halloka vegna þeirrar
áherslu sem viö höfum lagt á mikilvægi
svokallaðrar „uppbyggingar“ og neyslu.
Tónlistaruppeldi og gildi
pess
Þaö gegnir nánast furöu, að tiltölulega
litlar umræður skuli vera í gangi um
tónlistarnám og tónlistaruppeldi og gildi
þess fyrir þörn og unglinga — og raunar
fulloröna líka — þegar haft er í huga hve
stór þáttur tónlistin er orðin í lífi okkar
allra. Viö heyrum allar hugsanlegar teg-
undir tónlistar daginn út og daginn inn allt
í kring um okkur, en leiöum sjaldan
hugann aö því hvers konar fyrirbæri þetta
er eða hvaöa gildi það hefur. Mikið af
þeirri tónlist sem viö heyrum tilheyrir
daglegu umhverfi okkar og rennur saman
við önnur umhverfishljóð sem viö með-
tökum meira eöa minna ómeövitaö. Þaö
verður því æ sjaldnar aö viö tökum á
meövitaöan hátt viö þeirri tón„list“ sem
umlykur okkur öll og viö hættum að beita
okkur á virkan hátt í þeim tilgangi aö ná
einhverju út úr henni, hvort sem þaö er nú
form hennar, blæbrigöi eöa boöskapur.
Að vissu leyti er þaö nauðsynleg vörn
gegn áleitni áreiti alls kyns hljóöa og tóna
sem sífellt dynja á okkur aö geta leitt
©
þennan hávaöa hjá okkur. Engu aö síöur
veröum viö í þann hátt sljórri og ónæmari
og hæfileiki okkar til aö njóta þessa
„hljóöheims" og ná einhverri merkingu úr
honum minnkar.
Ef litiö er í námsskrána fyrir greinina
tónmennt í grunnskólum eru þar talin upp
meginmarkmiö tónmenntakennslunnar:
1. Aö velja og efla áhuga nemenda á
tónlist.
2. Aö þroska og éfla tónskyn og aöra
tónlistarhæfileika nemenda og auka
næmi þeirra fyrir tónlist.
3. Aö veita nemendum fræöslu um tónlist
og auka þekkingu þeirra á ýmsum
fyrirbærum tónlistar.
4. Aö vekja nemendur til umhugsunar um
tónlist og örva þá til gagnrýni sem
hlustendur (njótendur) og flytjendur.
5. Aö stuðla aö því aö nemendur geri sér
grein fyrir hlutverki tónlistar í sam-
félaginu, stööu hennar og þróun.
Þessi markmið eiga öll aö stuöla aö því
aö nemendur veröi færari um aö njóta
tónlistar af greind, skilningi og tilfinningu
og aö þeir veröi um leiö gagnrýnir
njótendur sem geri sér grein fyrir hlut-
verki og stööu tónlistar í samfélaginu.
Þetta eru góö og gild markmið og
vonandi aö tónmennta- og tónlistarkenn-
urum landsins takist aö vinna þannig að
þessum málum að nemendur í grunnskól-
um landsins nái settum markmiöum.
Athugum þessi markmið eilítiö nánar.
1. Áhugi á tónlist hlýtur aö vera drif-
fjööur námsins í tónmennt. Kennarar
hljóta aö vinna beint og óbeint aö þessu
markmiði, því án áhuga eða námskveikju
er erfitt aö ímynda sér raunhæft nám.
Tónlistarhugtakið er hér notað á mjög
víðtækan hátt, átt er við alla þá tónlist
sem heirhurinn hefur upp á aö bjóöa.
2. Tónskyn og tónlistarhæfileikar eru
umdeild fyrirbæri, sem ekki hefur tekist
að skilgreina á viöhlítandi hátt þrátt fyrir
margháttaöar tilraunir. Hægt er aö skýra
tónskyn sem hæfni einstaklings til að
greina fíngeröan mun milli tónhæöa,
aðgreina mismunandi blæ og blæbrigði
eða greina á milli lengdar tóna og hljóða.
Ýmsir halda því fram að sá sem sé góöur í
þessu sé músíkalskur og halda því
jafnframt fram að menn séu annaöhvort
fæddir meö þessa eiginleika eöa ekki. Allt
bendir til aö þessir hæfileikar séu allt eins
afleiöing af umhverfismótun og þjálfun.
Einnig er umdeilt hvort það að vera
„músíkalskur" sé eingöngu háð framan-
greindum hæfileikum, því sköpunarhæfi-
leikinn kemur ekki inn í þessa mynd.
Fullvíst er, að til er fjöldi einstaklinga sem
búa yfir því sem nefna mætti gott
(mælanlegt) næmi fyrir tónum, blæ og
hryn, en eru ekki „músíkalskir“ nema í
meöallagi.
Hvaö eru þá músíkalskir hæfileikar? Er
þaö e.t.v. hæfileikinn til aö syngja, eöa
taka hrööum framförum í hljóöfæraleik,
eöa er þaö hæfileikinn til aö tjá sig
persónulega í hljóðfæraleik, eöa er þaö
hæfileikinn til að tjá sig persónulega í
tónlistarflutningi, eöa jafnvel aö vera
skapandi á tónlistarsviöinu? Einföld svör
eru ekki heldur til viö þessu. Vissulega eru
til einstaklingar sem viröast búa yfir
óvenju mikilli tónlistargáfu sem flytjendur
(túlkendur) eöa skapandi tónskáld. Samt
skyldu arfgengir músíkalskir hæfileikar
(þ.e. hæfileikar sem fengnir eru aö
vöggugjöf) ekki ofmetnir. Aö geta tjaö sig
í tónlist sem túlkandi eöa skapandi
einstaklingur er vafalítiö aö miklu leyti
háö hvetjandi eöa hamlandi umhverfi,
uppeldi og persónumótun einstaklingsins.
3. Skólinn á því aö vekja og efla áhuga
nemenda sinna fyrir tónlist, hlúa aö og
efla tónskyn og tónlistarhæfileika þeirra,
veita þeim fræöslu um tónlist og auka
þekkingu þeirra á tónlist.
Meginburðarás alls þessa er væntan-
lega margvísleg tónlistariökun í skólum,
söngur, hlustun, hljóöfæraleikur, hreyfing
o.fl. Ef námsefnið er vel úr garöi gert,
höföar til nemenda á mismunandi þroska-