Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1981, Blaðsíða 8

Eru dðyðr
Afríkufílsins
senn taldir?
Hjónin Oria og lain
Douglas-Hamilton
hafa fariö iim Afríku
þvera og endilanga og
reynt aö fá svar viö
þessari spurningu.
Greinina skrifaöi Oria
fyrir þekkt tímarit og
myndirnar tóku þau
hjón bæöi. Kaflar eru
þýddir orörétt, aörir
endursagöir.
„í djúpri þögn dögunarinnar, áöur en
sólin kom upp og kveikti í himninum, horfði
ég út um tjaldopið á morgunfegurð ósnort-
ins staöar og hugsaöi dreymandi um, hvað
viö værum hamingjusöm aö vera stödd hér
í einu af griðlöndum Afríkufílsins.
Þá drundu skothvellir yfir hæöirnar á
Selous-villidýraverndarsvæöinu í Tanzaníu
og mölbrutu alla drauma. Hræöileg þögn
fylgdi á eftir, síðan glumdu tvö, þrjú, fjögur
skot og ég fékk dynjandi hjartslátt. Ég sá fíl
haltra í burtu frá röö tjalda. Fólk var á
harðahlaupum.
Ég dreif mig í einhver föt og hljóp niöur
græna brekkuna. Fíllinn var mjög haltur og
hægri hlið hans rauölituö. Ég rakst á
nokkra hálfklædda leiösögumenn. Einn,
sem haföi sveipaö utan um sig handklæöi,
hélt á tæmdri byssu. Hann var á leiö í tjald
sitt til aö sækja fleiri skothylki.
Fíllinn hélt áfram aö fjarlægjast og viö
eltum hann, 15 manns. Hann var svo dapur
á svipinn — sýndi hvorki reiöi né ofsa.
Höfuöiö sveiflaöist til hliöanna og hann gaf
okkur gætur, en þreifaöi meö rananum um
jaröveginn framundan. Tjaldbúinn kom nú
aftur, hleypti af, en hitti ekki. Skaut aftur og
hæföi hann í öxlina og blóðið spratt út
gegnum hrukkótta, haröa húöina.
lain, maðurinn minn, tók byssuna af
manninum. Hann langaði ekki til aö skjóta
fílinn, hann haföi andstyggö á að skjóta
fíla, en hann átti engra kosta völ. lain
miöaöi og skaut. Fíllinn öskraöi og lamdi
runnana með rananum og riöaöi á þrem
fótum. Kúlan haföi ekki gert út af viö hann.
„Þaö eru ekki fleiri skothylki til,“ sagöi
leiðsögumaöurinn. „Bara lítil byssa í varö-
kofanum," og hann fór aö sækja hana. Viö
biöum í þéttu, votu runnaþykkninu á
meðan bltóöstokkinn fíllinn staulaöist
þjáöum skrefum í átt aö lítilli á. Hann stóð
og horföi á vatniö, beiö dauða síns hjá
okkur, þegar byssan kom. lain gekk að
honum, beindi byssunni aö hjarta hans og
sagði: „Mér þykir fyrir þessu, gamli rninn,"
og togaöi í gikkinn. Um leið böggluöust
fæturnir undir fílnum og hann skall til
jaröar. Enginn hreyföi sig, fuglarnir héldu
kyrru fyrir, ekkert hljóö heyröist utan
árniöurinn. Þetta var sú dapuriegasta sjón,
sem ég hef nokkurn t/ma séð. Tjaldbúinn
stóö þarna rétt hjá. „Af hverju skaustu?"
hvíslaöi ég. „Af því aö hann snerti
tjaldsnúrurnar mínar," svaraöi hann.
Þessi sýn veröur Oriu tákn um aldagöm-
ul viöskipti fíla og manna. Fíladráp hefur
aukizt mjög í Afríku upp á síökastið og
hlutfallslega fækkar því fólki, sem berst
fyrir friöun þeirra.
Eftir því sem menningin breiöist út og
þörfin fyrir landrými undir búgaröa eykst,
þrengist um fílana og menn halda áfram
drápi á þeim vegna fílabeinsins: meö
eitruöum örvum í Kenya, eldum í Súdan,
fallgröfum í Zaire og svo framvegis. En
aöaldrápsvopniö á undanförnum árum er
þó byssan.
Á fáeinum árum eru tugir þúsunda af
fílum drepnir og heil fjöll af fílabeini eru
flutt frá Afríku og notuð sem gjaldeyrir, í
skartgripi og listmuni.
lain byrjaði rannsóknarstarf sitt áriö
1966 í Lake Manyara-þjóögarðinum í
Tanzaníu. Seinna kom Oria til sögunnar og
saman hefur þeim tekist aö fylgjast með
æviferli einstakra fíla og fjölskyldna. Gríö-
arlegir þurrkar herja svo árum skiptir á
þetta landsvæöi. Manyara-vatniö minnkar
og saltskán myndast umhverfis þaö. í slíku
árferöi leggjast fílarnir á trén og fletta af
þeim berkinum til aö seöja hungur sitt,
þegar gróöur er skrælnaður. Mesta ágirnd
hafa þeir á akasíutrjám.
„Viö lain höföum sérstakan áhuga á aö
komast aö því, hvaö orðiö heföi um
fjölskyldu hinnar eintenntu Jezebel, sem
dó fyrir ári. Tarfarnir eru ekki höfuö
fjölskyldnanna, heldur eru þeir reknir burtu
af ættmæörunum, þegar þeir öölast kyn-
þroska um 13 ára gamlir, en koma síðan
meö vissu millibili til mökunar, þegar þeir
hafa náö tvítugsaldri. Leiötogar fjölskyldn-
anna eru reyndustu ættmæðurnar. Því
varö Curie, sem líklega var systir Jezebel
og tók viö af henni, leiötogi en ekki dóttirin
Valeria. Aöstoöarforingi Curie var Hera,
sem fræg var frá fornu fari fyrir grimmd.
Þegar lain var á feröinni um þessar
slóöir tveim mánuöum áöur, í ágúst, komst
hann aö því sér til mikillar undrunar, aö
Valeria haföi eignast tvíbura, þá fyrstu,
sem viö höföum séö. Þeir hafa veriö um 10
daga gamlir, báöir karlkyns. Annar haföi
beina rófu, hinn bogna. Boginhali haföi
yfirhöndina. Þótt hann væri aöeins minni,
gekk hann á undan Beinhala og náöi þeirri
aöstööu aö ganga fast á eftir móöurinni.
Ættmóöirin Curie átti fjögurra mánaöa
dóttur, sem kölluö var Pili og hún og
Valeria voru einu mæöurnar í fjölskyldunni,
sem höföu unga á spena. Þegar tvíburarnir
reyndu aö fá sér mjólk úr Curie, sem var
nokkuö skapbráö, lamdi hún þá meö
rananum og sparkaöi í þá og skellti þeim
um koll og kom þeim til aö góla. Þaö var
Yusta ein, unglingsdóttir Heru, sem reyndi
aö hugga þá og ýtti þeim undir kviö sér.
Ungar fílskvígur hjálpa oft til í fílafjölskyld-
um, auka meö þv/ lífsmöguleika kálfanna
og læra um leiö sjálfar, hvernig þær eiga
aö haga sér, þegar þær veröa sjálfar
mæöur.
Mánuöi eftir aö tvíburamir fæddust var
Mhoja (svartur starfsmaöur í Tanzanía-
þjóögarðinum) á eftirlitsferð um skógana
og heyröi hátt fílsöskur. Curie braust út úr
þykkninu meö fjölskylduna á hælunum.
Mhoja sá, að Hera hafði fengið spjót í
síöuna og blóöið fossaöi úr henni. Yusta
aöstoöaöi móöur sína, leyföi henni aö
styöjast viö sig, tróö mold í sáriö og nældi
þaö saman meö tveim totum á rananum
eins og væru það fingur. Hún var alblóöug
í framan.
Enn einn heíur verið lagður að velli vegna þess að gráðugir veiðimenn ásælast tennur
hans. Málverk eftir hollenzka málarann Kees van Bohemen.