Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1981, Blaðsíða 17

'AWAMW
W.VAWiVi
Sesar og Stjarna er fædd. Afgangurinn er
bara venjulegt sætabrauö.
„Alltaf síöan ég fór til Hollywood hef ég
veriö upptekinn viö aö halda höföinu
uppúr. Eg hef alltaf reynt aö halda mínu
striki.“
Mason álítur aö honum hafi oröið á
tvenn mistök, þegar hann kom til Holly-
wood, — málaferlin við David Rose, og
þaö aö breyta sér úr harðsvíruöum
flagara, meö því aö leika „góöan“ lækni í
myndinni „Caught“, sem Max Ophuls
stjórnaði.
„Þaö veröur niöurbeygjandi fyrir þær
konur, sem voru farnar aö trúa því, aö
rækileg, árleg barsmíö hjá Hr. Mason
væri nauösynleg til aö lifa góöu og
hamingjuríku lífi“ skrifaöi Daily Mail.
„Þú áttir aldrei aö leika lækninn,“ segir
Clarissa, og eiginmaður hennar er sam-
mála, en bætir viö: „Ég vildi byrja upp á
nýtt og vildi ekki láta steypa mig í eitt
sérstakt mót. Ég geröi mér ekki Ijóst, að
kvikmyndalelkarl veröur aö elgnast
ákveöiö andlit í augum almennings og aö
ég átti aö halda mér viö þá persónu, sem
ég haföi skapað mér. Ég hafnaði ýmsum
góöum hlutverkum, bara til að veröa ekki
einhæfur, aö ég hélt sjálfur. Ég vildi veröa
alþjóðleg, þekkt stjarna, eins og Gary
Grant, Humphrey Bogart og Clark Gable
voru. En mér tókst þetta ekki og
þessvegna voru erfiöir tímar framundan."
Þrátt fyrir allt þetta, var hann einn af
hæst launuöu leikurum í Hollywood árin
eftir 1950 og kvikmyndaheimurinn móög-
aöist, þegar hann, 1955, lýsti því yfir, aö
hann vildi heldur snúa sér aö því að skrifa
og framleiöa kvikmyndir sjálfur, heldur en
veröa bara venjulegur atvinnuleikari.
Þetta upphlaup var alveg í stíl viö fyrri
storma, sem blásiö höföu af og til á ferli
þessa háttvísa og rólega, en opinskáa
manns. Deila kom upp viö J. Arthur Rank
og opinber gagnrýni frá baaöi brezkum
og amerískum kvikmyndafélögum.
Meöal margra greina, sem birtar voru
eftir hann, var ein, er vakti athygli og
margir tóku bókstaflega. Hún hét „Hvers
vegna ég lem konu mína.“ Hann varö
bitbein slúöurdálka blaöanna og marg-
vísleg málaferli fylgdu í kjölfariö.
Hann var enn mjög umdeildur maður,
þegar hann kom aftur til Englands, ásamt
Pamelu, til aö leika í vinsælum gaman-
leik, er nefndist „A Touch of Larceny".
„Viö vorum mjög óvinsæl, þegar viö
komum aftur til Englands. J. Arthur Rank
hafði byggt upp prýöilegan kvikmynda-
iönaö og ég haföi gefiö hann frá mér fyrlr
Hollywood. Englendingar eru alltaf mjög
sárir út f alla þá, er þeir telja aö hafi
brugöist einhverri skyldu, líkt og var meö
Hltchcock: og ég haföl Ifka fariö, þegar
ég var oröinn stjarna. Þaö var ekki aö
ástæðulausu, aö þaö hlakkaði í dagblöö-
unum, því fyrstu fimm myndirnar, sem ég
lék f, voru misheppnaöar. Ég minnist
þess einu sinnl, aö ég ók í Rolls Royce,
sem ég leigöi, til Palladium og þar
hrópaöi einhver til mfn: „Njóttu þess vel,
Jimmy, þetta stendur ekki lengi.“
En heföi James Mason oröiö sú
stjarna, sem hann dreymdi um, en varð
ekki aö öllu leyti, heföi hann þá veriö
ánægöur? Þeirri spurningu er ósvaraö.
Hann man ennþá þau ósköp er á
gengu, er hann kom fyrst til Bandaríkj-
anna: „Ég var algjörlega í öngum mínum.
Ég haföi skyndilega orðiö fræg stjarna í
Englandi og Bandaríkjamenn voru viö-
búnir komu mlnni. Viö fórum með skipl
og fréttamenn voru komnir um borö,
áður en viö komum til hafnar. Þeir voru
allt f kringum okkur, vildu ryöjast inn á
herbergi okkar og spuröu alls konar
erfiöra og nærgöngulla spurninga. Viö
stóöum í baráttu viö aö koma þeim af
okkur og vonuðumst eftir aöstoö, sem
engin kom. Ég var bæöi feiminn og
taugaveiklaöur meöan á þessu stóö.
Þetta var óskaplegt."
Hann sagöi þá, aö ef hann gæti ekki
verið kvikmyndaleikari og líka átt einkalíf
sitt í friöi, þá mundi hann hætta viö allt
saman. En sem betur fór, varö ekki af
því.
Og þrátt fyrir alla frægöina nú, þá lifir
hann rólegra lífi í Sviss, en hann geröi
áöur í Hollywood. Hann býr í húsnæði
því, er Buster Keaton haföi áöur haft,
umkringdur köttum, sem hann hefur
skrifaö bók um og myndskreytt sjálfur.
„Ég hef beöiö óþolinmóöur eftir aö
komast aftur til míns notalega rólega
Svisslands, þegar ég hef verið á feröalög-
um undanfariö“ segir hann.
En eiginkonur hans hafa verið algjör
mótsetning viö þær konur, sem hann
hefur átt mótleik viö í fyrstu myndum
sínum. Clarissa, sem hann kynntist viö
kvikmyndatöku í Ástralíu, er viljasterk,
hreinskilin og altekin verndartilfinningu
gagnvart honum.
Oft rífur hún hann upþ úr hlédrægni
sinni, deilir viö hann um staðreyndir og
stundum sannfærir hún hann, meö því aö
rjúka í einhverja uppsláttarbók, sem eru
viö hliöaina á arninum. Hún stjórnar
honum, sér um, aö hann sé hlýlega
klæddur og aö hann veröi ekki of
þreyttur. Hann virðist njóta þess aö vera
háöur henni.
Samtaliö berst aftur aö kvikmyndum,
„Veiztu, aö ég hef mjög gaman af því aö
heyra hermt eftir mér,“ segir Mason, meö
sinni sérstöku hlédrægni. „Þú mátt ekki
deyja, fyrr en þú hefur séð „Sæfarann" á
þýzku.“ (Afmælismynd Gamla Bíós á 25
ára afmæli þess.)
„Vitleysa, Jim,“ segir Clarissa. Hún
notar engan andlitsfaröa og sítt slétt hár
hennar er greitt vandlega frá andliti
hennar og þannig koma betur í Ijós há
kinnbein, lítiö eitt uppbrett nef og stór
dökkbrún augun.
„Taktu burt rödd þína og um leiö hefur
þú tekiö burt stóran hluta af leik þínum.
Rödd þín er stórkostleg, — sú fallegasta
í heiminum."
Mason segir, aö hann hafi nýlega séö
„Lolitu“ ásamt Clarissu, sem hvorki hafi
séö myndina né lesiö bókina áöur. Henni
fannst myndin leiöinieg.
„Þá varö mér Ijóst, aö í henni voru

margar endurtekningar. Heföi myndin
veriö klippt sæmilega, mundi ég láta þaö
vera, en Stanley Kubrick hefur þá
blessuöu náöargáfu, aö hann gagnrýnir
aldrei sjálfan sig. En satt aö segja, hafði
ég ánægju af aö leika í þessari mynd.“
í Júlíusi Seszar, velþekktri mynd, er
Mason ekki ánægöur meö leik sinn sem
Brutus. „Ég varö fyrir vonbrigðum meö
sjáifan mig. Mig langaöi aö leika Brutus,
því mér fannst hannn vera aðalmaöurinn.
En ég geröi mér Ijóst, aö ef þetta hlutverk
væri í mínum höndum, þá yröi þaö mér til
góös og myndinni líka. Mér fannst Marlon
Brando alveg ágætur. Þó kom þaö fyrir,
aö mér fannst rödd hans bregöast af og
tll. En samt var hann mjög góöur“.
Mason er ekki hrifinn af nýtízku
framúrstefnu-leiklist. „Ég er á móti því,
aö fólk leiki eitthvaö frá eigin brjósti út í
bláinn. Þaö er hreinasti hrossaskítur, já,
þaö er einmitt oröiö fyrir þaö. Þetta gerir
líftíö til á æfingum, ef tími er til, og þetta
var ágætt fyrir Sue Lyon í Lolitu. Kuþrick
vildi liöka hana til, því þegar hún kom,
kunni hún handritið eins og páfagaukur.
En þegar hún útfærði þaö á sitt eigið mál
og bætti inn fáeinum setningum frá eigin
brjósti þá varö þetta fínt.“
Hvaö viðvíkur Hollywood, þá lýsir
Mason því sem „dálítiö brjáluöu, meö
svip af áhugamennsku. í gamla daga var
þetta oft rekiö af stjórnendum, sem voru
gyöingar og þeir vissu nákvæmlega, hvaö
þeir voru aö gera. í dag er Hollywood
fremur en nokkru sinni fyrr, einfaldlega
hálfgeröur vitleysingjastaður og meö
myndunum „Jaws“ og „Star Wars“ eru
þeir komnir á botninn. Þær eru geröar
fyrir börn og atvinnuleysingja.“
Mason varö sjálfur fyrir mikilli gagnrýni
fyrir hlut sinn aö myndinni „Mandingo,”
þar sem nokkur ofbeldisatriöi koma fyrir.
(Þar leikur Ken Norton þungaviktarbox-
ara.) Michael Winner framleiddi þessa
mynd og kom þar aö nokkru leyti til móts
viö Mason, þegar hann neitaöi aö leika í
;ifuit if> .v»msL öjv ö;l8*rtQ3
myndinni, þar sem hanaslagurinn átti aö
fara fram.
„Ég er ekki á móti myndum, sem sýna
ofbeldi mannkynssögunnar,“ segir Mas-
on, „en ég verö aö játa, aö ég varö fyrir
vonbrigðum, þegar ég horföi á „Mand-
ingo“. Ég neita ekki að leika í mynd, þó
hún sýni ofbeldi."
Hann var einlægur friöarsinni í síöari
heimsstyrjöldinni (gaf seinna stóran hlut
launa sinna til flóttamannahjálparinnar),
en hann bætir viö. „Ég mundi drepa
mann í sjálfsvörn, en ég er algjörlega
andvígur því, aö fólk sé líflátið sam-
kvæmt fyrir fram geröri áætlun.”
Meö óvenjulegum hita ræöst hann á
ofbeldi gagnvart dýrum. „Dýrin þjást, en
öllum er sama. Jafnvel þekktur leikstjóri
eins og Ingmar Bergman, leyfir aö ýmiss
konar dýr séu drepin í myndum hans.“
Mason veit, aö jafnvel þessi afstaöa
hans hefur stuötaö aö frægö hans meðal
almennings. Honum þykir vænt um dýr,
en nú á hann engin. „Viö Clarissa
feröumst svo mikið, aö þaö væri ekki rétt
af okkur aö eiga dýr.“ Þetta segir hann
meö saknaðarhreim í röddinni.
En Masonhjónin hugsa vel um garöinn,
sinn, sem liggur í skugga risastórs
furutrés, sem er friöheilagt heimili margra
fulga.
Lítiö fuglahús á gluggasillu boröstof-
unnar hefur á sér lítið skilti, en á því
stendur „foröaþúr fyrir alla“. Gamall
kaffisjálfsali, sem hann keypti í búö rétt
hjá hefur yfirskriftina „Dúfur“. Þetta nota
Masonhjónin sem foröabúr sitt fyrir fugla.
Á hverju kvöldi fara James og Coarissa
Mason meö stóra rauöa plastpoka og
gefa fuglunum.
Masonhjónin eru bæöi í bláum, stopp-
uöum jökkum, framleiddum í Rauöa-
Kína, þegr þau fara í þessar fuglaferöir
sínar (Hann keypti þá sjálfur í Hong
Kong).
„Taktu vel eftir því, segir hann, „að
kragarnir eru úr gerviskinni.“
Siguröur Skúlason magister EININGARAFUÐ
SPURN STERKA
Æskan leiö austur í Ijóma Of lítiö viröist þitt ævistarf, íslendingur, samt þástu arf
elnnar og Þúsund nætur. af bændabökum breiðum.
„Allt eins og blómstriö eina “ Kunnáttuskortur þér hefur háð,
nú orkar sem frábær snilld. hann veikir löngum þjóöar ráð
Ævi okkar allt þar á milli á ýmsra ævileiöum.
er ýmist hörö eöa mild. Viö byggjum eitthvert besta land
Enginn fær úthlutaö meira en einum degi í senn, sem boðist getur, því er grand ef sundrung sigrum spillir.
einungis einum degi, Ef íslenska smáþjóöin ætti sér
jafn góöir sem grályndir menn. einhug í sókn, sem þekking lér,
Hvaö á allt þetta annars aö merkja? Er þaö einungis forteikn að yröi færra sem fyröa villir. Afsökun finnst þó ef að er gáð:
ööru og æöra starfi? Öldum saman var þjóö vor háö
Enginn veit gerla um þaö. einangrun, alls kyns skorti.
Eitt vitum við þó fyrir víst Eitt var það samt sem aldrei dó
að jöröin snýst og snýst, ofurselt nauö, þá Hekla spjó,
þótt ekki sé allt eftir nótum undramál þess sem orti.
sem unnið skyldi í dag, Afskekkt og forsmáð áttir þú,
frá því viö vorum á fótum örsmáa þjóö, oft veika trú
og fram yfir sólarlag. á lífsmagn þitt langar nætur.
Einingartákniö, tungan vor,
Von er þu spyrjir, vinur, treysti þá von aö ykist þor
sem vitur ert i raun, er öreigar fóru á fætur.
en enginn á viö þvi svar. Eldur mun brenna þar, Háþróaö mál er hverri þjóö
því„Surtr ferr sunnan" höfuönauðsyn í sókn og móö,
og „Kjóll ferr austan". forsenda gæfu og gengis.
Hvort mun Evrópa, álfan vor dýra, Án þess er stórveldið illa sett.
veröa undirokuð senn? Æ meðan smáþjóðin ræktar sinn blett
Varglyndir villtir menn allt er þess stríösbrölt til engis.
vilja henni ólmir stýra. (Febrúar 1980).