Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1979, Blaðsíða 5

Thor Vilhjólmsson
ÚR
KJARVALS-
STEMMU
Og þríhyrningsfjöll líkt og með umboð
fyrir egipzkar launhelgar
Búlandstindur
sindur á seytlum
sólglit á veisum
heisigemlingsins hjarta stár
hafið uppá gátt
Brátt munu dísir björtum augum líta
bráögeran öldung í barnshjarta nýta
í lengd að blessa land og þjóð
í saknaðarglöðu umboði máttarkrafta
aftur og aftur og aftur.
Og kindur í hlíðum stappa niður fæti
í kæti sinni grunar lambiö ekki
að burt þvær heimsins synd
þess mynd
spegluö í himinblámalind.
Fnæsir kind
um sundin undin segl
uglur snævar ævi sína enda
ekki í bráð
af himinprýðistandi
yfir þessu landi.
Þjóö hefur sáð
í akra alltof fáa
og smáa.
í þráa þraukar enn
með konur börn og menn
í senn.
Glennir sig um gamansviö
að gömium sið
ætlar að vekja aldaniö
opna tímans hlið.
Sefur þjóð í blóði dunar
blunda eiöar í vitund hans
stundar helgrar telgir mynd
lundar málminn fálmi fjarri
fellir karl í mót
þjóðarauðnum dauða sviptir
lyftir nauðugt blauöri drótt
ótt af hauðri himna til
ég það vitna vil
áöur en við óðinn skil.
Mynd: EiKkur Smith.
Sauðir jarma harmar peð
treður breiöan stíg
en veöur stríð á einsmannsgötu
styrma láta um stóran
stikar hann með guöavild
öld til aldar
unz um kvöld
kyndil ber viö himinloftiö bláa
yfir háum tind
sem áður ekki mannleg mynd
nokkur náði að klífa.
Ofar aðeins ari einn
var að breiða vængi
lengi og stjarna stök
þarna sem var mannsins kyndilljós
ásamegnis galdur heiðinn
gefinn saman við kristna rós.
Sindur mynda safna skraf
setbekks svamla kringum þing
blindur kundur bætir ráð
bráðlega ekki af því skortir náð
að búa svo vel að eiga dáö
í bráö.
Hlóðarsteinar meina vil
reyksins réttu myndum halda
varla...
margskonar nýjungar fulltrúar gamallar
klassískrar Ijóðhefðar. Förgöngumenn
þeirra eru tvö listfengustu skáld okkar
samtíðar, Jón Helgason og Snorri
Hjartarson. Matthías Johannessen
stendur þarna nokkuð til hliöar. Hann
mætti að sumu leyti kalla elsta mann
nýrrar kynslóðar og viö hans hlið skipa
Jóhanni Hjálmarssyni og mörgum öör-
um góöum mönnum. Eins og sjá má á
þessari upptalningu er mikil breidd í
Ijóöagerðinni á okkar tíma, hef ég þó
hvorki nefnt Jóhannes úr Kötlum,
Guðmund Böövarsson né Tómas
Guðmundsson, höfuöskáld þessa tíma-
bils. Ekki hef ég heldur rætt um efnilega
menn yngstu kynslóðarinnar.
Ég vík frá mér aö svara því hvort hér
sé um aö ræða meðvitað andóf gegn of
miklu frjálslyndi í formi og fráhvarfi
sumra okkar eldri frá fornum Ijóö-
dyggöum. Allt eru þetta hin ágætustu
skáld og ólíkustu aöferöir hafa gefist
vel. En ekki væri ég hreinskilinn ef ég
viöurkenndi ekki aö ég heföi kosiö aö
þróunin heföi oröið önnur.
Aldamótamenn meö Halldór Lax-
ness, Jón Helgason og Einar Ól. Sveins-
son í broddi fylkingar hafa ráðiö meiru
um smekk almennings, og jafnvel
stefnu skálda, en eölilegt má teljast, og
oröiö þröskuldar í vegi eölilegrar þróun-
ar í Ijóðlist. Einkum er þetta raunalegt
meö Laxness, sem ungur skipaöi sér í
fylkingu nýjungamanna.
Þessir menn eru jafnaldrar Davíös,
Stefáns og Tómasar — en einnig
Jóhanns Sigurjónssonar, Jóhanns
Jónssonar og Jón Thoroddsen yngri —
og áttu, eins og þeir, aö setja svip sinn
á skáldlist fyrstu áratuga aldarinnar.
Jón yrkir vissulega betur en páfinn, og
ekki vildum viö missa Ijóö hans. En
rödd hans er frá liöinni tíö, tímaskekkja,
sem ekki átti aö vera til eftirbreytni.
Söguritarar geta auövitaö ekki framhjá
honum gengiö. Mikiö og listfengt skáld
hlýtur hann alltaf að teljast, þótt hann
hafi ekki í öllu veriö samtímamaöur
eigin lífstíöar. — Halldór Laxness er
óneitanlega stórmeistarinn í hópi ísi.
listamanna, en ályktunargáfum og
skarpskyggni hans sem annarra eru
takmörk sett. Hann skiptir oft um
skoöanir í veigamiklum málum, en
persónutöfrar hans og listbrögö blinda
bæöi sjálfan hann og aödáendur. í
gegnum þessa glýju veröa hugsandi
menn aö sjá og láta eigin persónuleika
móta verk sín og lífsstefnu.
Nú eru komin fram skáld sem fara
líka bil beggja, en f>6 virdist mér að
fordæmi pitt um Ijóðlist som sé í
nánum tengslum við umhverfi og
uppruna skáldanna og ástundi ein-
faldleik máls og mynda hafi mikió að
segja. Hvernig líst pér 6 próunina?
Já, nú erum viö komnir aö hinum
ungu skáldum nútímans.
Og þá fer mér kannski líkt og
forverum mínum.
Ég verö hálfgildings afturhaldskurfur.
Ég er nefnilega ekki allskostar ánægöur
meö þróunina. Fyrir mig er þaö enginn
sáluhjálparlausn aö menn hætti aö
ríma. Mér finnst furðumargir þeirra
ungu sem fást viö Ijóðagerð láta sér
sjást yfir þaö aö hljóöfæri Ijóðskáldsins
er íslensk tunga, máliö okkar hiö
göfuga, ríka og hreina.
Steinn Steinarr talaði á sínum tíma
um þaö einstigi milli skáldskapar og
leirburöar, sem Jón úr Vör þræddi.
Þessi orð hæfðu nokkuð vel í mark —
Og ég vil benda ungum mönnum á þau.
Ef vel á aö fara held ég aö unga fólkiö
veröi aö þroska meö sér nýja gerö
brageyrans forna — brageyra sem
hæfir tímum órímaös Ijóös sem hins
rímbundna.
Mig langar til að spyrja pig sígildrar
spurningar. Getur skáld verið ham-
ingjusamt? Þarf pað ekki að vera
dálítiö óhamingjusamt til að Ijóð pess
öðlist dýpt?
Þaö er náttúrlega engin lífsregla til
sem hæfir öllum mönnum og þá ekki
heldur öllum skáldum. Skáld eiga aö
vera sem ólíkust svo aö þau geti sem
best stuölaö aö fjölbreytni menningar-
lífsins.
Ég hef einhverntíma sagt aö Ijóöiö
eigi aö vera söngur vitsmuna og hjarta.
En Ijóöiö á sér engin takmörk. Og ef
skáldið á aö geta lifað í sínu mannlega
gerfi í sínu daglega stríöi, verður þaö aö
vera margt í sér. í hjarta sínu verður
þaö aö rúma harm alls heimsins — og
hamingju. En jafnframt veröur skáldiö
aö eiga hæfileika til þess aö geta
varpaö af sér allri byrði — geta notið
sinnar einkahamingju — og sinna eigin
harma.
Steinn Steinarr minntist á Ufshásk-
ann sem gert hefði gömlu skáldin að
skáldum, hann og fleiri, var hann pó
ekki gamall maður pegar hann lést,
aðeins 49 ára. Heldurðu að hinn
einfaldi góði hversdagsmaður geti
verið eins gott skáld og hinn sem
leitar sífellt ævintýrsins og sleppur oft
naumlega?
Lífsháski og lífsháski eru tvö orö með
sama hljómi.
En þau hafa þúsund mismunandi
merungar.
Ævintýralíf og lífsbarátta eru bara tvö
heiti á margvíslegum tilbrigöum 'ævi-
dagsins.
Skáld eru airtaf í lífsháska.
Þú ert kominn á sjötugsaldur, Jón,
og pótt pú sért ekki gamall ertu nógu
vitur til að gefa ungum skáldum ráð.
Hvað viltu segja við ung skáld sem eru
að hefja feril sinn?
Já, mér hefur alla tíö fundist ég vera
nógu vitur til þess að gefa góö ráö. Og
nú er ég orðinn nógu gamall og reyndur
til þess aö vita aö góð ráö eru ósköp
gagnslítil. Þeir einir hlusta á góö ráö
sem ekki þurfa á þeim aö halda.
Við ung skáld ætla ég því aðeins aö
segja þetta:
Þaö er sjálfsagt aö lesa ritdóma um
sínar eigin bækur og annarra.
En fyrir aila muni: Takiö hæfilega
mikiö mark á þeim.
Niðurlag í næsta blaði
©