Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1981, Blaðsíða 12
Um HONDA,
hinn japanska
Henry Ford,
sem gengur
í hvítum slopp
eins og hinir
starfsmennirnir og
hefur til þessa
komizt af án
einkaskrifstofu
Honda fer alveg eins ferða sinna á mótorhjóli. Á bak við hann eru breiður af Hondabílum, tilbúnum á Bandaríkjamarkað
risaskip til að sjá um fiutninginn.
Aðsjálni hrísgrjónabóndans er honum í blóð borin
Fyrsta áætlunin um smíði bíla á nútíma vísu í Japan
var gerð fyrir 25 árum og varöaði framleiöslu á Austin
A40 samkvæmt leyfi. Nú hafa málin þróazt þannig, að
það er ekki einungis, að japanskir bílar séu fluttir inn á
Evrópumarkað í ríkum mæli, heldur eru uppi ráðagerðir
um það hjá brezku Leyland bílaverksmiðjunum að
framleiða Honda bíla samkvæmt leyfi í Bretlandi.
Mennirnir á bak við uppbyggingu hins japanska
iðnaðar eru lítt þekktir, nema ef vera skyldi hinn litríki
Honda sjálfur. Hann er sjálfmenntaöur verkfræðingur,
sem varð iðnjöfur í líkingu við William Morris, Herbert
Austin og Henry Ford. Ævisaga hans er óvenjuleg.
Honda framleiöir ekki aöeins eitt af
hverjum fjórum vélhjólum, sem seld eru í
heiminum, heldur einnig dælur, rafala,
utanborösmótora, landbúnaöarvélar, litla
vörubíla og fólksbíla. Framleiösluvörurnar
eru tiltölulega ódýrar og eru oft hiö fyrsta,
sem menn hafa efni á aö kaupa sinnar
tegundar. En eftir því sem efnahagur
manna almennt hefur batnað, hefur fram-
leiöslan breytzt samkvæmt því.
Mikill hluti japanska iönaöarins er rekinn
í formi feikistórra samsteypa, sem stjórnaö
er af þröngum, lokuðum hópum, mönnum
útskrifuöum frá nokkrum fínum háskólum,
en þetta er fremur óviökunnanleg yfirstétt.
Sum fyrirtæki, og Nissan er eitt þeirra, eiga
uppruna sinn aö rekja til hinnar miskunn-
arlausu nýtingar Japana á nýiendum sínum
fyrir 1945. Honda fyrirtækiö á enga slíka
vafasama fortíö og er ekki í tengslum viö
neina af þessum „zaibatsufjármagnsklík-
um, sem hafa svo mikil völd í efnahagslífi
Japans.
Einstakiingshyggjumaður -
samt eins og einn í hópnum
Hinn alþýölegi blær á framleiösluvörum
Honda birtist einnig í því, meö hverjum
hætti verksmiöjurnar eru reknar. Honda og
yfirmennirnir í verksmiðjum hans boröa
meö starfsfólkinu. Verkalýösfélag fyrirtæk-
isins, en þaö er bundiö viö starfsfólk
Honda, útnefnir verkstjórana og hefur í
rauninni mikil áhrif á stefnu fyrirtækisins í
launamálum, stööuhækkunum og fram-
leiöslu. Honda meinti það, sem hann eitt
sinn sagöi viö nefnd frá verkalýösfélaginu:
„Ég vinn hérna fyrir sjálfan mig, en ekki af
því aö ég sé forstjóri fyrirtækisins, og ég
vona aö þiö séuö einnig að vinna fyrir sjálfa
ykkur, en ekki fyrir mig.“
Fyrirtækið er þannig merkilegt aö
tvennu leyti sérstaklega. Þaö hefur vaxiö
frá engu til þess aö veröa alþekkt nafn um
heim allan á aöeins 31 ári, og þaö hefur
gert þaö einungis fyrir verðleika fram-
leiösluvara sinna án nokkurs stuönings
meiriháttar auömagns.
Sjálfur er Honda einstakur maöur og
hinn merkilegasti af Japana aö vera,
eindreginn einstaklingshyggjumaöur í
þjóöfélagi, sem gerir lítiö til aö efla
sjálfstraust borgaranna. Áriö 1945, þegar
Japanir höföu beöiö algeran ósigur í
stríöinu, eygöi hann tækifæri, þar sem
aörir sáu aöeins hörmungar, og greip þaö.
Hiö japanska samfélagskerfi, sem mat
mikils skólamenntun, mannviröingar og
reynslu og var óblítt í garö sérvitringa,
hefur aö verulegu leyti reist sig viö aftur
meö vaxandi velmegun, og þaö myndi vera
nær ógerningur fyrir nýjan Honda aö ryðja
sér braut í dag. Þetta er sá galli viö Japan,
sem sumir keppinautar þess í viöskiptum
kunna aö geta hrósaö happi yfir síöar meir.
Aö sjálfsögðu vaknaöi Honda ekki upp
einn morguninn 1949 og ákvaö aö veröa
bílakóngur. Eins og land hans haföi hann
oröiö aö reyna margt á stríösárunum. Og
þó aö stríðsreksturinn hafi endaö meö
skelfingu, lagöi hann grunninn aö þvf
kraftaverki á sviöi iönaðar, sem síðan var
unniö. Saga Honda segir okkur því heilmik-
iö um Japan og leyndarmálin á bak viö
einhverja furöulegustu endurreisn þjóöar í
sögunni.
Sigðir og Ijáir —
reiöhjól og bílar
Nafniö Honda er nauöavenjulegt í Japan
og merkir hrísgrjónaakur. Þaö bendir án
efa til starfa ættarinnar um aldir. Faöir
Honda steig fyrsta skrefiö út úr fjöldanum
með því aö gerast járnsmiöur og veröa
þannig einn hinna sjálfstæöu iönaöar-
manna, en úr þeirri stétt hafa komið flestir
listamenn og hugsuöir landsins. Soichiro
(sem merkir: hinn heillavænlega fyrsti)
fæddist 1907 í húsi meö stráþaki á bak viö
Hondasmiöjuna í borginni Hamamatsu, þar
sem hinar miklu Honda verksmiðjur eru nú.
í byrjun aldarinnar tók iönvæöingin
smám saman aö breiöast út um sveitir
Jpaans, og Honda eldri hækkaöi í stööu frá
því aö smíöa sigöir og Ijái til aö gera viö
reiðhjól. Og þegar Honda yngri var 15 ára,
komst hann aö sem lærlingur á bílavið-
geröarverkstæði íTókýó, en bíladellu haföi
drengurinn fengið, þegar hann sá fyrsta
Fordinn. Bíl keyrði hann í fyrsta sinn 1.
sept. 1923, þegar jaröskjálftarnir miklu
uröu í Tókýó, og allir urðu aö hjálpa til við
aö bjarga bílum úr verkstæöinu, sem
kviknaði í. Mesta vandamáliö varöandi
bílana var, aö hjólrimarnar voru úr tré og
vættar olíu brunnu þær vel. Fyrsta einka-
leyfi sitt af þeim hundraö, sem hann hefur
fengiö, var fyrir eldtraustar hjólrimar.
Hann hóf snemma aö taka þátt í
hraðakeppni, fyrst á hraöbátum, en síöar á
bílum, sem knúöir voru flughreyflum og
hann setti saman sjálfur. Hann varö þá eitt
sinn fyrir svo alvarlegu slysi, aö hann var
18 mánuöi aö ná sér. Fyrir bænarstaö
hinnar ungu konu sinnar tók hann aldrei
þátt í hraðakeppni aftur. En hvað sem
bóndadóttirin Sacha kann aö hafa sagt, þá
sótti hann gjarna bari og geisuhús í
Hamamatsu og ók eitt sinn drukkinn út af
brú meö geisu sér viö hliö, en þeim tókst
aö synda í land.
Snemma árs 1938, þegar hann var
þrítugur innritaðist hann í æöri tækniskóla,
þar sem nemendurnir voru meira en áratug
yngri en hann. Þar sem hann þurfti
jafnframt aö annast viögeröarverkstæöiö,
sleppti hann skyldunámsgreinunum þýzku,
herþjálfun og jaþanskri siðfræði, svo aö
skólastjórinn varaöi hann viö og kvaö hann
ekkert prófskírteini fá, ef hann ekki bætti
ráö sitt. „Hvers viröi eru ykkar skírteini?"
spuröi Honda hortuglega. „Bíómiöi tryggir
manni þó sæti í bíó.“ Og hann fór burt
próflaus.
Stríöiö olli gerbreytingu á japönskum
iönaöi. Fram aö því var hann í smáum stíl
mest, hvert fyrirtæki haföi tug starfsmanna
eöa svo, allir voru úr sömu stétt og þeir
voru bundnir eigandanum persónulegum
hollustuböndum. Viögeröarverkstæöi
Honda var dæmigert sem slíkt. En í stærri
fyrirtækjunum í Japan voru oft stéttadeilur
meö vestrænum hætti. Verkföll voru ekki
óalgeng.
Drakk spíra í heilt ár
aö stríöinu töpuðu
Meö stríöinu blossaöi upp ættjaröarást-
in, og mörg fyrirtæki voru knúin til aö
sameinast í eitt og þenjast út. Hin
persónulegu bönd milli yfirmanns og
starfsmanna brustu, og hollusta við fyrir-
tækiö, keisarann og þjóöina kom í staðinn,
efld meö daglegum söng, þar sem bæöi
var sunginn söngur fyrirtækisins og þjóö-
söngurinn, hneigingum og fánahyllingum.
Eins og allir japanskir fööurlandsvinir
hlýddi Honda meö tárin í augunum á
yfirlýsingu keisarans um, aö stríöiö væri
tapað. Þetta var 15. ágúst 1945. En þar
sem Honda haföi séö fram á algert hrun,
enda var hans eigiö fyrirtæki lagt í rúst, var
hann svo forsjáll aö sanka saman af
svörtum markaöi 200 lítrum af hreinum
spíra á síöustu dögum stríösins. Og í heilt
ár gerði hann ekkert annaö en aö drekka.
Honum fannst öllu vera lokið hvaö land sitt