Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1979, Blaðsíða 6

hefðir þú
gert amma?
Frásagnarþáttur úr lífi alþýðukonu.
Eftir Ingunni Þórðardóttur
Ég, Hallfríöur Ásgeirsdóttir 78 ára er
ósköp lítilsigld manneskja og ævi mín er
ekki frábrugöin margra annarra kvenna á
þeim tímum sem ég segi hér frá. Ég hef
ekki unnið nein frægöarverk um dagana
og hverf þess vegna í fólksfjöldann, án
þess að eftir mér sé tekiö, þannig er þaö
líka bezt. Ég er fædd af fátækum
foreldrum í litlu sjávarþorpi á Suöurlandi.
Ólst upp í stórum systkinahóp, oft viö
þröngan kost og húsnæðið var kalt.
kurinn var okkar líf í þorpinu mínu og ég
eins og mínir jafnaldrar fór fljótt aö vinna
í fiski, strax og kraftarnir leyföu. Pabbi
var á sjónum. Mamma stjórnaöi heimilinu
og mér finnst núna aö henni hafi tekist
þaö vel í öllu baslinu viö aö framfleyta
okkur sómasamlega. Sum okkar systkin-
anna voru svo heppin aö komast til
sumardvalar í sveit, sumar og sumar, en
ég var ekki ein af þeim. Ég var natin viö
yngstu bræöur mína tvo og gætti þeirra
vel, þegar mamma var utan heimilisins aö
vinna. Eg var ekki há í loftinu sjálf, þegar
ég byrjaði að vinna í fiskinum, mér fannst
þaö gaman, aö vinna fyrir launum. En
gamaniö gat veriö stopult, því svo þreytt
var ég stundum á kvöldin eftir langan
vinnudag aö eg haföi ekki rænu á að
borða, en hvarf í bóliö mitt strax og
tækifæri var. Og þá var oft erfitt aö rífa
sig fram úr á morgnana. En
útborgunardagarnir voru góöir. Ég lagöi
kaupiö mitt fyrir, ætlaði aö veröa rík,
sjálfstæö, mennta mig, fara burt í skóla
og læra.
Ég held aö ég hafi verið tiltölulega ung,
þegar ég fór aö hugsa þannig. Þaö hlaut
aö vera eitthvað annað líf til en afólkiö í
þorpinu mínu lifði flest. Skólaganga var
harla lítil hjá okkur börnunum, aöeins
fyrir ferminguna þótti talsvert atriöi aö viö
lærðum eitthvaö sem heitiö gat. Og þaö
voru fáar fjölskyldur, sem ég þekkti til,
sem töldust í sæmilegum efnum. Mig
dreymdi stóra drauma, en sagði ekki
margt um þá, var alltaf dul. Ég var fermd
viö litla viöhöfn og lífiö breyttist lítiö viö
þaö fyrir mér. Erfiðisvinnan hélt áfram, ég
hélt áfram aö leggja launin mín fyrir og
reyna að spara eins og ég gat. Ég reyndi
að hjálpa foreldrum mínum meö krakka-
hópinn, eins og mér var unnt, smám
saman uxu systkini mín úr grasi. Sum
fóru aö heiman í ýmsar áttir, stofnuöu bú,
uröu bjargálna manneskjur. Ég var á
nítjánda árinu, þegar ég hleypti heim-
draganum. Ég réöst í kaupavinnu á
stórbýli austur í sveitum. Þar var gott aö
vera. Kaupið var gott og vinnan alls ekki
erfiö miðað við þaö sem ég haföi vanist.
Snemma um voriö haföi ég sótt um
skólavist í Reykjavík, því aö nú reiknaöist
mér svo til aö eftir sumariö yröi ég þaö
vel stæð aö ég gæti séö fyrir mér sjálf í
höfuöstaönum og greitt skólagjaldiö. Ég
átti framtíöina fyrir mér.
Hugurinn reikaði víöa og ég byggöi
draumahallir. Ég ætlaöi aö veröa kennari.
Koma heim og kenna krökkunum í
þorpinu mínu. Smám saman ætlaði ég
svo meö aöstoö góðra manna aö sjá til
þess aö börnin færu ekki á mis viö
barnaskólafræöslu. Þaö skyldi veröa
breyting á kennslumálunum. „Bjartsýn,
þú giftir þig bara og ferö aö búa og
hleður síöan niöur börnum," sagöi fólkið
mitt, er ég aö lokum sagöi þeim frá
áætlunum mínum. Ég aö gifta mig, slíkt
var fjarri mér. Ungu mennirnir höfðu ekki
erindi sem erfiöi á minn fund. Ég hélt mér
í fjarlægð viö skemmtanir unga fólksins
og átti fáar vinkonur, fannst þær hafa allt
önnur áhugamál en ég og átti ekki
samleið meö þeim. En margt fer ööru vísi
en ætlað er. Ég er aö rifja þetta upp
núna, því í dag varö ég fyrir óvæntum,
sorglegum atburöi, sem kom mér úr
jafnvægi og ég fór aö hugsa um löngu
liöna daga og líf mitt. Ég hef ekki lagt þaö
í vana minn aö vorkenna sjálfri mér. Þaö
háöu svo margir erfiöa lífsbaráttu á
þessum árum og ekki fór allt eftir áætlun
hjá fólki fremur en í dag. En sagan heldur
áfram. Þetta sumar í kaupavinnunni varö
ég ástfangin í fyrsta skipti. Ungi mennta-
maðurinn, sem var í sumardvöl hjá
foreldrum sínum á næsta bæ heillaði mig.
Hann ætlaði aö verða prestur, var
byrjaöur í Háskólanum. Ég vissi ekki aö
ég ætti siíkar tilfinningar til, sem fljótlega
uröu mér ofurefli eftir aö ég kynntist
þessum unga manni. Ég reyndi allt hvaö
ég gat aö standast hann og allar
freistingar, sem bíöa ungrar, óreyndrar
stúlku, en ég féll. Hann fór f skólann sinn
um haustiö. Ég haföi áður sagt honum
hvernig ástatt var um mig, glöð og sæl og
ég sá hvernig þyrmdi yfir svip hans og
hann sagöi höstugur aö þessu yröi ég aö
bjarga sjálf; hann heföi hvorki með konu
eða barn aö gera aö svo stöddu, ætti eftir
langt skólanám. Hann heföi ekki þurft aö
nota svo mörg orð, ég heföi skiliö hann
engu aö síöur á svipbrigöunum. Harmi
mínum ætla ég ekki aö reyna aö lýsa og
mér fannst vonbrigöi mín yröu mér
ofurefli, en ég átti stolt og reisti mig upp
aö nýju. Enginn skyldi þurfa aö skamm-
ast sín fyrir mig. Ég komst ekki í skólann
það haustið. Ég fór heim til foreldra
minna og ól son á eðlilegum tíma. Þetta
var erfitt tímabil; víst heföi ég viljað
eignast barn meö manninum sem ég
unni, en nú haföi hann brugöist og ég
haföi raunar einnig brugöist sjálfri mér.
Ég vissi að uppeldi barns var erfitt, ef vel
á að vera og ég vildi ekki eiga fööurlaust
barn, svo ég útvegaöi honum föður, ekki
réttan fööur, en fööur samt. Ég giftist
sjómanni einum, er Halldór hét og haföi
lengi gefiö mér hýrt auga. Viö gengum í
hjónaband eftir nokkurra vikna sambúö
um leið og sonur minn var skíröur. Hann
hlaut nafniö Ásgeir og var Halldórsson.
Halldór gekk honum í fööurstaö meö því
heiti aö nefna aldrei þetta leyndarmál
okkar á nafn. Því heiti brást hann aldrei.
Halldór eða Dóri eins og hann var oftast
kallaöur var ekki skarpgáfaöur, en hinn
vænsti maður og var Ásgeiri mínum sem
bezti faðir. í þorpinu hefur sjálfsagt veriö
ýmislegt um okkur rætt, en aldrei neitt
sérstakt, sem mér barst til eyrna. Halldór
stundaöi sjóinn og var sjaldan heima. Ég
hlaut hlutskipti móöur minnar, eignaöist
fjórar dætur á 7 árum. Ég annaðist
heimilið og reyndi aö komast í fiskvinnu
ef ég mögulega gat. Nóg var þörfin fyrir
þá peninga er ég vann mér inn. Geiri
minn stækkaöi og varð fríöur piltur. Ég
sótti þaö fast aö börnin mín væru í
barnaskólanum meðan kennsla stóö yfir,
einkum reyndi ég aö sjá til þess aö Geiri
missti ekki af neinu. Eg ákvaö aö hann
skyldi fá aö læra svo mikiö sem hann vildi
og viö hefðum ráö á. Ég vissi aö þaö gat
orðið okkur erfitt fjárhagslega. Halldór
drukknaði ásamt þrem öörum á litlum
báti, þegar yngsta dóttir okkar var
fjögurra ára gömui. Mér lá viö örvinglun.
Fyrirvinnan farin; ekki hafði ég unnaö
honum heitt, en hann var mér góöur og
okkur öllum, ekki síður Geira mínum og
Geiri virti hann og saknaöi eins og viö öll.
Hjálpsamir nágrannar reyndu aö aöstoöa
mig meö börnin, en þaö áttu fleiri bágt en
ég út af slysinu og ekki margir voru
aflögufærir.
Ég vann mikiö þessi ár, svo langan
vinnudag aö ég skil ekki nú hvernig ég
haföi þrek til þess arna. Oft var ég svöng,
til aö börnin heföu þó heldur meira í sig.
Fötin reyndi ég aö sauma sjálf og stagaði
og bætti garmana, oft fram á nótt, svo
allir færu í heilar spjarir aö morgni. En
alltaf var ein hugsun sterkust á bak viö
allt mitt strit. Geiri minn átti aö fá aö
læra, fyrst ég haföi brugöist. Allt skyldi ég
leggja í sölurnar fyrir hann. Geiri var
góður móöur sinni. Viö ræddum mikiö
saman er tími var til og friður. Ég vissi aö
hinn rétti faöir hans var fyrir löngu oröinn
prestur t góöu brauöi úti á landi. Aldrei
lágu leiöir okkar saman og var ég fegin
því. Mín stærsta gleöi voru börnin mín,
aö sjá þau vaxa og dafna.
Geiri fór í menntaskóla og tók gott
stúdentspróf. Hann kom fagnandi heim,
þakklátur mömmu sinni, sem honum
fannst alla tíö vera mest og bezt. Svo
sagöi hann eins og sjálfsagðan hlut, er ég
innti hann eftir hvaö hann ætlaði aö
leggja stund á næsta vetur. „Ég ætla aö
verða prestur mamma. Ég hef hugsaö um
þaö lengi og nú er ég alveg ákveöinn."
Hann stóö þarna bjartur yfirlitum í blíma
lífsins og var í útliti eins og mennta-
maöurinn ungi, sem ég unni eitt sinn
meira en orö fá lýst. Og þá fannst mér aö
ég elskaöi þessa feöga óendanlega
mikiö, báöa, hvorn á sinn hátt. Ennþá
tóku viö erfiö ár. Geiri stundaöi námiö vel
og ég vann í fiski eins og ég orkaði.
Dæturnar uröu sjálfbjarga að mestu og
ég reyndl aö láta þær ekkert skorta.
Geira sendi ég reglulega peninga, allt
sem ég gat af laununum mínum og hann
fékk smávinnu viö kennslu á kvöldin og
fór sparlega með fé, svo endar náöu
saman. Ég sá ekki eftir neinu sem ég
gerði fyrir drenginn minn, svo mikils viröi
sem hann var mér. Yröi hann ekki
hamingjusamur í lífinu var allt unrliö fyrir
gíg. Dætur mínar vildu ekki fara í
langskólanám. Þar var ég í rauninni
lánsöm, því ekkj heföi ég getað kostað
þær til náms. Ég var í rauninni engin
manneskja til aö ala upp þennan stóra
barnahóp, en hvaö var til ráöa. Hvert
barn varð gleöigjafi um leiö og þaö var í
heiminn borið og nú eru systkinin öll
orðin fullorðið fólk. Geiri minn, séra
Ásgeir Halldórsson er mikils metinn
prestur í höfuöstaönum. Býr í stóru, fínu
húsi, á góöa konu og eina dóttur. Alltaf er
hann mér góöur, sannur og hlýr og kemur
af og til í heimsókn til mín í litlu íbúölna,
sem hann aðstoöaöi mig viö aö kaupa,
þegar ég flutti til bæjarins, þegar ég varö
sjötug. Krakkarnir mínir vildu aö ég flytti
og seldi gamla timburhúsiö til niöurrifs.
Stúlkurnar mínar eru allar giftar góöum
mönnum og farnar aö búa og ég á oröið 6
barnabörnin, sem öll eru gleði ömmu
sinnar. Þó neita ég því ekki aö alnafna
mín, dóttir hans Ásgeirs míns er uppá-
haldiö mitt. Ekki vegna nafnsins, en henni
hef ég kynnst bezt og svo þekki ég hluta
af sjálfri mér í henni. Líka þekki ég hluta
af Geira mínum í henni og prestinum,
fööur hans. Þessa stúlku finnst mér afar
vænt um og vil vera henni allt sem ég get.
Hún kemur oft til ömmu gömlu og
spjallar, kannske stutta stund í einu. Hún
segir mér ýmislegt, sem á dagana drífur;
hún er 19 ára, er í skóla, á eftir að læra
mikiö og samt er hún búin aö vera svo
lengi í skóla. Nafna mín, hún Hallfríður er
kölluö Halla Fía. Hún gifti sig á síöasta
ári, ágætis pilti er Sigurður heitir. Hann er
líka í skóla. Þaö hafa allir tækifæri til aö
mennta sig nú til dags. Mér finnst
bókstaflega aö unga fólkið, sem hún
Halla Fía umgengst og segir mér frá, geti
framkvæmt nær því allt þaö sem þaö
langar til. Efnin eru meiri hjá foreldrunum
nú en áöur var. Auövitað vildum við
hérna á árunum einnig reyna að hjálpa
börnum okkar til mennta og að komast
vel áfram í lífinu, en viö gátum oft lítiö
gert, en ekki þarf ég aö kvarta, sonur
minn læröi það sem hann ætlaði sér og
telpurnar, já, ég heföi líka reynt aö hjálpa
þeim heföu þær haft viljann, þó hjálpin
heföi kannske oröið smá. Ég er sátt viö
lífiö, hvernig ætti ég aö vera annað? Ég
liföi lífinu stutt sumar og tók út minn
dóm. Ég hef unniö baki brotnu allt lífið en
haldiö heilsu þrátt fyrir þaö, þó ég gengi
svöng til svefns marga nóttina og vaknað
svöng og þreytt og héldi áfram aö vinna.
Já, ég sleit mér út, en ég sé árangur
erfiöisins. Ég finn friö. Mér líður vel
vitandi aö afkomendur mínir spjara sig
vel og enginn þeirra hefur komiö hart
niöur í lífinu.
En svo var þaö í morgun, skömmu fyrir
hádegið, aö yndið mitt hún Halla Fía
kom. Ég var farin aö sakna hennar, hún
haföi ekki komið í meira en tvær vikur, ég
áleit hún væri í próflestri. Hún kom
þjótandi inn úr dyrunum um leið og ég
lauk upp. „Amma, sagöi hún, „ég ætla aö
fá aö vera hjá þér í dag, ég er slöpp
amma, segöu engum að ég sé hér, þó
einhver spyrji, ekki mömmu eöa pabba,
ekki Didda eöa neinum, þú ert sú eina
sem ég treysti." Hún talaöi hratt, var
óðamála. „Ég fer í þitt rúm amma". Hún
var auðsjáanlega í geöshræringu barniö,
föl og tekin, þreytuleg og reikandi í
göngulagi. Ég ætlaöi að fylgja henni í
rúmiö, en hún henti af sér kápunni í stól á
ganginum og sparkaði af sér skónum og
hvarf inn í litla svefnherbergið mitt, áöur
en ég áttaöi mig. „Ég klára mig amma"
og svo lokaöi hún hurðinni. „Bara friö,
þaö er þaö sem ég vil,“ heyröi ég hana
tauta inni fyrir.
Ég var felmtri slegin. Eitthvaö slæmt
haföi komið fyrir hana. Barniö, 19 ára,
víst var hún barn ennþá í mínum huga.
Eitthvaö skelfilegt hlaut aö hafa komið
fyrir. Ég var hrædd, gekk um gólf og
hlustaöi. Bara að stúlkan mín vildi segja
mér eitthvað hvaö heföi gerst. Hún Halla
Fía var vön aö tala viö ömmu. Hún haföi
komiö til mín undanfarin ár og trúaö mér
fyrir ýmsum leyndarmálum, ekki öllum
merkilegum aö mér fannst og hún var vön
aö segja: „ „Amma, þú segir engum, þú
ert þannig". Og hún vissi að amma segöi
engum neitt, henni var treystandi. Ekki
fór ég aö segja frá því, sem mér var trúaö
fyrir, þaö haföi ég aldrei látið henda mig.
En nú brá svo viö aö Halla Fía gat ekki
talaö viö ömmu lengur.
Ég var sár og hrædd. Friðlaus gekk ég
um fram og til baka, reyndi aö taka til
hendinni, sinna einhverju, en mér varö
ekkert úr verki. Samt þurfti ég aö Ijúka