Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.1980, Qupperneq 7
kvöldmáltíð og krossfestingunni.
Enginn málari hefur túlkað kvöld-
máltíðina á svipaðan hátt og þó
eru krossfestingarmyndirnar tvær
ennþá meira í sérflokki. Ekki er
það sízt vegna þess, hvernig Dali
„sér“ Krist á krossinum. Á báðum
þessum myndum er krossinn svíf-
andi á lofti; annarsvegar geysi-
lega stílfæröur kross og áhorfand-
inn virðist vera Gala, kona listam-
annsins. Þessi mynd er niður
komin á Metropólitansafninu í
New York, en hin krossfest-
ingarmyndin, sem þó er öllu
kunnari, er heimilisföst í þeirri
stórborg, sem næst er íslandi:
Glasgow. Þar er einkar gott lista-
safn; leifar frá stórveldistíma
Breta, en hvað ætli margir íslend-
ingar hafi lagt leiö sína þangaö?
Það ér þó vel þess virði, þó ekki
væri nema til að sjá meistaraverk
Dalis, sem er stolt safnsins og
komið fyrir í öndvegi. Þessi mynd
er prentuð á forsíðu Lesbókar í
tilefni páskanna.
Mér er þessi mynd minnisstæð-
ari en flest af því sem ég hef séð á
söfnum. Hún er í senn ákaflega
einföld og sterk — án þess að
vera máluð í sterkum litum.
Fyrsta skíma dagsins fellur á
heröar Krists á krossinum; hann
verður sem í sviðsljósi og athyglin
beinist að snilldarlegri útfærsl-
unni á mannslíkamanum á kross-
inum, sem sker sig skarplega frá
dimmunni á himinhvolfinu. Blá og
fölleit dagsbrúnin úti við sjón-
deildarhring minnir á íslenzkan
skammdegismorgun og vatnið,
fiskimaöurinn og bátur hans, er
allt í skugga. Þetta er frumlegasta
útfærsla sem ég hef séö á þessu
klassíska myndefni og um leið er
hin tæknilega snilld í þvílíkum
mæli, aö maður stendur agndofa:
Eftir grandskoðun á því, slær
maður föstu að þarna sé að
minnsta kosti eitt listaverk frá
þessari öld, sem standi sig
tæknilega á móti Vermeer og
Rubens og hverjum stórmeistara
öörum. Að sumu leyti hefur leik-
araskapur Dalis orðið honum til
frægðarauka, en sögurnar um
hinn kynlega kvist, hafa einnig
orðið til þess að draga athyglina
frá því, sem mestu máli skiptir: Að
Salvador Dali er listamaður af
guösnáð, — einn þeirra, sem
gnæfa óralangt uppúr skara með-
almennskunnar.
Það segir líka sína sögu um
menningarlega afskekkt okkar, að
hér á landi hafa aðeins verið
sýndar nokkrar grafíkmyndir
iistamannsins. Með fullri viröingu
fyrir þeim, verður aö segjast, aö
mikiö djúp er staöfest á milii
þeirra og meiri háttar verka Dalis.
Þær gefa aðeins ófullkomna hug-
mynd um hátindana í list hans.
Ekki ein einasta þessara mynda
hefur nokkru sinni verið sýnd á
íslandi, en til eru allmargar bækur
um myndlist Dalis og margir
þekkja verk hans af þeim.
Gísli Sigurðsson.
Heilög kvöldmáltíö eftir Salvador Dali.
Þegar trúðleikn
um sleppir
A síöunni til vinstri er útdráttur
úr nýlegri grein, sem birtist um
Dali í norska blaöinu Aktuelt. Hún
er gott dæmi um þá umfjöllun,
sem þessi listamaður fær langoft-
ast — og sem hann að vísu gefur
tilefni til. í hinu þykist víst
minna púður, að Dali telst einn
alsnjaliasti myndlistarmaður
heimsins og hefur verið það í
áratugi. Sú staðreynd vill gleym-
ast, þegar trúðleikurinn og
skringilegheitin eru annarsvegar,
svo og allskonar yfirlýsingar eins
og þessi nýjasta, aö hann muni
snæöa konu sína að henni látinni.
Þesskonar auglýsingabrellur hafa
sín áhrif og auglýsa Dali sem
furðufugl.
En þegar áhorfandinn stendur
frammi fyrir einhverju af meiri
háttar verkum Dalis, þá gleymast
trúðleikarnir og þaö eitt blasir við,
að hér er snillingur á ferðinni.
Á tuttugustu öldinni hafa ófáir
myndlistarmenn náö frægð og
frama aö því er virðist fyrir litla
veröleika. Þeir hafa vakið athygli
með uppátækjum og „billegum“
brellum sem hætt er við að
framtíöin dæmi léttvæg. Dali er
sjálfum sér samkvæmur í þá veru,
aö myndir hans sýna samskonar
furöuheim og hann vill sjálfur hafa
í kringum sig, þar sem svokallaö-
Dálítill eftirmáli
um einn snjallasta
myndlistarmann
vorra tíma —
Súrrealfak kroaafestingarmynd aftir
Dali. Áhorfandinn ar Gala, kona lista-
mannsins.
ur raunveruleiki fær sérstaka
meöhöndlun. En á bak viö þaö allt
er listamaöur, sem aldrei bregst.
Tækni Dalis er slík, að dæmi um
annað eins sjást naumast hjá
myndlistarmönnum þessarar ald-
ar. Aö því leyti er hann hliðstæða
við svokallaða „gamla meistara",
sem bjuggu yfir undursamlegri
tækni og nú virðist aö mestu leyti
glötuð.
Salvador Dali er frábær teiknari
og hugmyndaríkur í bezta lagi,
enda byggir súrrealisminn mjög á
frjóu hugmyndaflugi. Meðan sam-
tíðarmálarar uppgötvuðu stóra-
sannleik kúbismans og síðar af-
straktið, hélt Dali sínu striki. Um
langt skeið var súrrealismi langt í
frá aö vera í tízku. En það hefur
breytzt í seinni tíð meö tilkomu
popplistar og nýraunsæis og nú
eru margir, sem reyna að feta í
fótspor manna eins og Rene
Magritte og Salvadors Dali.
Eins og allir sannir súrrealistar,
er Dali umfram allt myndskáld.
Hann sýnir okkur heiminn í furöu-
legu Ijósi; stundum sem afskræm-
ingu, — en stundum sýnir hann
gamlar og rótgrónar hugmyndir í
nýju Ijósi.
Til dæmis um það má nefna hin
tilkomumiklu málverk Dalis af
atburðum páskanna: Heilagri