Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1980, Blaðsíða 8

Á sama tíma og Ingólfur Arnarson nam land á íslandi,
settust Víkingar aö í Jórvík á Englandi. Um 80 ára skeiö réöu
þeir algerlega yfir bænum og aö undanförnu hafa verið grafnar
þar úr jöröu ýmsar fornleifar, sem bregöa Ijósi á daglegt líf
þeirra.
ÖRVÍK
ÍKINGA-
TÍMANS
í Jórvíkurborg er hægt að greina
tiltekin menningarskeið 2000 ár aftur í
aldir. Þessu veldur lega borgarinnar og
rakur og þéttur jarðvegurinn undir henni.
Borgin hefur um aldir verið í þjóðbraut
bæði á landi og sjó. Á landi eru
samgöngur auðveldar um láglendi Vale-
dalsins og borgin stendur svo neðarlega
við ána Ús (Ouse), að þangað ná
sjávarföll og borgin var því í tengslum viö
siglingaleiðir um Norðursjó.
Þessi hagstæða lega borgarinnar til
flutninga á her og varningi aö og frá
henni bæði á sjó og landi gerði hana
mikilvæga á ýmsum tímum sögunnar.
Það er lítið vitað um Jórvík fyrir daga
Rómverja þar, nema loftmyndir sýna aö í
grennd við borgarstæðiö nú hafa veriö
lítil bændabýli sem heyra til járnaldar-
tímanum. Það var á árunum 71—74 að
þar settist að 6 þúsund manna rómversk-
ur her og til þeirrar hersetu er upphaf
borgarinnar rakið.
Borgin var hersetin af Rómverjum þar
til um 400, síöan voru heiðnir Englar eða
Engil-Saxar þar ráöandi á tímabilinu
400—627. Þá komst borgin undir yfirráö
kristinna Engil-Saxa (King Edvin) og þeir
sátu borgina, þar til Víkingar gerðu þar
Legsteinn frá víkingatíma, — mað
heföbundinni skreytingu í fléttustíl, er
meðat þess, sem upp var grafið viö
Smiösgötu.
Qötumynd trá Jórvík, tekin á síðastliðnu sumri. Enn er þar við liði fjöldi örnefna frá
víkingatímanum og sú var tfð, að Jórvík var nsest atssrata borg á Englandi.
innrás 865 og settust þar að 874—76.
Víkingar héldu borginni þar til Engil-
Saxar unnu hana frá þeim 927 og þeir
réðu fyrir borginni, þar til Norðmannar
herlóku hana 1066.
Á árunum 1200 til 1450 var mikið
blómaskeiö í sögu Jórvíkurborgar. Þá var
engin borg nema London henni meiri í
Englandi. Jórvík var þá iðulega aösetur
landstjórnarinnar, einkum í skozku
strföunum á 14du öld. Borgin auögaöist
og efldist og tók miklum breytingum á
þessum öldum, en mest var veldi borgar-
Innar um miðja 14du öldina en þá tók að
halla undan. Vefnaðurinn, sem hafði veriö
burðarásinn í atvinnulífi borgarinnar hélt
ekki í við ýmsar iöngreinar, sem tóku að
blómgast í öðrum borgum, en mestu
kann þó aö hafa munað um, að Hull
(Kingston-upon Hull) varð aðal-hafnar-
borgin viö Humber. Jórvík hélt þó sínum
hlut á mörgum sviðum, einkum vegna
landgæöa og landrýmis, fólk leitaði
þangaö til aö setjast þar að, og enn á ný
byggöist Jórvík upp með nýjum hætti
eftir miöaldaskeiöið.
Af þessu stutta yfirliti má sjá, að Jórvík
er mikil matarkista fyrir fornleifafræðinga
og þá fræðimenn, sem eru að <eyna aö
gera sér grein fyrir hinum ýmcJ menning-
arskeiöum sögunnar.
Á sjötta og sjöunda áratug þessarar
aldar tóku aö rfsa nútfma stórbyggingar í
Jórvfk og þá voru í hættu leifar gamalla
tíma, sem geymdar voru í jörðu. Þá
vöknuðu menn upp við bráöa nauðsyn
fornleifarannsókna í þessari sögulegu
borg, en tíminn var hlaupinn og þess
vegna var hafizt handa af miklum krafti
að bjarga því sem bjargað yröi. Efnt var
til félagsskapar fornleifafræöinga til rann-
sókna í Jórvík (The York Archaeological
Trust) og starfa nú á vegum þessa
félagsskapar ekki færri en 30 sérfræö-
ingar. Á síöast liðnum sex árum hafa yfir
hundraö landspildur eöa lóðir verið
grafnar upp og rannsakaöar.
Víkingar réðu fyrir borginnl í 80 ár og
áhrifa þeirra gætti miklu lengur, enn má
finna um 600 nöfn, gatna, býla, þorpa og
bæja með norrænum nöfnum. Fjölmargar
minjar og sögulegar um menningu og
athafnir Víkinga og daglegt líf þeirra hafa
fundizt í Jórvík og nú er vakin athygli á
fornleifauppgreftinum í sambandi viö
hina miklu Víkingasýningu, sem opnuð
var í London 14. febrúar s.l.
Brezka sjónvarpið (B.B.C., sjónvarp)
sendi reglulega menn til Jórvíkur aö
fylgjast með uppcjreftinum í Smiösgötu
(Coppergate) og Islendingurinn Magnús
Magnússon stjórnaöi sjónvarpsþætti um
Vfkingatímann og byggði mjög á forn-
leifarannsóknum í Jórvík. Þættir Magnús-
ar uröu alls 12.
Hin skrifaöa saga
„Á síöari helmingi níundu aldar skipu-
lögöu Víkingar það, sem sagnfræðingar
nefna „herinn mikla“, sem herjaöi á
England og Frakkland undir stjórn ým-
issa foringja í leit eftir löndum. Á Englandi
hófst landnám fyrir alvöru 874, þegar
hluti af „Hernum mikla“ kom til Jórvíkur.
Hálfdán foringi þeirra úthlutaði mönnum
sínum landi og víkingar geröust bændur í
Austur- og Norður-Englandi og héldu
dönskum lögum og lífsvenjum, enda
hlaut svæðið þar sem þeir réðu, nafnið
Danalög".
Svo segir í bókinni Víkingarnir, sem
gefin var út í íslenzkri þýðingu af Almenna
bókafélaginu 1967.
Hins vegar segir svo í afmælisriti
Jórvíkur (2000 Years of York, the arch-
aeological story), en úr því riti er þessi
grein hér tekin saman og mest bein
endursögn á greininni Viking—York, þótt
ýmsu sé skotið inn í leiðinni úr öðrum
heimildum.
„Skjalfestar heimildir greina frá því, að
árið 865 hafi „Víkingaherinn mikli" sigrað
Engla og hertekið Jórvík. Árið 876 hafi
svo hluti af Hernum mikla tekiö sér
bólfestu í Jórvík og nágrenni hennar. Um
80 ára skeið var borgin nær samfellt
undir stjórn norrænna manna og danskir