Lesbók Morgunblaðsins - 22.03.1980, Blaðsíða 11
enn verulega saman viö legu bygginga frá
víkingaöld.
Þegar grafiö er niður fyrir lög eldri en
frá 10. öld, fer aö koma í Ijós húsgerð af
allt ööru tagi, þar eru hús úr tágum
fléttuöum utanum og á milli stólpa og
planka. Húsum af þessari gerö sífjölgar
eftir því sem dýpra er grafið. Þaö er
mönnum hvorki enn Ijóst af hverju
breyting átti sér stað né hvernig hún
gerðist.
Þaö eru enn margir staðir í Jórvík
forvitnilegir til rannsóknar til dæmis viö
St. Denyskirkjuna og Sr. Margaret kirkj-
una í Walmgate. Báöar þær kirkjur hafa
verið reistar fyrir 1066 og því hljóta aö
sjást einhver merki um Víkinga þar í
grennd, en þetta svæöi nær frá Smiös-
götu og yfir um Fossána. Um byggö á
þessu svæöi á víkingaöld er enn ekkert
vitað. Þá er aö nefna tvær byggingalóðir
forvitnilegar mjög til rannsóknar á högum
víkingahöföingja. Konungshöllin hefur
líklega staöiö þar sem Kings Square eöa
Kings Court (Kóngstorg eöa Kóngsgarö-
ur) eru nú, eða þar mjög nærri. Nútíma-
nöfnin eru eftirmyndir hins forna norræna
nafns Kóngsgarður.
Kóngsgaröur gæti hafa veriö reistur
umhverfis leifar af rómversku varöstöö-
inni að austan. Þessi lóö er einhver sú
mikilvægasta sem um getur til upplýs-
ingar um víkingatímann og það myndi
áreiðanlega svara kostnaöi aö grafa
þetta svæöi rækilega upp.
Einu þrepi neöar í viröingastiganum,
en með mikið almennt gildi til rannsóknar
á þjóölíflnu, er bústaöur jarlanna sem
sátu í Jórvík og stjórnuöu í umboöi
Englakonunga. Þessir jarlsgaröar gætu
hafa verið þar sem nú er Museum Garden
eða rústirnar af St. Mary kirkju. Drake
söguritari, uppi snemma á 18. öld, vitnar
til þessa staðar, sem Earlburgh eöa
Jarlsborgar og er þessi nafngift runnin
frá tíma fyrir daga Normanna í Jórvík eöa
með öörum orðum frá víkingatímanum.
Enn er svo aö nefna nágrenni St. Olavs
kirkjunnar, sem vitað er að Siward jarl
reisti og hann dó 1055. Þessa kirkju hefur
hann eflaust reist til eigin nota og
bústaöur hans hefur þá veriö þarna í
nánd. Uppgröftur þar hlyti aö leiöa
ýmislegt í Ijós um heimili Siwards jarls.
Enda þótt Normanar tækju öll völd í
Jórvík og settust þar aö á árunum
1067—69, þá þurrkuöust ekki út öll
merki norrænna manna eöa norrænnar
búsetu. íbúarnir voru orðnir blandaðir
norrænum mönnum og tengslin viö
lifnaöarhætti norrænna manna rofnuöu
ekki að fullu. Þaö er auðvitað aö hin nær
algera eyðing Vilhjálms sigursæla á
Jórvíkurborg og Jórvíkurhéraði 1069 og
síöan kastalabyggingar hans, hlaut að
hafa í för meö sér að upp reis ný
Jórvíkurborg ólík hinni norrænu og eng-
ilsaxnesku frá því fyrir 1066. Meira en
helmingur þeirra húsa sem voru í Jórvík
áriö 1066, þegar skráin mikla, Domesday
Book, er rituð voru eyöilögö eöa yfirgefin.
Þegar svo borgin var reist á ný úr
rústunum og aftur fór aö lifna yfir
mannlífinu þar, þá hlutu hinir nýju herrar,
Normanarnir aö móta húsagerðina og
lifnaöarhættina, aö verulegu leyti, þótt
áfram eymdi eftir af norrænum áhrifum,
og svo sé framá þennan dag.
í auglýsingu frá The York Archaeologi-
cal Trust, sem gefið er út í tilefni af The
Viking Exhibition í London, er sérstaklega
bent á þann mikla uppgröft sem nú
stendur yfir í Smiðsgötu, en hún er í
hjarta Jórvíkurborgar, liggur milli Parl-
iament Street og Clifford Street. Þarna
hefur veriö komið fyrir bekkjum uppi í
brekkunni, þar sem fólk getur setiö og
virt fyrir sér minjar um hýbýlaskipan. A
þessu svæði við Smiösgötu hefur veriö
grafið á þúsund fermetra svæöi og nú
blasa viö leifar og útlínur fjögurra
bygginga frá víkingatímanum. Einnig er
þarna til sýnis mikill fjöldi muna frá sama
tímabili, sem fundist hafa viö uppgröftinn.
Ásgeir Jakobsson
tók saman
Þaö er langt síöan mér fyrst datt í
hug hvert gósenland ísland hlyti að
vera fyrir hagfræöinga og aöra þá,
sem hefðu hug á aö stúdera efna-
hagslífið, með tilliti til þróunar verð-
bólgu.
Hér er allþróaö atvinnu- og efna-
hagslíf. Atvinnulífiö er einhæft og því
einfalt, og allar stjórnunaraögeröir
yfirvalda, hér aö lútandi, ákaflega
grófar og brokkgengar. Vegna þess
hve þjóöin er fámenn og atvinnulífiö
einhæft, hættir sveiflum efnahagslífs-
ins til aö vera tiltölulega stórar og
snöggar, og áhrifin því áberandi og
koma fljótt fram.
Jafnframt eru haldnar hér fjöl-
breytilegar og traustar hagskýrslur,
sem unnar eru svo að segja jafnharð-
an, þannig að hræringar efnahagslífs-
ins liggja fyrir í skýrslum næstum um
leió og þær gerast.
Viö þetta bætist svo það, sem á
drýgstan þátt í að skaþa nefnda
sérstöðu íslenzks þjóðfélags, sem
ákjósanlegs vettvangs hagfræðilegra
rannsókna, að hér hefur lengi veriö
forustusveit launafólks, sem ekki á
sinn líka meöal siömenntaöra þjóða.
Þessi gjörsamlega óábyrga forusta
virðist líta á það sem sitt aðalhlut-
verk, aö halda uppi látlausri spennu í
kjaramálum, með þeim afleiöingum,
aö öll einkenni sjúklegs efnahagslífs
eru hér orðin „krónisk"; og þaö er aö
sjálfsögðu ekki ónýtt fyrir þann, sem
vill rannsaka sjúkdóm, að fá í hendur
sjúkling, sem hægt er að treysta aö
sé í„kasti“ alveg án afláts.
í skrifum hér á landi um verðbólgu
kemur fram, aö margvíslegar kenn-
ingar eru uppi um orsakir verðbólgu
almennt, og að allsherjarlausn liggi
þannig enganveginn á lausu. Sam-
kvæmt því, sem sagt var hér á undan,
ætti samt að vera auðveldara að
komast aö niðurstöðu um þaö á
íslandi heldur en víöast hvar annars
staðar, hvað veldur verðbólgu, að
minnsta kosti ætti að vera vand-
ræöalítið að finna út af hverju
veröbólga á íslandi stafar. Þetta
virðist þó vefjast fyrir undarlega
mörgum.
Auk verðhækkana erlendis, sem
aðeins eru orsök 5% verðbólgunnar,
nefna flestir eftirtaldar ráðstafanir,
sem orsakir verðþenslu, án þess einu
sé þar öðru fremur um kennt:
verðhækkanir innlendrar framleiöslu
og þjónustu; mikiö aukna peninga-
veltu; mikla útlánaaukningu banka;
halla á ríkisrekstri; erlendar lántökur.
Nokkrir hafa nefnt miklar grunn-
kaupshækkanir samfara sjálfvirkri
vísitölu; en þeir vinstrisinnuðu sýkna
yfirleitt kaupgjaldshækkanirnar, telja
þær aöeins eðlilega afleiðingu ann-
arra ráðstafana vondra manna.
Öllum ætti þó að vera Ijóst, af 40
ára reynslu, að hver lota íþróunarferli
veröbólgunnar á íslandi er ævinlega
eitthvað á þessa leið:
Þegar líða tekur á samningstíma
kaupgjalds, fara þeir Guðmundur J.
og Thorlacius á stúfana. Þeir byrja á
aö gefa yfirlýsingar um aö allar
kjarabætur, sem náöst hafi í síðustu
samningum hafi horfiö í veröbólguna,
og þannig runnið út ísandinn, og ekki
nóg með það, heldur hafi rauntekjur
jafnvel lækkað frá því sem var fyrir
síðustu samninga. Nú þurfti því aö
bregða hart viö og ná því upp, sem
tapast hafi, og auk þess að fá
verulegar kjarabætur.
Síöan byrjar balliö.. Samiö er enn
einu sinni um kauphækkanir, sem
svara til margfaldrar aukningar þjóð-
artekna. (Nú, miöaö viö 1. des. s.l.,
fara opinberir starfsmenn t.d. fram á
20—40% kauphækkun, en hagvöxtur
hins vegar á núlli, eöa undir því.)
Litlu síöar er gengi krónunnar fellt,
því að auðvitaö þolir útgerö og
fiskvinnsla ekki svo sem 20% kaup-
hækkun án þess aö fá um leiö fleiri
krónur, til aö standa undir megin-
hluta hækkunarinnar.
Nú fer ýmislegt aö gerast. Gengis-
lækkun krónunnar hækkar verð er-
lendrar vöru, en kauphækkanirnar
verð innlendrar vöru og þjónustu.
Ekki getur þetta gerst öðruvísi en
það segi til sín í seðlageymslu
Seölabankans, því að nauösynlegt
magn peninga í umferð fer aö
sjálfsögöu eftir veltu á viöskiptum, en
ekki eftir duttlungum vondra banka-
manna.
Þegar hér er komiö fer hagur
viöskiptabankanna óðum að þrengj-
ast. Vísitalan hefur smám saman
breytt 20% hækkun grunnkaups í
tvöfalt meiri launahækkun, og sam-
svarar verðþenslu og veltuaukningu.
Nú þurfa atvinnurekendur því 40%
meira rekstursfé en áöur, og þrátt
fyrir allar fyrirskipanir Seðlabankans
getur enginn mannlegur máttur kom-
ið í veg fyrir, að útlán viöskiptabank-
anna aukist af þessum sökum aö
sama skapi og veröþenslan, enda
neyðist Seölabankinn til að aöstoða
þá í því.
Samtímis þessu er ríkiö svo komiö
í þrot, og á nú allt sitt undir
Seöiabankanum.
Seðlabankinn kemst svo ekki hjá
að taka lán í útlöndum til að borga
hallann á öllum galskabnum.
Þegar hér er korhið fer svo óðum
aö styttast í það að næsta lota
hefjist, með því að Guðmundur J. og
Thorlacius fari á stúfana, o.s.frv.
o.s.frv.
Er þaö glámskyggni þegar ég
staðhæfi, að engum ætti að vera
ofvaxið að komast aö raun um hvað
hér er orsök og hvað afleiðing?
Ég furöa mig jafnan á skrafi og
skýrslugerðum um kaupmátt launa
aö loknum samningsgeröum. Menn
taia’ t.d. um kaupmátt samkvæmt
sólstöðusamningum og viröast þá
ganga út frá, að samningarnir einir
sér skapi kaupmátt, alveg án tillits til
hags þeirra, sem eiga aö greiöa
kjarabæturnar, og án tillits til hags
þjóöarbúsins. Auðvitað er þetta fjar-
stæða. Að vísu fæst meira en áöur
fyrir vikukaupiö !stuttan tíma, eftir aö
samningar eru geröir, og þar til alls
konar hækkanir vöru og þjónustu,
sem óhjákvæmilega leiða af launa-
hækkunum, hafa að mestu, eöa öllu
étið upp kauphækkanirnar.
Þá fyrst, þegar allar þessar hækk-
anir eru komnar fram, er mál að meta
hvort kaupmáttur launa hefur breytzt
eitthvað. Sá aukni kaupmáttur launa,
sem verður til fyrst eftir samninga, er
að sjálfsögðu ekki raunhæfur, heldur
er hér aðeins um að ræða úm-
fangsmikla eignatilfærslu, frá kaup-
mönnum og iðnrekendum til almenn-
ings, vegna vanhugsaðrar fram-
kvæmdar veröákvaröana.
Þaö er svo auðvitað óhæfur máti,
af hálfu atvinnurekenda, að semja um
kaup, sem þeim er ofvaxið að greiöa
í skjóli þess að ríkisvaldið sjái um, aö
þeir fái endurgreiddan með gengis-
fellingu krónunnar þann hluta kaup-
gjaldsins, sem er umfram getu þeirra
aö standa undir. En hvað skal gera?
Það „ dularfulla “ við allsherjar
kjarasamninga er, aö hafi hagur
þjóöarbúsins t.d. batnaö um 5% á
síöasta samningstímabili, er alveg
sama hvort samiö er um 5%, 20%
eða 40% kauphækkun; þegar öll kurl
eru komin til grafar, endar glíman aö
lokum í sem næst 5% kjarabót; að
öðrum kosti mundi allur atvinnu-
rekstur í landinu leggjast niöur. Elstu
og frægustu reglu klassískrar hag-
fræöi veröur nefnilega ekki ýtt til
hliðar, hún blífur, sem betur fer, hvaö
sem hver segir. Þess vegna eru
samningar, sem lofa kjarabótum
langt umfram það, sem efni leyfa, í
raun ekki kjarasamningar, heldur
samningar um stærð íslenzkrar krónu
í næstu framtíö.
Af framanskráöu ætti að vera Ijóst,
aö það lítilræöi sem vantar til aö ráöa
bót á óðaverðbólgunni á íslandi, er
skynsöm og ábyrg forusta launafólks,
sem lætur sér nægja að fá hverju
sinni handa s!nu fólki, gjörvallan
efnahagsbatann, en stendur ekki í
því, eins og þursar, áratug eftir
áratug, aö útdeila fjármunum, sem
aldrei hafa veriö til.
Björn Steffensen