Lesbók Morgunblaðsins - 13.06.1981, Side 3

á villigötum
Vel man ég þaö þegar ég sá fyrst
leikrit á sviði. Það var heima í mínu
æskuþorpi og ég innan viö tíu ára
aldur. Það var Happiö eftir Pál J.
Árdal. Ég hef æ síðan haft mikinn
áhuga á leiklist.
Ég gæti nefnt uppáhaldsleikara
mína í tugatali, lifandi og dauða, og
kannski ekki síöur leikritin sem mér
hafa oröiö minnisstæö vegna þess aö
heildarsvipur þeirra greypti þau í huga
minn, þó ég muni ekki eftir neinum
leikurum sérstaklega. Ætli þaö hafi
ekki veriö bestu sýningarnar. Líf mitt
hefði verið stórum fátækara en þaö
hefur veriö, heföi ég ekki notið þeirrar
upplyftingar og ánægju sem leikhús-
fólkið hefur veitt mér.
Ég hef þá auövitað helst í huga
leiksýningar í lönó og Þjóöleikhúsi og
leik í útvarpi og sjónvarpi. En ég hef
líka lengi fylgst af áhuga og samúö
meö starfi unga fólksins, sem ekki
hefur fengið aö þjóna kalli sínu viö aðal
leikhúsin, en stofnað til leiks á eigin
spýtur.
Ég man sérstaklega eftir því fyrir-
tæki ungra manna sem fyrir margt
löngu átti sér samastaö í Lindarbæ og
setti á sviö heimatilbúinn leik, sem bar
heitið Frísir kalla. Með því framtaki var
ritaður nýr kapítuli í ísl. leiklistarsögu.
Ég man sum mannanöfnin, er þar
komu viö sögu, ekki öll, en hér veröa
engar nafnaromsur raktar.
Vegna orsaka, sem ég ekki nefni
hér, hafa kynni mín af Aiþýöuleikhúsinu
lítil eöa engin veriö. Nú á þessu vori
vildi ég reyna aö bæta nokkuð úr
þessu. Keyptum viö hjónin miöa á tvær
sýningar eftir sama höfund og í sömu
vikunni. Dario Fo heitir höfundurinn og
minnir mig að leikdómarar hafi ekki
varað fólk viö eða ráöiö því frá, aö sjá
þesar sýningar.
Fyrra leikritiö heitir Stjórnleysingi
ferst af slysförum. Þetta er ádeila í
öfgabúningi, verk ætlaö til skemmtun-
ar fyrst og fremst. Sú alvara sem aö
baki á aö búa er látin drukkna í hávaöa
og ýktum og teygðum afkáraskap.
Áheyrendur aö þessu sinni voru
nokkrir bílfarmar af 12—14 ára skóla-
börnum, komnum úr nærsveitum
Reykjavíkur og austan yfir fjall, hvert
sæti fullskipaö. Viö hjónin, nokkrir
bílstjórar og þreytulegir kennarar, vor-
um hinir einu fullorðnu í húsinu. Maöur
var strax kominn í það fuglabjarg, sem
veröa vill þar sem tvö hundruð ungl-
ingar eru saman komnir meö sitt
óhefta fjör. En hávaöinn í salnum var
fljótlega yfirgnæföur af öörum og meiri
skarkala, hrópum og hergöngulátum úr
hátölurum leiksviösins. Svo hófst gam-
aniö og viðtökuhljóð unglinganna.
Nú skyldi maöur ætla aö leikurinn
heföi fjallaö um þaö hörmulega ástand
sem ríkir víöa um heim, þar sem
lögreglumenn grípa til þeirra ráöa aö
taka til fanga líklega sem ólíklega
borgara, pína þá til sagna, uns þeir
nota fyrsta tækifæri til aö sálga sér, ef
þeim er ekki beinlínis hjálpaö yfir í
eilíföina á hinn hroðalegasta hátt. Nei,
viö vissum fyrirfram að þetta var
gamanleikur.
Þaö var hlegiö á öllum hugsaniegum
og óhugsanlegustu stööum. Unga fólk-
iö skemmti sér konunglega, hí, hróp og
blístur báru því glöggt vitni. — Þaö er
áreiðanlega full þörf á tilbreytingu fyrir
ungdóminn, sem situr þreyttur yfir
skólastaglinu. Hví skyldu menn ekki fá
að skemmta sér?
En því miður er þetta héldur þunnur
leikur og ekki nógu vel til hans vandaö
hjá leikfélaginu, mikill ofleikur og hvert
tækifæri til skrípaláta notaö út í ystu
æsar. Aðeins tvö hlutverk haföi veriö
hægt aö manna meö reyndum leikur-
um, hitt voru viövaningar. Kannski
ekert viö því aö segja. Höfundur haföi
ekki heldur lagt mjög aö sér viö
samningu leiksins. — Viö höföum séð
hann gera betur áöur.
Ekki hlökkuöum viö til næstu sýn-
ingar, sem voru þrír einþáttungar um
konur, eftir sama höfund eins og fyrr
segir. Hér léku þrjár allreyndar leikkon-
ur hver sinn þátt og sýndu vissulega
mikla hæfileika og tilþrif, engu var þó í
hóf stillt, meira neytt krafta en kven-
legs næmleika. Hér var meiri alvara á
ferö en í fyrra leikum. Höfundur tekur
fyrir hina frægu nútíma baráttu
kvenna, sem kennd er viö rauða
sokka, í hálfkæringi þó eins og hans er
háttur, en valkyrjum sviösins stökk þó
varla bros. Baksviöiö var staöa kon-
unnar í þjóöfélaginu og miskunnarlaus
misnotkun á henni af hálfu karlmanns-
ins, allt kryddaö fáránleik og öfgafullri
gamansemi höfundar.
Hér voru fyrirmyndir sóttar í alkunn-
ar klámbókmenntir. Samfarasýningar
ungrar konu í einleik á sviöi eru
mönnum sjálfsagt ekkert nýnæmi eöa
hneykslunarefni, svo hversdagslegt
sem þaö er oröiö aö sjá slíkt í
sjónvarpsgluggum inni í betristofum
fólks. Þó getur maöur nú fengiö nóg af
öllu.
Á bekknum fyrir framan okkur sat
móöir eöa amma meö tvær á aö giska
tíu og tólf ára telpur. Ég fylgdist meö
viöbrögöum þeirra og mér rann til rifja
aö börn og unglingar skytdu vera í
slíkri kennslustund. Hvaö skyldu þessi
börn halda? Og þó var þaö sem geröist
á sviöinu ósköp elskulegt, í saman-
buröi viö þaö sem þessar þrjár konur
létu yfir okkur dynja í oröum. Rudda-
skapurinn var ótrúlegur.
Nú ætla ég ekki aö fara aö halda því
fram aö hinn óheflaðasti munnsöfnuð-
ur, jafnvel klám, eigi ekki rétt á sér á
leiksviöi, allar hliðar mannlegrar niöur-
lægingar og ómennsku verður að sýna,
en allt í listrænu hófi og eftir ströng-
ustu kröfum listrænnar nauösynjar. Allt
í hófi segi ég enn. Þaö er engin list í
sjálfu ser að nudda sér upp úr skít. Hér
fannst mér oft gengiö miklu miklu
lengra en sæmilegt var, hin ógeðfelldi
tískutexti hefur varla kallað á allan
þennan hroöa.
Þaö var ekki skólaæska sem á
horföi aö þessu sinni, heldur upp og
ofan borgarar af öllum hugsanlegum
geröum og á öllum aldri. Fagnaöarlát-
um var meir í hóf stillt en í fyrra sinnið,
en meiri samt en mér fannst viö eiga.
Ég er ekki aö rita leikdóm. Ég er
bara aö segja frá leikhúsför aldraðra
bókmenntasinnaöra hjóna. Ég hef eöl-
isgróna samúö og áhuga á starfi þessa
leikhóps og vildi síst af öllu varpa
steinum í götu hans. Hér er einn angi af
róttækri vinstri hreyfingu, sem mér er
svo sannarlega ekki sama um hvert
stefnir. Hér eru listamenn meö áhuga á
velgengni hinna undirokuðu, hvort sem
þaö er nú af völdum gamals þjóöfé-
lagslegs ranglætis eða kynferöiskúg-
unar karldýrsins. En hér vantaöi oftast,
ef ekki alltaf, þann mannlega hlýleika
og skilning, sem gerir kynlíf að raun-
verulegum ástaleik og dýrlegum í
skáldskap, bæöi í oröi og athöfn.
Menn koma í leikhús af ýmsum
ástæöum. Ég fyrir mitt leyti hef ekki
áhuga á klámi né hryllingsleik. En
einmitt þaö einkenndi þessi sviösverk,
jafnvel meir en sú frumstæöa gaman-
semi, sem höfundurinn lifir á. Fyrir
minn smekk var þetta vondur grautur.
Rosknir og reyndir menn þola auð-
vitaö svona sýningar. En fyrir börn og
unglinga er þetta fölsuö mynd af lífinu
og skaöleg. Og það er hættulegur
misskilningur, aö svona samsetningur
sé jákvæður áróöur fyrir göfugum
málstaö.
Ég skal játa aö í þessari höröu
ádeilu minni er ekki mikil rökfærsla.
Hér eru ekki tök á aö gera þessu efni
betri skil. Þaö verður alltaf aö gera
miklar kröfur til listamanna. Þaö er
ekki nóg aö þeir geri þaö, sem
listþjónustunnar eiga aö njóta. Mis-
kunnarlaustastir viö sjálfa sig veröa
listamennirnir aö vera.
Mér ofbauö þaö sem þarna var
boöiö, bæöi aö efni og stefnu. Ég leyfi
mér að halda, að þeir sem sjaldan
leggja nafn guös viö hégóma, ættu aö
gera þaö núna. Ekki síst þeir, sem kalla
sig vinstri menn.
Jón úr Vör
„Rosknir og reyndir ntenn þola auðvitað svona sýningar. En fyrir börn og
unglinga er þetta fölsuð mynd af lífinu og skaðleg. Og það er hættulegur
misskilningur, að svona samsetningur sé jákvæður áróður fyrir göfugum málstað.u