Lesbók Morgunblaðsins - 29.03.1980, Side 14

2 mak mataroiw
2 msk tómatpurée
1 msk söxuö mynta
1 meðalstórt blómkólshöfuð
% pund melóna (pumpkin)
1V2—2 pund flysjaöar og brytjaöar
kartöflur.
Fiskurinn lagður í bleyti yfir nótt. Látið
sítrónusneið í vatnið. Léttbrúnið laukinn í
olíunni, bætiö við tómatpurée og brytjuö-
um fiskinum. Setjiö út í steinlausar
olívurnar og grænmetiö og hellið á vatni,
svo rétt fljóti yfir. Sjóöið við lágan hita,
þangað til grænmetið er meyrt.
(Þýtt og endursagt. AMÞ)
Algengur matur á Möltu
Allskonar hveitilengjur (pasta) eru
mjög algengar í fæöi Möltubúa. Algeng-
astar eru spaghetti og makkarónur.
Spaghetti með tómatsósu er venjulega
boröað tvisvar í viku. Á sumrin eru ferskir
tómatar notaöir í sósuna, en á vetrum
tómatpurée eöa niðursoðnir tómatar.
Algengt er aö sjá húsmæður í litlum
matvörubúöum kaupa „nofs-qwart“ (um
120 gr) af tómatpurée, sem afgreitt er í
fituþéttum umbúðapappír, rétt mátulegt í
hádegismatinn. En á sunnudögum er
boröaö timpana eða mqarrun fil-forn
(ofnbakaöir makkarónu- og kjötréttir, sjá
uppskrift). Margir hafa þann siö aö útbúa
matinn heimafyrir, setja hann í eldfast
mót og láta svo bakaríiö um að baka
hann á meðan fjölskyldan'fer í sunnu-
dagsbíltúrinn.
ATH. í uppskriftunum er miðað viö
enskt pund (Ib). sem mun vera nálægt
450 gr.
TIMPANA
1 pund pæduft
1 pund makkarónur
1 pund amásaxaö kjöt (blanda af nauta-
og svínakjöti)
'h heili eöa V2 pund kjúklingalifur
(hvort heldur sem vill)
1 stór laukur
2 kúffullar matskeiöar tómatpuróe
4 matskeióar rifinn Parmaostur
salt, pipar
4 egg
smjör eða olía til steikingar.
Búiö sósuna til á eftirfarandi hátt:
Steikiö laukinn gullinn í smjöri, olíu eöa
blöndu af þessu tvennu. Bætiö út í
smásöxuðu kjötinu, salti og pipar. Hræriö
vel í og sjóöiö í 15 mín. Bætiö út í
tómatpurée og 1 pela af heitu vatni ásamt
súputeningi. Látiö malla minnst 1 klst. Á
meðan látiö þiö heilann (ef þiö notiö
hann) liggja í söltu vatni, takiö himnuna
af. Sjóöiö heilann í saltvatni í 10 mín.
Kæliö og sneiðið í fremur þykkar sneiðar.
Steikiö lifrina (ef hún er notuö) í lítilli feiti
í 5 mín. Sjóöiö makkarónurnar í miklu,
söltu vatni unz þær eru næstum meyrar.
Helliö bolli af köldu vatni í pottinn um
leiö og þær eru tiibúnar. Mikilvægt er aö
makkarónurnar séu ekki of linar og haldi
lögun sinni. Blandiö kjöti og tómatmauki
saman við makkarónurnar, bætið viö
þeyttum eggjunum og rifnum ostinum
ásamt salti og pipar. Hræriö vel saman.
Breiðiö út % af pædeiginu til aö setja í
botninn og hliöarnar á kökuformi eöa
eldfastri skál. Látiö í þetta lag af
makkarónublöndunni. Ef notaður er heili
eöa lifur, látið þá lag af því yfir og því
næst annaö lag af makkarónublöndunni.
Setjiö þvínæst deiglok yfir allt saman og
bakiö viö meðalhita í 1 — 1V2 klukku-
stund. Ef þiö hafiö bakaö timpana í
kökuformi má vera aö deigiö í botninum
sé ofurlítiö vanbakaö. Ef þiö óttist þaö,
takið þá réttinn úr ofninum 15 mín. fyrr
en sagt var til um og hvolfið honum á
ofnplötu. Setjiö í ofninn í 15 mín. í viöbót.
Timpana er boriö fram í sneiðum og þaö
sneiðist betur sé það látiö standa í '/2
tíma eftir aö þaö er tekiö úr ofninum.
Fallegast er aö sneiðarnar sýni snyrti-
legar, gagnsæjar, holar makkarónurnar á
báöum hliöum. Þetta næst meö því aö
vera ekki of hræddur viö aö sjóöa
makkarónurnar í of stuttan tíma.
MQARRUN FIL-FORN
Þessi réttur er búinn til á sama hátt og
timpana, en paedeiginu, heilanum og
lifrinni er sleppt. í staðinn er vani aö strá
brauömylsnu eða raspi í fituborin form
eöa eldfasta skál. Hvolfið því úr eftir aö
það hefur kólnað dálítiö. Bæði timpana
og mqarrun fil-forn batna viö geymslu.
Hitiö upp afganga í ofni eftir aö þeir hafa
verið sneiddir í snyrtilegar sneiöar.
í flestum þorpum á Möltu eru útimark-
aöir. Þeir eru kænlega staösettir nálægt
þorpskirkjunum. Sala hefst kl. 5 aö
morgni og konur gera innkaup á leið úr
kirkju. Þeir, sem fyrstir rísa úr rekkju,
gera beztu kaupin.
Fisksalarnir, sem oftast eru konur,
hafa fiskinn til sýnis í grunnum málm-
pönnum og vigta hann á gamaldags
reislu. Fiskur er oftast boröaöur á
miðvikudögum og föstudögum, gamlar
leifar kaþólsks siöar (ekki er lengur
bannaö aö boröa kjöt á föstudögum.)
Vinsælasti fiskurinn er lampuka.
Lampukavertíöin er frá miöjum ágúst og
fram í nóvember. Lampuka er líka
kallaöur „dorado“ (sá gyllti) vegna þess
aö hann er raunverulega gylltur nýveidd-
ur. Fiskurinn er stinnur og hvítur og
bragöið mjög sérstakt. Möltubúar kalla
Eins og
víðar í Mið-
jarðarhafs-
löndum, eru
matvæli
gjarnan seld
á götumörk-
uðum. Hér
eru húsmæð-
ur í Valetta
að velja sér
ávexti í mat-
inn.
þaö „tohgma ta’bahar", sem þýöir bók-
staflega sjávarbragð.
En Möltubúar boröa líka saltfisk, þó aö
ekki sé mér kunnugt um, hvort þeir
kaupa hann af íslendingum. Hér kemur
uppskrift af saltfiski í nýstárlegum bún-
ingi:
STUFFAT TAL-
BAKKALJAW
IV2 pund saltaöur þorskur
2 laukar
8 olívur
konungshirða Evrópu. Loks bauö Karl V
keisari riddurunum Möltu gegn því aö
þeir verðu Tripoli fyrir Tyrkjum. Aö ööru
leyti var landleigan ekki önnur en sú, aö
Jóhannesarriddarar skyldu senda keisara
einn fálka á ári. Áðurnefndur de Valetta
var Stórmeistari Jóhannesarreglunnar á
sínum tíma.
10. maí 1798 var örlagadagur í lífi
Möltubúa ekki síöur en 10. maí fyrir
íslendinga 142 árum síðar. Þann dag
sigldi Napóleon franska flotanum inn til
Valetta og hernam eyjuna. Napóleon
dvaldist þó ekki nema viku í Palzzo
Parisio í Valetta, sigldi þvínæst til Egypta-
lands, sæll í þeirri trú, aö hann heföi
stofnsett lítiö byltingasinnaö Frakkland á
Möltu. Byltlng lá aö vísu í loftinu, en henni
var beint gegn Frökkum, sem Möltubúum
tókst aö fullu að reka af höndum sér
1800. Á þessum árum voru skip Nelsons
á sveimi umhverfis eyjuna og svo fór aö
Bretar hernámu Möltu og höföu þar
yfirráð allt til þess aö eyjarskeggjar hlutu
sjálfstæöi 21. sept. 1964 aö undangeng-
inni þjóðaratkvæðagreiöslu. Á Möltu
höföu Bretar þýðingarmikla flotastöö t
fyrra stríöi og í seinni styrjöldinni varö
þessi litla eyja fyrir þrjú þúsund loftárás-
um og í þeim eyðlögðust þrjátíu þúsund
byggingar.
Trúræknin setur svip
á daglegt líf
Bresk áhrif eru enn mikil á Möltu, t.d.
viröist hver einasti maöur mælandi á
enska tungu. En íbúarnir eiga sitt eigiö
tungumál og útvarp fer einungis fram á
því máli. Þetta mál, maltískan, er mjög
sérstætt og fátt er í rauninni vitað um
uppruna þess, sem þó er álitinn mállýska
Fönikíumanna og hafa orðiö fyrir sterkum
arabískum áhrifum. Síöar hafa veriö tekin
í máliö ítölsk, spönsk og ensk orö. Öldum
saman var þetta eingungis talmál, ritmál
var ekki tekiö upp fyrr en á tuttugustu
öld.
Uppruni íbúanna er einnig óljós, þeir
rekja ættir sínar ýmist aftur til Fönikíu-
manna, eða ítala og annarra Evrópubúa.
Einnig mætti nefna Araba í þessu sam-
bandi (sbr. nálægö eyjarinnar viö Noröur-
Afríku.) Möltubúar eru sjálfstæðir, glað-
sinna, iöjusamir, skarpir, en heiðarlegir í
viöskiptum, heimakærir og ákaflega trú-
ræknir.
Trúarbragöafrelsi er á eyjunni, en flestir
eru áhangendur rómversk-kaþólsku
kirkjunnar. Trúræknin setur mikinn svip á
daglegt líf. Kirkjuklukkum er hringt
kvölds og morgna og um miðjan dag, lítið
líkneski dýrlinga, langoftast Maríu meyj-
ar, eru viö dyrakarma allflestra húsa og
áöur hefur veriö sagt frá dýrlingamyndum
í strætisvögnunum. Nær daglega gengum
viö framhjá lítilli kirkju, en á garövegg
utan hennar var komið fyrir áletrun til
feröamanna, breytilegri meö nokkurra
daga millibili, en oftast var boöskapur
hennar á þá leið að ganga ekki hálfnaktir
um göturnar, baöföt og stuttbuxur ætti
aöeins við á baðströndum. Svipaöa
klausu er aö finna í bæklingi sem hótelin
dreifa. En þekktasti þáttur í trúrækni
Möltubúa eru hinar íburöarmiklu trúar-
hátíðir, þar sem hvert smáþorp og bær
heldur sinn dýrlingsdag hátíölegan meö
pompi og prakt, kirkjur og götur eru
skreyttar blómum, boröum og Ijósum,
skrúögöngur fara fram, hljómsveitir leika
og flugeldum er skotiö á loft.
Fram aö þessu hef ég aöeins nefnt
Möltu, sem er alls ekki fullnægjandi, því
aö í lýöveldinu eru auk þess tvær aörar
byggðar eyjar, Gozo og smáeyjan Com-
ino á sundinu á milli hinna tveggja, en
þaö kallast Cominosund, Syöra og
Nyröra.
Gozo er 26 fermílur aö stærð og
landslag er þar öllu svipmeira en á Möltu.
Þar búa bændur og fiskimenn. Þaðan
kemur bezta grænmetiö, bragöbesta
svínakjötiö og Ijúffengustu sauöaostarnir.
Þar eru líka geröir hinir frægu knippl-
ingar. Sagnir herma, að á Gozo hafi verið
hellir hafmeyjarinnar, Calypso, sem heill-
aöi Ulysses og hélt honum föngnum á
eyjunni í sjö ár.
Comino er aðeins ein fermíla aö stærö.
Nafn sitt dregur eyjan af kúmenjurtinni,
sem eitt sinn var þar ræktuö í stórum stíl.
En viö komum hvorki til Gozo né
Comino í þetta sinn né heldur heimsótt-
um viö höfuðborgina fornu og sögu-
frægu, Mdina, þar sem forðum bjó
Publius, gestgjafi Páls postula og síöar
fyrsti kristni biskupinn á Möltu. Mdina er
nefnd „Borgin þögla” og íbúar gera allt til
að varöveita sögulegar minjar og fornan
andblæ í hinum dularfullu, þöglu stræt-
um, kirkjum, kl^iustrum og höllum. Mdina
er líka þekkt fyrir glerblástur sinn.
Fyrsta síðdegiö okkar á Möltu fórum
viö í göngutúr yfir ströndina fyrir framan
aöaldyr hótelsins okkar, Cavalieri. Þarna
var kalkborinn, sendinn jarövegur, þar
sem uxu nokkrar tegundir af grænum,
blaöþykkum fjörugróðri auk þyrkings-
legra brúska, sem gáfu frá sér krydd-
kenndan ilm. Kannski óx þarna rósa-
marín og timían, sem kvað vaxa villt
þarna á eyjunni?