Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1979, Blaðsíða 2

Að koma
öllum til
nokkurs
þroska
eftir Þorstein Vilhjálmsson dósent
T'yrir 20—30 árum var kenningum Freuds og öðrum sálvísindum í
engu sinnt í námsefni menntaskólanna. Vakandi nemendur urðu að
láta sér nægja óskipulegt sjálfsnám ef þeir vildu kynna sér þennan
gilda þátt í þekkingu nútímans. Á sama tíma bar skólinn ýmis úrelt
þing á borð fyrir nemendur.
Hugleiöingar um háa skóla og lága,
þekkingu og þjóöfélag.
Inngangsorö
í Heimskringlu segir frá Erlingl nokkr-
um Skjálgssyni er var höfölngi mikill í
Noregi á dögum Ólafs konungs helga.
Hefur Snorra greinilega þótt mlkiö til
þess koma, hvernig Erlingur hélt þræia
sína og annaö liö. Snorri klykklr út meö
fleygum oröum: „öllum kom hann til
nokkurs þroska." Þessi meitluöu orö
koma mér jafnan f hug er tal manna berst
aö skólamálum. Mér þykir sumsé aö ekki
veröi betur komiö oröum aö því sem ætti
aö mínu víti aö vera leiðarljós í öllu skóla-
og uppeldisstarfi. Ber aö lesa þessa grein
í Ijósi þessa grundvallarviöhorfs, hvort
sem lesandanum kann aö Ifka þaö betur
eöa verr.
Aö undanförnu hafa oröiö miklar
umræður á vettvangi Lesbókar op víöar,
um fjölgun nemenda f Háskóla Islands,
breytingar á menntaskólum og fieira
þaraölútandi. Mér eru þessi efni mjög
hugstæö eftir aö ég gegndi fyir nokkrum
árum formennsku í svokallaöri Tengsla-
nefnd á vegum Háskólaráös. Hún haföi
einmitt þaö hlutverk aö fást viö þessi mál
og skilaði áliti um þau f janúar 1976.
Veröur þessi grein öörum þræöi byggö á
störfum nefndarinnar en jafnframt tekiö
miö af því sem síöan hefur gerst og orkaö
á huga höfundar.
Megintiigangur greinarinnar er sá aö
vekja athygli á nokkrum veigamiklum
atriöum eöa málavöxtum sem vilja þvf
miöur oft gleymast þegar þessa hlutl ber
á góma. i fyrata lagi vil ég minna menn á
aö nemendafjölgunin í Háskólanum
læddist ekki aftan aö okkur elns og
þjófur á nóttu, heldur sáu vísir menn
hana fyrir og bentu auk þess á þær
breytingar sem gera þyrfti á námsfram-
boöi á háskólastigi (þ.e. aö loknu stú-
dentsprófi eöa hliöstæðri menntun). í
ööru lagi fæ ég ekki séö aö nein tiltæk
gögn bendi f raun og veru tll þess aö
slakaö hafi veriö á kröfum til inngöngu f
©
háskóla, heldur hafi aöeins oröiö eölileg-
ar breytingar á námsgetu nemendahóps-
ins í kjölfar fjölgunarinnar. i þriðja lagi
sýnist mér óhjákvæmilegt aö menn takl
til greina f þessari umræöu, hvernig
viöhorf til þekkingar og beiting hennar í
samfélaginu hafa gerbreyst á undanförn-
um áratugum. í fjórða lagi hljóta menn
aö gefa gaum aö stööu Háskóla íslands
meöal háskóla í heiminum, þjóöfélags-
iegu hlutverki hans og annarrra skóla
o.s.frv.. Og í fimmta lagi dugir skammt
aö hafa uppi nöldur eltt f gamalmannatón
heldur veröur umræöan aö vísa fram á
veginn ef menn vilja aö eitthvert mark sé
á henni takandi.
Ég skal nú freista þess aö gera nánari
grein fyrir þessum atriöum hverju um sig.
Spá hinna vísu manna
Ariö 1966 skipaöi þáverandi mennta-
málaráöherra, dr. Gylfi Þ. Gíslason, nefnd
aö ósk Háskólaráös „til þess að semja
áætlun um þróun Háskóla íslands á
næstu tuttugu árum“. Formaöur nefndar-
innar var skipaöur Jónas H. Haralz,
þáverandi forstjóri Efnahagsstofnunar,
en auk hans áttu sæti í nefndinni fimm
prófessorar, formenn menntamálanefnda
Alþingis og fleiri. Álit nefndarínnar kom út
í september 1969 og bar heitiö: „Efling
Háskóla íslandsi: Skýrsla Háskóla-
nefndar". í áliti þessu er margt vei
athugaö og ber vott um óvenjulega
vfösýni. Hefur álitiö haft talsverö áhrif á
þróun máia síöan, en þó ekki nægileg f
sumum atriöum. Þótt áratugur sé um
liöinn er þvf full ástæöa til aö rifja upp
sitthvaö úr helstu niöurstööum Háskóla-
nefndar.
Á undan megintexta álitsins fer yfirlit
sem ber heitiö „Úrdráttur og niður-
stööur". Þar er fyrst fjallaö um aösókn aö
háskólanámi og segir svo f upphafi máls:
„Aðsókn að landsprófi og mennta-
skólanámi hefur auklzt hröðum skref-
um að undanförnu og mun halda
áfram að aukast næsta áratuginn.
Þetta hefur leltt til mlklllar fjölgunar
nýstúdenta og ört vaxandl aösóknar
að Háskóla íslands.
Orsaka þessarar þró.unar er að
nokkru að leita f mikilli fjölgun
aldursflokkanna frá 16 tll 24 ára á
áratugunum 1960—1970 og 1970—
1980. Melra skiptlr þó hlutfallsleg
aukning aðsóknar að æðri menntun
innan hvers aldursflokks. Stendur sú
aukning í nánu samhengi við almenn-
ar efnahagslegar og félagslegar breyt-
ingar. Annars vegar eykst geta ein-
staklinga og þjóðfélags tll þess að
standa undir kostnaði vegna æðri
menntunar. Hins vegar lelöir tækni-
og félagsþróun tll sífellt meiri þarfar
almennrar og sérhæföar menntunar. “
Næsti kafli f útdrættinum fjallar um
háskólamenntaöa menn á íslandi. Hann
er ekki lengri en svo aö vert er aö halda
honum á lofti í heild sinni:
„Háskólamenntaðir menn á íslandi,
eins og í Evrópu yfirleitt, hafa fram að
þessu að mestu starfað á þröngu sviði
við embættisstörf, kennslu og rann-
sóknir á vegum hins opinbera og við
sjálfstæö þjónustustörf. Þeir hafa aö
litlu leyti starfaö við atvinnufyrirtæki,
hvort sem er í úrvinnslugreinum eða
þjónustu, sízt utan Reykjavíkursvæö-
isins.
Sýnt er að þörfin á mannafla viö
þau störf, sem háskólamenntaðir
menn hafa elnkum iökað, muni ekki
vaxa svipaö því eins ört og nemur
væntanlegri fjölgun háskólamennt-
aöra manna á næstu árum og áratug-
um. Háskólamenntaðlr menn hljóta
því í sívaxandl mæll að lelta sér
verkefna í öörum atvinnugrelnum og
við önnur störf en þeir hafa stundað
fram að þessu. Er slík þróun nauösyn-
legur þáttur almennrar efnahagsfram-
þróunar viö nútfmaskilyrði. Jafnframt
hlýtur háskólamenntunln sjálf að taka
breytingum, er mlðl að því að búa þá
betur undir þessi nýju og víötæku
verkefni."
Þriöji kaflinn í útdrætti Háskólanefndar
nefnist „Stefnan í háskólamálum" og
hefst á þessum oröum:
„ Tllþess að menntakerfið getl lagað
sig aö nýjum þörfum þjóðfélagsins og
stórauklnni aðsókn að æðrl menntun,
þurfa víðtækar breytlngar að eiga sér
stað bæði í háskólanáminu sjálfu og á
öörum námsstigum. Háskólanefnd
telur, að stefna þurfi aö tvenns konar
nýskipan framhaldsnáms að loknu
stúdentsprófi. í fyrsta lagi þurfi að
leggja aukna áherzlu á stutt sérnám af
margvíslegu tagi, er beinist að störf-
um á tilteknu starfssviöl og væri að
mestu stundað utan háskólans. í öðru
lagi þurfi háskólanámið í aðalatrlðum
að miðast viö tiltölulega stutta al-
menna grunnmenntun. Að henni lok-
inni lægi leiðin ýmist beint út í
atvinnulífið, þar sem starfsþjálfun ætti
sér staö, til stutts sérnáms við há-
skóla, sem miöaði að störfum á
tilteknu sviði, eða, fyrir nokkurn hluta
nemenda, til langs sérnáms líku því,
sem hingað til hefur tíðkazt.“
í þessum tilvitnunum í álit Háskóla-
nefndar er aö finna mörg forvitnileg
atriöi. Eitt þeirra skiptir þó mestu máli í
þessum kafla greinarinnar, en þaö er
þessi einfalda ályktun:
Fjölgun nemenda á háskólastigi kom
ekki yfir okkur eins og Þruma úr heið-
ekíru lofti, heldur var hún séð fyrir, enda
á hún sór eðlilegar (og ánægjulegarl?)
rwtur i óskum foreldra og ungmenna
eftir meiri menntun og þekkingu, f
aukinni getu samfélagsins til aö veröa
við Þeim óskum og f aukinni Þörf fyrir
menntun og pekkingu í framleiðslu og
þjóðlífi.
En jafnframt þessu er mjög athyglisvert
aö sjá hvernig nefndin hefur hugsaö sér
aö starfsvettvangur háskólamanna muni'
breytast og víkka á komandi árum. Einnig
er Ijóst af síöustu tilvitnunni aö hún
hefur ekki gert ráö fyrir aö nemendum í
löngu háskólanáml fjölgi hlutfallslega
jafnmikiö og þeim sem leggja stund á
stutt nám á háskólastigi. Þessi atriöi eiga
eftir aö koma talsvert viö sögu hér á eftir.