Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1979, Blaðsíða 10

Maöurinn hefur löngum fundiö hjá
sér hvöt til aö bera á sér allskonar
skart og þá sér í lagi sjaldgæfa steina.
Má rekja þessa áráttu næstum svo
langt aftur sem saga mannsins nær.
Sennilega tengist þessi hvöt aö ein-
hverju leyti frumstæöri trú manna á
steina og í eölilegu framhaldi af því
hafa menn farið aö bera þá á sér sem
verndargriþi gegn illum öflum. Stein-
arnir hafa sjálfsagt veriö vandlega
valdir meö einhverju ágætu fororði
annaö hvort vegna þess aö þeir voru
sjaldgæfrar tegundar eöa voru sér-
kennilegir að lögun.
Þessir völdu steinar fylgdu mannin-
um oft alla hans ævi og meira en þaö
— alla leiö inn í eilífðina eöa þangaö
sem feröinni var heitiö eftir dauöann.
Um þaö bera vitni forn kuml víöa um
heim. Þannig fór ekki hjá því að sterk
tengsl yröu milli mannsins og hins
óforgengilega steins. Steinninn var
tákn þess sem er en hverfur ekki í
duftið eins og maöurinn.
Saga skartsteina hefur síöan fylgt
manninum um aldir og er einn þáttur
þjóðmenningar um allan heim. Sú saga
á sér auövitaö ótal hliðar bæöi meö
ríkum þjóöum og fátækum, háð bæöi
efnahag og tísku.
Að vísu hefur átrúnaöur í tengslum
viö steina að mestu horfiö. Þeir eru
ekki lengur verndargriþir gegn illum
öflum. Þó eimir enn eftir af þessari
gömlu hjátrú. Frægir steinar í sögunni
eru sagöir valda eiganda óláni í
einhverri mynd — öörum fylgir lán og í
stjörnuspádómum er oft minnst á
ákveðnar steinategundir sem fylgja
stjörnumerkjum og eru happasteinar
þeirra sem í því eru fæddir.
íslendingar áttu varla úr miklu aö
moöa í þessu tilliti fyrr á öldum
samanboriö viö efnaðri þjóöir. Þó hafa
fundist hér glerperlur, sem haföar voru
á bandi, í kumlum frá söguöld, og
gefur aö líta í Þjóöminjasafninu, svo-
kallaö sörvi. Því er ekki aö neita aö
manni finnst fólkiö, sem þetta bar,
koma nær okkur í nútímanum. Þarna
liggur örlítiö brot af persónusögu þess,
þótt við þekkjum hana ekki að ööru
leyti. Þetta eru aö vísu fábrotnir steinar
en gildi þeirra er fólgiö í því hversu
mikils viröi þeir voru eigandanum.
Fyrr á öldum báru jafnt karlar sem
þaö væri aö kaupa þegar um skartgripi
og dýra steina væri að ræöa.
Óskar sagöi aö margt mætti betur
fara í þeim efnum og væri aö vakna
áhugi meöal gullsmiöa á aö koma
þessu í betra horf. Það hlyti aö vera
félagsmönnum í hag. Á síðastliönu vori
sótti Óskar mikla og fjölsótta úra- og
skartgripasýningu í Basel. Þetta var
almenn kaupstefnusýning og hún af
stærra taginu.
Sýningarsvæöið var um 5000 fer-
metrar og sýningaraöilar voru hvaöan-
æva að úr heiminum, m.a. frá Skandi-
navíu.
Þarna sagöist Óskar hafa kynnt sér
námskeiösgögn sem stórfyrirtækiö De
Beers heföi gefiö út og er ætlaö fyrir
gullsmiöi og starfsfólk þeirra í verzlun-
um. Þessum gögnum fylgir fjöldi lit-
skyggna meö tilheyrandi texta á kas-
ettum og fjallar um demanta. Hann
hefur hug á því aö koma þessu
námskeiöi á framfæri hér og kynna
þaö í félagi gullsmiöa og einnig í
lönskólanum.
Og Óskar var beöinn aö segja
svolítið nánar frá því sem fólk ætti aö
vita um demanta.
„í fyrsta lagi er þess að geta aö
demantar eins og þeir koma fyrir úr
náttúrunnar ríki eru ýmist notaðir í
skartgripi eða til iðnaðar. Um 80% fer
til iðnaöar en 20% flokkast til skart-
steina. Þessi 20% eru síðan grand-
skoðuð af fagfólki og skipt í ótal
flokka allt frá þeim fegurstu og
dýrustu og niður í þaö að vera
beinlínis ljótir.“
„Og á hverju byggist þessi flokkun?“
„Steinarnir eru skoöaðir vandlega
með lúpu sem stækkar tífalt og þá
eru fjögur höfuðatriöi tekin til greina.
í fyrsta lagi er þaö litur steinsins og
er þaö mjög nákvæm flokkun. Dýr-
astur er hann bláhvítur en síöan er
hann verðminni eftir því sem hann
verður gulleitari eða brúnni. Alls eru
litaflokkarnir 9.
í ööru lagi er tekið tillit til hreinleik-
ans en það skal tekið fram að
allskonar örður og smá-ský leynast
oft í demöntum. Lúpu-hreinn er
steinninn kallaður þegar ekki sjást
neinir annmarkar í honum sé hann
skoðaður með tífaldri lúpu.
í þriðja lagi skiptir slípunin miklu
Óskar Kjartansson gullsmiður við vinnu sína.
konur skartsteina og á vissum tímabil-
um í sögunni er engu líkara en alger
ofvöxtur hafi hlaupiö í þessa áráttu,
eins og þegar kóngafólk og furstar fyrri
tíma hlóöu á sig hverju djásninu yfir
annaö. En þaö er aö mestu liðin tíð. Nú
er þaö orðiö algengt aö fólk hafi ráö á
aö eignast skartgripi og þessari eign er
yfirleitt stillt í hóf bæöi hvaö varöar
magn og verögildi. En af einhverjum
orsökum hefur þróunin orðið sú aö
minnsta kosti meðal þeirra sem teljast
til hins vestræna menningargeira aö
þaö pru einkum og sér í lagi konur sem
þá bera. Skýringin á því liggur ekki
alveg Ijóst fyrir, en hún er sjálfsagt til.
íslendingar eru ekkert frábrugöir
öðrum nágrannaþjóöum varöandi
þetta. Þó mun þaö ekki vera fyrr en á
síöustu áratugum aö skartsteinar kom-
ust aö einhverju marki í almennings-
eign og kynskiptingin er áreiðanlega
jafn áberandi hér og annars staðar í
okkar heimshluta. Ef gerö yrði könnun
á skartsteinaeign landsmanna mundu
konur hafa mikla yfirburði. Þá vaknar
sú spurning hvort ekki eigi aö koma á
jöfnuöi þarna eins og annars staöar.
En hvers vegna sækist fólk eftir
skartsteinum í dag?
Fegurð þeirra er þar sennilega efst á
blaöi. í sumum tilvikum eru þeir
stööutákn og stundum þykja þeir góö
og örugg fjárfesting, þegar um dýra
skartgripi er aö ræöa.
Fjöldi skartgripaverzlana hér ber
vott um aö markaöur sé töluveröur.
Fólk kaupir í gleöi sinni, en skyldi þaö
fá nógu góöar upplýsingar um, hvaö
það er aö kaupa?
Veröið er auövitað geysilega mis-
jafnt og er ekki nema gott eitt um það
að segja. Aöalatriöiö hlýtur aö vera, aö
menn fái réttar og tæmandi upþlýs-
ingar um gripinn hvort sem um stóra
eöa litla fjárhæö er aö ræöa.
— O —
Óskar Kjartansson gullsmiöur rekur
gullsmíöaverkstæöi viö Aðalstræti 8
hér í borg (Kjartan Ásmundsson).
Hann er formaður Félags íslenskra
gullsmiöa en í því eru um 50 manns.
Hann var beðinn aö segja örlítiö frá því
hvernig þessum málum væri háttaö hér
frá hans sjónarmiöi og hvort fólk fengi
almennt nógar upplýsingar um hvaö
DEMANTURINN
mjl. harðasta efnið í ríki
náttúrunnar og
einhver öruggasta
fjárfesting sem til er
Engin prentun getur gefið hug-
mynd um það skæra skin, sem
veröur af demanti og minnir
helzt á blik frá stjörnu í órafjar-
lægö. ^
" '0 J
Huida Valtýsdóttir ræðir við
Óskar Kjartansson gullsmið
um skartsteina og flokkun þeirra
r