Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1981, Blaðsíða 2

Guöbergur Bergsson
BIKARINN
Þaö henti fyrir rúmum tuttugu árum,
þegar ég flæktist í fyrsta sinn um hinar
miklu víöáttur Spánar, aö ég rakst inn í
safn í borginni Leon á norð-vestur horni
Kastilíuhásléttunnar. Um þessar mundir
reyndi ég að stunda nám í fagurfræöi og
listasögu, og ætlun mín haföi verið aö
skoöa þaran í borginni hin dýru veggmál-
verk, sem eru í svo nefndu Konungagraf-
hýsi, og er þaö kennt viö heilagan ísídor frá
Sevilla.
Veggmálverkin eru löng saga, sögö í
litum og myndum, máluð á kalk í rómönsk-
um stíl. Málverkin eru undarlega vel
varðveitt í hinu kalda og þurra hásléttulofti;
og eru myndirnar orðnar átta alda gamlar
og aö mestu óviögerðar og sem nýjar. Þær
eru eitt af furðuverkum heimsins en
furöulítiö þekktar af öörum en sérfræöing-
um á sviöi myndlistar og stöku flökkurum.
Á þessum árum var í ríki Francos fátt
hægt aö skoöa af verömætum þeim, sem
söfn og kirkjur varðveita, án þess aö
feröamaðurinn fengi til þess leyfi prestsins
á staönum. En þá geymdu spænskir
prestar flesta lykla sem gengu aö menn-
ingu, fræöslu og andlegu frelsi hinnar
spænsku þjóöar. Klerkastéttin var þess
vegna sannur vöröur valdsins; og þaö meö
sama hætti og í sumum löndum, sem
kenna sig við alþýöuna, aö hugmynda-
fræöingar eins stjórnmálaflokks vaka yfir
andlegri velferö þegnanna.
Ferðamenn voru fátíðir á Spáni á
þessum tíma, en ef þaö henti forvitinn
feröamann aö hann kom að læstum
safndyrum í litlum bæ og hann spyröi
vegfaranda: Er safniö lokaö? þá barst
honum sífellt sama svarið:
Faröu til prestsins, hann geymir lykilinn.
Aldrei hef ég gengiö jafn oft fyrir presta
og á þessum árum. Og allir lyktuöu
prestarnir af súrum þef af tólgarkertum,
húsraka og eggjum steiktum í þrárri
viðarolíu. En þessir þjónar valdsins voru
ýmsum góöum kostum gæddir, og yfir
höfuö vingjarnlegir og mannslegri en hinir
veraldlegu valdhafar: prestarnir gerþekktu
umhverfi sitt, sál manna, trú og hjátrú
þeirra, kirkjur og söfn, á svipaðan hátt og
flokksþrællinn þekkir spjaldskrár síns'
stjórnmálaflokks og hina pólitísku heiö-
ingja í bænum.
Næstum án undantekningar fögnuðu
prestarnir útlendingnum sem haföi álpast
af undarlegum hvötum inn í hin afskekktu
þorp hásléttunnar. Stundum litu þjónar
guös meira aö segja á hann, eins og á
ferðinni væri fjandinn eöa einn af árum
hans, á pílagrímsför tll iðrunar og yfirbótar
að altari guös. Þá bentu þeir honum á faöm
móðurkirkju alls mannkyns, þá kaþólsku.
Hún hýsti oft bæði Kölska og Krist í
tréskurði og myndum undir stólsetum í
aðalkór kirkjunnar. Slíkar myndir haföi ég
skoðað undir eftirliti prests í dómkirkjunni í
Þamora, og sagði presturinn aö munkarnir
gætu þreifað á hinum útskornu samförum
undir setunni, á meöan þeir sy ngju um
samneyti sálarinnar við guðssoninn og
Maríu mey. Hann lauk lofsoröi á frjálsiyndi
Fólk í hinum frjálsa hluta heims heldur yfir
höfuö aö hiö algera vald sé illúölegt og fjandsam-
legt ókunnugum gesti, eöa aö öllum sé óvært í
einræðisríkjum. Ööru nær. Alræöisvaldiö og afleiö-
ingar þess er einkar heillandi og fram úr hófi
forvitnilegt. Ég kynntist því rækilega á vissum tíma,
en ekkert rúm er til aö fjalla um jafn víöáttumikiö
efni hér.Alræöisvaldiöerhöföingiheim aösækja.^^
trúarinnar á miööldum, glotti og benti mér
á staö í bænum, þar sem hægt væri aö
kaupa Ijósmyndir af hinum dýrmætu lista-
verkum fyrir talsvert fé, því þær væru
seldar Sem klámmyndir. Einnig benti hann
mér á aö lyfta ævinlega kórbekkjum í
kirkjum, því undir lokinu væri oft aö finna
stórbrotin iistaverk. Það reyndist rétt og
var ég presti fram úr hófi þakklátur. Og
þegar hann heyrði þakklætiö vildi hann
ólmur fræðast um helvíti frelsisins, sem var
handan viö Pýreneafjöllin, og einnig um
veöurfar á íslandi, sem hann haföi fræöst
eitthvaö um viö lestur bókar í safni
klaustursins.
Fólk í hinum frjálsa hluta heims heldur
yfir höfuö aö hið algera vald sé illúölegt og
fjandsamlegt ókunnugum gesti, eöa aö
öllum sé óvært í einræöisríkjum. Ööru nær.
Alræðisvaldiö og afleiðingar þess eru
einkar heillandi og fram úr hófi forvitnilegt.
Ég kynntist því rækilega á vissum tíma, en
ekkert rúm er til aö fjalla um jafn
víöáttumikiö efni hér. Alræöisvaldiö er
höföingi heim aö sækja. Veggmálverk
Meðan á heimsókn stendur er örlæti í konungagraf-
alræðisvaldsins næstum jafn taumlaust í hýsi því í Leon,
garö gestsins og þörf fátæks alþýöumanns sem kennt er
er fyrir aö sóa í óreiðu skjótt fengnu fé. við hcilagan
Gesturinn veröur þó aö gæta eins, hann Isidor frá Sev-
veröur aö dansa eftir nótum valdsins, illa.
Bikarinn í Leon. Hann er með
því skrauti, sem oftast einkennir
víkingalist, enda að öllum líkind-
um þeirra handverk og þá frá
10. öld.
meðan veislan er haldin, og hafa svipaöa
skoöun og þaö á hinum ýmsum málum.
Þetta sama gildir um hinn gjafmilda
fátækling sem vill anda í þig brennivíni. Þó
kann valdið oft að meta andstæðinga,
einkum þá sem eru jafn ofstækisfullir í
skoöunum og þaö sjálft. í veislusölum
valdsins er hollast að hlusta á vaðal þess,
meö hlýlegt bros á vör, leyfa gestgjafanum
að troða óspart í maga þinn ókjörum af
kræsingum og ótal víntegundum, ævinlega
sætum vínum og væmnum. Valdið er
frumstætt og mikiö fyrir sætindi: allt sem
glitrar og er sætt er fagurt og gott.
Valdiö er til alls víst ef grunnt er á botn í
maga gestsins. Valdamaður hjá einangr-
aöri þjóö er án fjölda undantekninga
troöfullur af hvers konar þembu, og þess
vegna grípur hann tækifærið þegar erlend-
an gest ber aö garöi og treður í hann af
alefli hugsunum sínum, heimspeki, hetju-
dáöum, trú sinni og kynstum af kryddvín-
um og afar þungmeltum mat. í lokin vökvar
hann oft borðdúkinn og herðar gestsins
meö skelfilegu táraflóöi, eins og ekki hafi
nóg duniö af ósköpum yfir gestinn af
gestrisni meðan á borðhaldi stóö.
Aumingja gesturinn, ef hann er grunn-
hygginn eöa hans pólitíska lyktarskyn er
brenglaö eöa ófullkomiö, fer síðan heim til
sín hræöilega blekktur, og hann heldur í
sinni einfeldni og hugsjónavímu aö átvögl í
ábyrgðarstööum í einræðisríkjum séu fram
úr hófi mannleg og tilfinningarík, af því einu
Bærinn Leon á norðvesturhorni Kastilíu-hásléttunnar.
aö þau éta á borö viö þrjár vísitölufjöl-
skyldur og grenja í veislulok ofan í glösin
sín.
Nú var þaö í þökk eins gestrisins
átvagls, og álíka matlystugs prests, aö mór
var heimilað aö skoöa listasafniö í borginni
Leon. Og hafði safnið að geyma bikar,
smíöaðan úr einhverju efni sem presturinn
kallaöi skandinavískt fílabein, en er vafa-
laust rostungstönn. Honum þótti sjálfsagt
að í jafn fjarlægum löndum og í Skandin-
avíu ættu furöudýr heima; og vekur
fjarlægöin ætíð furöu.
Safniö haföi einnig aö geyma ýmsa
dýrgripi. Þarna var vísigotnesk Biblía frá
árinu 960, fágætur bagdalídúkur frá 10.
öld, skrín eitt sem forðum geymdi jarön-
eskar leifar hins heilaga fræöimanns ísi-
dors frá Sevílla, teiknibók frá 12. öld, ekki
óáþekk þeirri sem geymd er í Árnasafni, og
ýmsir aörir fágætir gripir. Bæir og þorp á
Kastilíuhásléttunni eru yfirleitt troðfullir af
fágætum munum.
Velgerðarmenn mínir Dikarinn