Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1979, Blaðsíða 9

Hjónin á Hvítanesi, Sigríður Hafliðadóttir og Kristján Kristjánsson ásamt
sumardvalarstúlkunni Birnu Gísladóttur, lengst til vinstri og börnum sínum þremur,
Haídísi Breiðfjörð, Guðrúnu Fjólu og Arnþóri Braga. Yngsta barnið á bænum var enn
ófætt, þegar myndin var tekin.
En pid hafid hér ágætt og stórt
íbúðarhús miðað við pað sem gerist í
sveitum: Er Þetta nýlegt hús?
— Húsiö er byggt fyrir um 50 árum
en þaö geröi Vernharður Einarsson,
sem þá bjó í Hvítanesi, segir Kristján.
En skömmu síöar hætti hann búskap og
flutti til Reykjavíkur enda oröinn þá
nokkuö viö aldur. Rétt eftir 1930 keypti
ríkið jöröina og geröi aö prestsetri. Þá
var þetta Ögur-prestakall. Nú hefur
þeirri skipan veriö breytt og heyrir
sóknin undir Vatnsfjaröar-prestakall
ásamt 3 öörum hreppum, Nauteyrar-
Reykjafjaröar- og Snæfjallahreppi. Séra
Óli Ketilsson var hér prestur þar til um
miöjan 5. áratuginn. Eftir þaö hefur
jöröin verið leigö til ábúöar.
Þótt þetta fimmtuga hús beri vott um
stórhug á þeim tíma, sem þaö var
byggt, þarf ekki aö undra aö mikilla
endurbóta var þörf. Engar raflagnir
voru þegar Kristján og Sigríður fluttu að
Hvítanesi, ekki rennandi vatn og þess
vegna ekki vatnssalerni. Vatninu þurfti
aö dæla meö handafli. Sigríöur segist
hafa oröiö að þvo þvottinn meö gamla
laginu fyrsta áriö eins og hún mundi aö
mamma hennar haföi gert áöur en
rafmagn kom aö Hafrafelli. En nú er
komið rafmagn frá dísel-rafstöð, óvíst
er hvort ríkisrafmagn er væntanlegt; en
meö raf- og vatnslögn í húsiö
sköpuöust skilyröi fyrir öll nauösynleg
þægindi. Aö þessu hefur Kristján unniö
sjálfur meö búskapnum. Auk þess hefur
hann endurbætt og fært til nýtískulegra
fyrirkomulags innanhúss, málað og
klætt veggfóöri. Sjálfur hefur hann
einnig smíðaö húsgögnin og veröur ekki
annaö séö en þau séu vel og fagiega
unnin. Þó er enn margt ógert og daginn
áöur var hann aö setja tvöfalt gler í
glugga á miöhæö hússins. Kristján
segir aö fyrirrennari hans á Hvítanesi
hafi veriö byrjaður á aö endurbæta
Til vinstri: Illuti af hlöðnum grjótvegg við fbúðarhúsið í Litlabæ, sem nú erí eyði. Til
hægri: Túnhliðið í Litlabæ og brot af hlöðnum grjótgörðum við bæinn.
húsbóndinn kemst aö orði, leysa þau
vinsamlega úr spurningum okkar yfir
miödagskaffi á þeirra myndarlega og
vistlega heimili.
Kristján bóndi er heimamaður hér í
Skötufiröi:
— Ég er fæddur og uppalinn á
Litlabæ en þaö er næsti bær viö
Hvítanes. Þar er nú í eyöi þó íbúöar-
húsiö sé þar enn uppi standandi.
Foreldrar mínir, Kristján Finnbogason
og Guöbjörg Jensdóttir bjuggu þar í
nær 40 ár. Hann er líka fæddur og
uppalinn í Litlabæ en móöir mín er
ættuö af Snæfjallaströnd. Þau byrjuöu
búskap í Litlabæ áriö 1930 og bjuggu
þar til 1969 en þá fluttum viö hingaö aö
Hvítanesi. Afi minn, Finnbogi Pétursson
og Soffía amma mín bjuggu í Litlabæ í
30 ár. Þau fluttu þangaö rétt fyrir
aldamótin og afi byggöi íbúöarhúsið,
sem enn stendur. En þá var þar tvíbýli
og byggöu þeir og bjuggu saman á
jöröinni, afi og Guðfinnur Einarsson en
hann var faöir Einars Guöfinnssonar á
Bolungarvík. Nú nytjum viö jöröina meö
Hvítanesi, þaö sem að gagni kemur;
Landrýmiö var ekki stórt og segja má
aö nú skorti þaö ekki hér í firðinum.
Sigríður húsfreyja er aðflutt í
byggöina:
— Ég er frá Hafrafelli í Reykhóla-
sveit, ólst þar upp en er þó aö nokkru
leyti ættuö frá Djúpi. Guömundur
Erlendsson, afi minn var ættaöur héöan
og olst upp í Vigur til 12 ára aldurs hjá
Mörtu ömmu sinni. Foreldrar mínir,
Hulda Pálsdóttir og Hafliöi Breiöfjörð,
bjuggu á Hafrafelli, en hann dó þegar
ég var 3ja ára. Viö vorum sex systkinin
og mamma bjó þar áfram og kom okkur
upp. En tvíbýli var á Hafrafelli og afi og
amma bjuggu á hinu búinu, ásamt syni
sínum.
Sigríður segir aö þau Kristján hafi
kynnst þegar þau unnu bæöi viö
skólann á Reykjanesi. 1969 hófu þau
búskap á Hvítanesi.
Þau eiga 4 börn; þaö elsta er 8 ára en
yngsta barnið er á fyrsta ári: Hafdís
Breiöfjörö er elst, þá Arnþór Bragi og
Guörún Fjóla en yngstur er nokkurra
mánaöa gamall sonur.
Sigríöur segist kunna vel viö sig —
en...
— Ég kann vel viö umhverfið hérna,
þaö er bæöi vinalegt og fallegt á
sumrin, auövitaö mjög kuldalegt á
veturna. En þetta er ólíkt því sem ég4tti
aö venjast, afskekktara og samgöngur
erfiðari.
húsiö, en hann hafi svo tekið viö og
haldiö verkinu áfram.
— Eini ókosturinn viö aö hafa svo
rúmgott hús, er mikill kyndingar-
kostnaöur, segir hann. En þá kemur sér
vel aö hafa nokkuð margt fólk í heimili,
meö því verður olíustyrkurinn drýgri, þó
lítill sé.
Auk þeirra hjóna og barnanna eru
foreldrar Kristjáns þar á heimilinu. Þau
eru aldurhnigin en vel ern og heilsugóö.
Trúlega kunna þau því vel að eyða
ævikvöldinu á Hvítanesi en þaðan er
varla fimm mínútna gangur aö Litlabæ.
Má geta nærri aö þaö hafi orðið þeim
gleöiefni, að Kristján, sem er yngstur af
fimm börnum þeirra skyldi setjast aö á
æskustöðvunum.
Búskaparhættir í Skötu-
firði fyrr og nú
Hafa búskaparhættir og lífsafkoma
breyst mikið frá pví sem áður var hér í
byggðarlaginu?
— Þaö byggðist meira á sjósókn fyrr
á árum, en var mikið fariö að draga úr
því á mínum unglingsárum, segir
Kristján. Aö vísu sótti faðir minn
nokkuð sjó þá, en þaö lagöist svo að
mestu niður. Eftir 1950 snerist
búskapur alveg til landbúnaöar.
Hér sýnast vera mjög erfið
ræktunarskilyrði, lítið undirlendi og
mjög grýtt. Byggist búskapur á góðri
fjárbeit?
— Þaö var áöur, en nú orðið er lítið
reiknað meö útbeit að vetri og þess
vegna takmörk fyrir því hvaö hægt er
aö stækka hér bú.
Hvað gætir pú haft stórt bú?
— Því er erfitt aö svara. Þaö hefur
ekki veriö athugaö. Sennilega mætti þó
auka þaö eitthvað frá því sem er, en
enginn stórbúskapur gæti þaö oröiö.
Okkar búfjáreign er um 200 fjár og 6
kýr. Afurðir af þessari bústærö skila
ekki öörum hagnaöi en þeim, aö hægt
er aö lifa sæmilega af því. Auk þess er
þetta ríkisjörð og viss hlunnindi þar af.
Fyrir tíu árum voru átta
bæir byggðir í
Skötufirði — nú tveir
Kristján segir aö í Skötufirði hafi veriö
all-fjölmennt fram að 1969. Á fimmta
áratugnum, þegar hann man fyrst eftir,
voru þar átta bæir og tvíbýli á sumum
þeirra, þó ekki væri allstaöar búiö stórt.
— Þessir bæir voru þá í byggö, segir
hann: Hvítanes, Litlibær, Eyri, Kleifar,
Borg og Kálfavík innar í firöinum og svo
Hjallar, sem blasa viö hér beint á móti
hinu megin viö fjöröinn, og þar eru nú
okkar einu nágrannar í firðinum. Lengra
út með þeim megin var Skarð, sem nú
er einnig í eyöi. Fjórir aörir bæir voru
fallnir úr ábúö þegar ég man eftir en
þaö voru Markeyri, Gunnarseyri,
Garður og Grund. En stærsta .útfalliö
varö um 1969 þegar fjórir bæir lögöust í
eyði um svipaö leyti.
En hvenær komust pió í vegasam-
band?
— Þaö hefur veriö líklega 1972—‘73.
En þá voru allir farnir nema frá þessum
tveim bæjum, sem enn eru í ábúö.
Hver var aðalástæðan til pess að
fólk flutti í burtu?
— Það áraöi fremur illa á þessum
tíma, tekjur drógust saman af land-
búnaði en sjósókn var alveg úr sögunni.
Búfjáreign var aldrei mikil og ræktunar-
skilyrði ekki fyrir hendi til aö stækka
búin. Þá var iítils aö vænta um betri
afkomu. Samgönguleysiö hefur svo átt
sinn þátt í aö fólk kaus aö fara. Og þó
vegurinn væri þá væntanlegur breytti
þaö ekki afstööu fólks, sem á annað
borö vildi breyta til.
Samgönguleysi
og einangrun
Hvað um pau hjónin á Hvítanesi?
Hafa pau ekki hugleitt að flytjast /
burtu?
Kristján hefur ekki ákveöið svar á
reiöum höndum; hann segist ekki finna
fyrir einangrun og samgönguhættir eru
mun betri en þegar hann var aö alast
upp á fimmta og sjötta áratugnum. Þá
voru trillur eina samgöngutækiö til
annarra byggöarlaga. Nú er þetta
breytt aö minnsta kosti yfir sumar-
tímann. Þaö er greinilegt aö Kristjáni er
ekki kappsmál aö yfirgefa æsku-
stöövarnar og búskapinn, láta í minni
pokann fyrir óhagstæðum samgöngum
og fámenni í nágrenninu.