Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1981, Blaðsíða 10

landi gilti hiö sama og í Prússlandi, aö
hinn menntaöi og hugsandi liösforingi
hafði tekiö viö af hinu raupsama
merkikerti sem fyrirmynd.
Þar sem í Rússlandi var ógerningur
aö ræða saman í stórum hópi, án þess
aö leynilögreglan frétti af því, uröu til
mörg leynifélög í klúbbhúsum liösfor-
ingjanna. Seinna voru hinir gunnreifu
meölimir þeirra í heild sinni kallaöir
„dekabristarnir", „desembermennirnir",
af því aö uppreisn þeirra brauzt út í
desember 1825. Meöal þeirra voru
margir vina Púsjkins, Kuchelbecker, von
Delwig og margir fleiri úr þeim hópi.
Sjálfur var hann mjög hlynntur þeim.
Haföi sína eigin
hentisemi
18 ára gamall, 1817, lauk Púsjkin
námi sínu í menntaskólanum í Tsarskoje
Selo, en fór þó ekki í háskóla, heldur tók
viö stööu í utanríkisráöuneytinu. Hann
var ekki sú manngerö, sem gat unað því
að slökkva fróöleiksþorsta sinn á fast-
mótuöum námsbrautum. Þaö, sem
hann haföi áhuga á, stundaði hann, eins
og honum sýndist. í veizlusölum Péturs-
borgar vakti hann brátt athygli kvenn-
anna fyrst og fremst. Hann var maður
meö óvenju auðugt hugmyndaflug. Ör í
skapi og stööugt ástfanginn af einni af
dáöustu fegurðardísunum, alls ekki
glæsilegur útlits, en afar aðlaöandi.
Kvæöi þau, sem hann orti í skóla,
höföu þegar vakiö aödáun manna, og
söguljóö hans, „Ruslan og Ludmilla",
geröi hann frægan um allt Rússland. En
svo orti hann óö til frelsisins og vakti
meö því svo mikla gremju valdhafanna,
að hann var útlægur ger til syðsta hluta
Rússlands. Skyldi hann meö aösetri í
Odessa vera aöstoöarmaöur landstjór-
ans í Bessarabíu, von Voronzovs greifa.
í Odessa hóf Púsjkin aö rita söguna
„Eugen Onegin". Hann haföi þó nokkrar
tekjur af bókmenntastörfum sínum, en
eyddi því brátt aö mestu í fjárhættuspil
eöa munaðarlíf.
Það var ekki einleikiö meö hið unga
skáld. Alitaf varö hann ástfanginn af
konum, sem honum miklu ríkari og
voldugri menn geröu tilkall til. Þaö voru
.greifyrtjUr og prinsessur, sem hann
daöraöi við, ungar konur roskinna
hershöföingja og meira aö segja eigin-
kona landstjórans, Voronzovs, sem var
honum alls ekki hliöhollur. Odessa var
glæsileg borg meö menningarbrag,
leikhús, hljómleikasali og veitingastaöi.
Þar var hægt aö lifa lífinu.
Fyrir kvenfólkið orti Púsjkin hin feg-
urstu ástarljóö og háökvæöi handa
herrunum. Og brátt fékk hann aö finna
fyrir reiði þeirra, sem fyrir barðinu á
honum uröu. Skobelev hershöfðingi
kraföist þess í skýrslu til stjórnvalda í
Pétursborg, aö skáldiö yröi hirt með
hnútasvipu:....Þaö væri þarfaverk, ef
af höfundi svo viðurstyggilegs kveö-
skapar yrðu teknar nokkrar holdtætlur
En þegar Voronzov greifynja tók
greinilega að veita æ minni mótspyrnu
gegn ásókn skáldsins, skrifaöi maöur
hennar einnig til Pétursborgar. í síöasta
bréfinu voru óduldar grátbænir:
...Fyrir alla muni losið mig viö þennan
Púsjkin! Hann kann aö vera gott skáld,
en ég vil ekki hafa hann hér!“
Og loks komu boö frá æöstu stööum:
Púsjkin var gert aö búa á landareign
fööur síns og halda sig þar, í héraðinu
Pskov í norövesturhluta Rússlands.
Augljóst var, aö Alexander keisari haföi
minni áhyggjur af ástarævintýrum
skáldsins heldur en því, aö þaö fyllti
flokk hinna ungu umbótamanna, eins og
leyniskýrslur gáfu til kynna. Fyrirmælun-
um lauk með þessum oröum:
.. Hans Hátign mun alls ekki láta
8. febrúar 1837 hlaut Púsjkin banvænt skotsár í einvígi. Andstæðing-
ur hans, ungur, kvenlegur Frakki, skaut of fljótt. Dauðastríð
Púsjkins stóð í tvo daga. Innfellda myndin sýnir teikningu eftir
Púsjkin af konu sinni.
hann dvelja þar án eftirlits, þar eö hann
kynni ella aö notfæra sér frelsiö til aö
breiöa út byltingarkenndar hugmynd-
ir . . .“
Héraöiö Pskov lá aö þremur baltn-
eskum landsvæöum, Kúrlandi, Líflandi
og Eistlandi, þar sem einni kröfu
desembermanna haföi þegar veriö full-
nægt. Baltnesku barónarnir höföu þeg-
ar eftir Napóleonsstríöiö afnumiö
ánauðina, sem þó var áfram viö lýöi í
hálfa öld enn annars staöar í Rússlandi.
Á landsetrinu gekk Púsjkin um eins
og bóndi, í stígvélum og víöum buxum
meö hvíta Rússatreyjuna utan yfir bux-
urnar. Hann ráfaöi um akrana, hangsaði
á kránum, dansaöi á markaðshátíðum,
hlustaöi á þjóökvæöasöngvara og
sagnaþuli og læröi af þeim.
Þarna heima lauk Púsjkin viö „Eugen
Onegin“ og vann stööugt aö leikriti sínu,
„Boris Godunov“, fyrsta meiri háttar
harmleik rússneskra bókmennta.
Keisarinn dansaði vals
með prýði — annað var
síður prýðilegt
Á sama tíma í þrjú hundruð km
fjarlægö undirbjuggu vinir hans í Pét-
ursborg hina miklu byltingu. Alexander
keisari haföi tekið viö völdum meö
háfleygum hugmyndum og eldmóöi í
ræöum, hann haföi af myndugleik kom-
ið fram fyrir hönd Rússlands á öllum
fundum þjóöhöföingja í Evrópu og hann
haföi af mikilli prýði dansað vals, sem
þá var nýkominn í móö, á Vínarráð-
stefnunni, en ekki gert neitt fyrir þjóö
sína. Henni lét hann sömu öryggissveit-
irnar halda í sama ófrelsinu og allir aðrir
keisarar á undan honum.
Menn heföu gjarnan viljaö losna við
hann og reyna að koma á þingbundinni
keisarastjórn meö einhverjum af yngri
bræörum hans, en syni átti Alexander
enga. Sumir umbótasinnar vildu þó
afnema keisaradæmiö og koma á lýö-
veldi aö fyrirmynd Bandaríkja Norður-
Ameríku.
Hinn andlegi leiötogi desember-
manna var þýzkur heimspekiprófessor,
sem hafði komiö til Rússlands á stjórn-
arárum Katrínar og komiö á fót barna-
skólum og kennaraskólum og meira aö
segja sjúkrahúsi einnig.
En hinn pólitíski leiötogi var Paul von
Pestel herforingi en afi hans hafði komið
til Rússlands frá Þýzkalandi á dögum
Elísabetar drottningar. Hinn ungi herfor-
ingi haföi hlotið æöstu heiöursmerki
ríkisins og gulliö sverö fyrir hugprýöi úr
hendi keisarans. Á ári uppreisnarinnar,
1825, var hann 32 ára gamall, hámennt-
aöur og víösýnn maöur.
Margir aörir herforingjar voru meöal
samsærismanna, og þaö sem mest var
um vert, margir þeirra höföu yfir heilum
liössveitum aö ráöa og voru fúsir til aö
taka þátt í uppreisninni meö þeim. Þá
voru og þrír fursta þeirra á meöal og
mörg skáld, og meðal annarra Kuchel-
becker, sem skömmu áöur haföi heim-
sótt Goethe í Weimar.
Ákveðið að skjóta
keisarann
En Alexander Púsjkin, sem fyrstur
haföi vakiö eldlegan áhuga margra
þeirra á hinu mikla máli meö ættjarö-
arljóöum sínum, sat á landareign sinni
undir lögreglueftirliti og vann aö „Boris
Godunov“. Paul von Pestel geröi sér
Ijóst, aö þaö var eitt aö ræöa stjórnmál
í klúbbi yfir kampavíni og annaö aö gera
uppreisn, koma á nýrri skipan í ríkinu og
breyta öllu frá grunni. Hann haföi þegar
gengiö frá ítarlegri stjórnarskrá fyrir
rússneskt lýðræðisríki í framtíöinni og
þurfti á mönnum aö halda, sem gætu
innt af hendi raunhæf verkefni og heföu
forystuhæfileika. Hann hafði meiri
áhuga á herforingjum, sem gætu teflt
fram heilum liössveitum, heldur en
heimspekingum, trúarofstækismönnum
og sveimhugum. Gegn rammafturhalds-
sömu ríkisvaldi stoöuöu ekki næturlang-
ar umræður um hugmyndafræðileg
blæbrigöi. Þaö varö aö láta verkin tala!
Þessi niöurstaöa varö til þess, að
Kakovskij liösforingi ákvaö aö fórna sér.
Hann hét því að skjóta keisarann. En þá
skeöi óvæntur atburður: Alexander 1.
slapp viö tilræöiö, þar sem hann dó á
ferðalagi 19. nóvember 1825. Vikum
saman var ekki Ijóst, hvern Kakovskij
ætti nú að skjóta, því aö fyrst uröu
ríkiserfðir aö liggja fyrir. Loks var skýrt
frá því, aö næstyngsti bróðir Alexand-
ers, Nikulás, hafi veriö útnefndur til aö
taka viö hollustueiöum hinna rússnesku
tignarmanna hinn 14. desember.
Kvöldiö áöur hittust samsærismenn-
irnir og ræddu um þaö alla nóttina, hvaö
gera skyldi. Þeir höfðu margar mismun-
andi skoöanir, en litla tilhneigingu til aö
koma sér saman. Allt barst lögreglunni
til eyrna gegnum njósnara. Spurningin
var aðeins, hverjir yröu fyrri til aö láta til
skarar skríöa, uppreisnarmennirnir eöa
lögregla.
Púsjkin fékk einhvern veginn veöur af
því í útlegöinni, aö til tíöinda gæti
dregiö. Andi samsærismanna náöi til
hans. Hann fylltist óróa og fannst, aö