Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1980, Blaðsíða 13
meitluð og lifandi mynd af hverfulli
fegurð haustsins, hinsta sólsetri og
tign hins torræöa dauða.
Hér að framan var vikið að þeim
alkunna dómi, að of margir íslensk-
ir ráðamenn séu andvaralausir
gagnvart meðferð málsins. Þegar
betur er aö hugað, þá má með
góðum rökum andmaela því, að sá
dómur sé algildur. Á forsetastóli
situr nú einn málsnjallasti fræði- og
listamaður þjóðarinnar, sem aldrei
hefur misboöið íslenskri tungu á
embættisferli sínum, heldur veitt
þegnunum fegurst fordæmi um
vandað málfar. Auk gagnmerkra
fræðirita, sem hann hefur samið,
þá hefur hann unnið að þýðingum,
sem skipa honum á bekk með
höfuðskáldum. Þýðing hans á
kvæðabálknum Norðurlandstrómet
eftir norska skáldiö Petter Dass er
afrek, sem legið hefur í láginni,
serinilega vegna þess, að mönnum
hefur ekki þótt viðeigandi að skjalla
forsetann um of. Það sama á einnig
við um biskup íslensku þjóðkirkj-
unnar, sem veröur talinn meö
málhögustu íslendingum á tuttug-
ustu öld. Prestastéttin hefur löng-
um veriö þögul um listræna hæfi-
leika þessa mæta kirkjuhöföingja,
sem hefur tekiö flestum kenni-
mönnum fram um orðsnilld um
langt skeiö. Heyrt hef ég góöskáld
og bókmenntafræðinga bera lof á
Ijóðaþýöingar biskups og snjallan
ræðustíl hans. Þýöing hans á Játn-
ingum Ágústínusar er andlegt
þrekvirki. Þögult hefur veriö um
þaö einstæöa framtak herra Sigur-
bjarnar, er hann lagöi fram handrit
að nýrri handbók fyrir presta og
söfnuöi á synodus áriö 1976. Þaö
vann hann einn og lagði fram
afburöaverk, sem síöan hefur verið
aö velkjast á meðal vígðra manna,
án þess að heyrst hafi um það lof
eða last. Handbókin ber sterkan
svip höfundarins og sniö góðra
bókmennta og þannig á hún aö
vera, hafin yfir hreinsunareld smá-
munasamra nefnda, þinga og ráöa.
Þriðju áhrifamaöurinn, sem mér
kemur í huga og telja má til
völunda tungunnar, er núverandi
útvarpsstjóri. Hann hefur verið
mikilvirkur þýöandi, auk þess sem
hann nýtur viröingar alþjóöar fyrir
snjallan erindaflutning.
Það er engan veginn
áhættulaust aö hæla þessum
mönnum, því auðvelt er að leggja
það út á þann veg, að loftunguna
langi í fálkakross, vegtyllur í kirkj-
unni eða að þylja eitthvað í útvarp-
iö. Kannski hefur þaö einmitt valdiö
þögn og hógværð góðra manna.
Hitt er Ijóst, að það verður ekki
heiglum hent að taka við embætt-
um þessara málsnillinga, þegar þar
aö kemur. Þjóöin mun gera þá
réttmætu kröfu, aö þeir, sem við
taka, gangi á undan með góðu
fordæmi um vöndun málsins og
gæði ræöu sína þeim margslungnu
tilbrigðum mildi og hörku, Ijóss ,
lita og tignar, sem íslenskt mál
skortir ekki fremur en landiö sjálft.
íslensk tunga er hornsteinn, sem
ekki má klofna og molna í gjörn-
ingaveðrum þeirrar kálfatrúar, sem
lítilsigldir lífsþægindapostular vilja
magna.
Bolli Gústafsson í Laufási.
hornreka. Hitt gleymist æði oft, að
í bókaflóði skammdegismánaða'
skína fjölmargar perlur, er vekja
þeim fögnuð, sem vilja veg íslensk-
unnar mikinn. Oft hverfa þessar
gersemar í skugga óvandaös létt-
metis, sem betur er auglýst með
glaðlegri litadýrð og Ijúfum tónum.
Þá dettur mér í hug dálítiö kver,
sem út kom með hógværð fyrir
síðustu jól, Veöurfræði Eyfellings
eftir Þórð Tómasson frá Vallnatúni.
Þar er af mikilli alúö og listrænni
vandvirkni leitast við aö binda
veöurmál byggöarinnar undir Eyja-
fjöllum í samfellda fræði. Dylst
engum, sem les, hversu mikil vinna
og natni liggur að baki þessari bók.
Þegar ég lagöi hana frá mér, var
ég sannfærður um, að af þessari
lind tilbrigðaríks veðurmáls þyrfti
ungt fólk að geta ausið. Þaö ættu
móöurmálskennarar að athuga og
færa sér kverið í nyt við kennslu.
Ef litið er með athygli yfir
bókaaflann í vertíöarlok, þá hljót-
um við að viöurkenna, aö þar
kennir ýmissa safamikilla grasa, er
verða til ávinnings bókmenntunum
og íslenskri tungu. Þaö vekur
eftirtekt, hversu margar vandaöar
Ijóðabækur komu þá út. Nægir að
minnast á Skildaga Heiöreks Guö-
mundssonar og Hauströkkrið yfir
mér eftir Snorra Hjartarson. Tvær
ólíkar bækur, en verk, sem vaxa
við kynningu og munu lifa og ilma,
hin fyrri til markvísrar hvatningar í
þeirri hörðu glímu, sem gerir mann-
inn að manni. Hin síöarnefnda sem
Orð eru alltaf til reidu
eins og sælleg og skemmtileg
börn,
sem fúslega taka afokkur ómak
þó stundum séu þau þreytt eftir
erfidan dag,
sífellda snúninga og hlaup.
Þannig hefst eitt af frumlegum
Orðaljóðum Jóns Dan, þar sem
hann bregður upp tilbrigðaauðug-
um myndum af gengi oröanna.
Hægt safna ég saman orðum
með nærfærnum höndum,
því orö eru viðkvæm.
Ilmur þeirra dofnar
og litur þeirra fölnar
og vængir þeirra kremjast
ef tekið er fast á þeim.
Oft er að því vikið í ræðu og riti,
að uppsprettu orðanna, íslenskri
tungu, sé hætta búin af áleitnum,
erlendum áhrifum og þá ekki síöur
af hroövirkni fjölmiðla í meðferð
hennar. Einnig er vakin athygli á
því, hversu margir stjórnmálamenn
og aörir áhrifamenn í íslensku
þjóöfélagi fari af lítilli gát og
virðingu meö máliö. Málkennd
þeirra virðist oft harla dauf, oröin
ósjaldan ranglega beygð og ein-
stök orð og orðtök útjöskuð vegna
vanþekkingar á þeim auði orðanna,
sem viö eigum og hægt er að grípa
til. Kemur mér þá í huga ágæt vísa
eftir vin minn og granna Magnús
bónda á Syðri Grund:
/ ræðumennsku runnid er upp
skeiö
á rökum sérhver skoöun oss er
téð.
Auðvitað það auga gefur leið
út frá mínum bæjardyrum séð.
Þaö er staðreynd, aö á síðustu
árum hefur þaö færst mjög í vöxt,
aö menn komi fram lítt undirbúnir í
útvarpi og sjónvarpi og eiga þess
engan kost aö vanda ræðu sína
vegna þeirrar ýtni, sem þolir enga
bið. Fréttaþættir eru settir saman
úr viötölum viö fólk, sem frétta-
menn taka tali á förnum vegi. Við
sjáum í sjónvarpi, hvernig þeir sitja
eins og vökular og veiðibráðar
refaskyttur fyrir stjórnmála-
mönnum eða verkalýðsleiðtogum,
þegar þeir koma beint af mikilvæg-
um og erfiðum samningafundum,
oft í misjöfnu hugarástandi, ög
verða þá að svara spurningaregni,
sem á þeim dynur fyrirvaralaust.
Hætt er við, að ýmsir málsnillingar
og mælskumenn fyrri tíma hefðu
alls ekki staöiö sig betur við þessar
miskunnarlausu aöstæður nútím-
ans. Því er það ekki óeðlilegt, að
menn grípi til orðtaka eins og
þeirra, sem fram komu í vísu
Magnúsar, til þess aö prýða með
þeim lítt grundað mál og jafnvel
með þaö í huga, að lengja ræðuna
og fá þannig örlítinn umhugsunar-
frest, til þess að komast að kjarna
málsins.
Þá verður mönnum og tíðrætt
um varhugaverð áhrif lélegra bók-
mennta þar sem málvöndun er
ORÐ
ERU
ALLTAF
TIL REIÐU