Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1981, Qupperneq 6

Þóra Elfa Björnsson.
„Þió hvítu menn,
þðð eigið
áhöld ogtækni...‘‘
Um sleöaekilinn Oodaq
og nyrstu eyju í heimi,
sem hefur veriö skírð
eftir honum.
Sá merkilegi atburöur hefur skeö,
aö áöur óþekkt eyja hefur veriö
mæld og kortlögð, sem nyrsti staður
í heimi og hefur hlotið nafn. Hún
heitir eftir einum af grænlensku
fylgdarmönnunum úr norðurskauts-
leiðangri Pearys og kallast nú
Oodaaq-eyja.
Aö Peary komst á Norðurskautið
má þakka því, að hann hafði með sér
einvalalið Eskimóa og bar mikla
virðingu fyrir reynslu þeirra og nýtti
sér hana í hvívetna, en reyndi ekki að
brydda upp á nýjungum, sem hefðu
verið tímafrekar og trúlega árang-
urslausar. Ekki hefur áður þótt
ástæða til, að heiðra neinn af
þessum fylgdarmönnum fyrr með því
aö koma nafni þeirra á landakort. Sá
staður, sem áður var álitinn nyrsti
punktur Grænlands, var nefndur eftir
vini Pearys, Morris K. Jesup, sem
aldrei kom til Grænlands, en var
einlægur áhugamaður um rannsókn-
ir á heimskautalöndunum og for-
maður klúbbsins, sem safnaði fé til
að kosta leiðangra Pearys og hvatti
hann á alla lund til aö gefast ekki
upp við að ná takmarki sínu, að
komast á Norðurskautiö. (Morris dó
reyndar rétt áður en Peary lagði af
stað í síðasta leiðangurinn, svo hann
uppliföi ekki að sjá draum sinn
rætast.)
Árið 1978 var gerður út leiðangur
til að fá úr því skorið, hvort Kap
Morris Jesup eða Eyja Kaffi-
klúbbsins væri nyrst. Meðan á mæl-
ingum stóð, uppgötvaði einn leið-
angursmanna, Uffe Petersen, frá
Nuuk, einhvers konar malarbing úti
við sjóndeildarhringinn en viö nánari
athugun kom í Ijós aö þetta var lítil
eyja, 30 metrar í þvermál. Mælingar
sýndu að eyja þessi er á 83° 40’ 32“
N og 30° 40’ 10“ V og um 703
kílómetra frá Norðurskautinu. Notað
var „doppler“-tæki viö mælingarnar
en það tekur viö merkjum frá
gervitunglum og þykir mjög ná-
kvæmt.
Og þegar að nafngiftinni kom þótti
örnafnanefnd Grænlands tilhlýöilegt
að heiðra heimskautsfarann Oodaaq
og nefna eyjuna eftir honum.
Hver var svo eiginlega þessi
Oodaaq? Eftir því sem næst verður
komist fæddist hann í nánd við Thule
árið 1878 og er það því á aldaraf-
mæli hans sem eyjan er uppgötvuð.
Hann þótti frábær sleðaekill og var
sem slíkur þátttakandi í ferðum
Pearys, sem alls fór í átta leiðangra
og tókst í þeim síðasta, árið 1909, að
komast á Norðurskautið. Leiðangr-
inum var skipt og höfðu sumir það
verkefni að koma fyrir birgðastöðv-
um á leiðinni en síðasta áfangann
fóru sex menn, þar af var Peary sá
eini, sem var hvítur. Hinir voru:
Matthew Henson, sem var svertingi,
og fjórir eskimóar. Það voru þeir
Oodaaq, Eegingwah, Sigdlu og
Ooqueak.
Ferðin til baka gekk lygilega vel
og Peary vitnar í Oodaaq í dagbók
sinni 23. apríl 1909: „Kölski hlýtur að
hafa sofið eða staðið í rifrildi við
kellu sína, annars hefði okkur ekki
gengið svona vel.“
Ekki veit ég, hvort Peary fylgdist
eitthvaö meö vinum sínum eski-
móunum, eftir heimkomuna til Amer-
íku en ýmislegt dreif á daga þeirra
og ekki víst að honum hefði líkaö
þaö allt. Hann hafði stundum haft
eskimóa með sér til Ameríku en
flestir þeirra fengu umferöarpestir
og dóu en einn kom þó aftur til
Grænlands. Hann hét Uvisakavsik
og var feiknarlega montinn af því,
sem hann hafði heyrt og séö hinum
megin hafsins. Fólkiö lét sér fátt um
sögur hans finnast og kallaði hann
Lygarann mikla. En Uvisakavsik leit
stórt á sig. Hann átti eina konu en
vildi fá sér aðra til, því annar eins
veiðimaður og hann þurfti tvær
konur til aö vinna úr öllum skinnun-
um, sem hann kæmi með heim. Og
konan, sem hann lagði hug á, var
engin önnur en Alakrasina, kona
Sigdlu, sem var vinur Oodaaqs.
Sigdlu var nýkominn heim úr hinni
velheppnuöu heimskautsferö og
haföi með sér miklar og góöar gjafir
frá Peary.
Uvisakavsik rændi konunni og
bannaöi Sigdlu að borða kexið, sem
hann hafði meðferöis, það ætti aö
tileyra konunni. Ekki vildi Sigdlu
ansa þessu og einn dag þegar hann
gekk að tunnunni sem kexið var í og
ætlaöi aö fara að gæða sér á því,
þaut byssukúla viö höfuð hans. Hann
stakk sér í var við tunnuna eftirsóttu
og reyndi að gægjast út fyrir hana.
En í hvert skipti sem hann stakk
hausnum út fyrir, þutu byssukúlurnar
allt í kring um hann og gjallandi
hæðnishlátur fylgdi með.
Þetta var hroðaleg háðung og
Sigdlu ráðfærði sig við sinn góða
vin, Oodaaq, sem hafði komiö til
hans í heimsókn í kajaknum sínum.
Enginn veit, hvað þeim fór á milli
en víst er um það, að einn dag fóru
þeir allir til veiða. Skyndilega skaut
Sigdlu á konuræningjann. Skotið fór
í öxlina og Uvisakavsik greip til
byssu sinnar en áður en hann gæti
meira gert, skaut Oodaaq hann í
höfuðið (kannski með byssu frá
Peary). Þar með heimti Sigdlu aftur
sína heittelskuðu Alakrasinu og
Oodaaq tók sér fyrir konu Mequ,
sem hafði verið kona Uvisakavsiks
og þótti mjög dugleg og afkastamik-
il.
Út af mannvígi þessu urðu nokkur
eftirmál og mátti litlu muna að til
fleiri mannvíga kæmi, en með lagni
og fortölum tókst Knud Rasmussen
að tala handhafa hefndarinnar til og
málið féll niður.
Á efri árum sínum lifði Oodaaq
það að sjá flugvöll Ameríkana
byggðan við Thule. Hann var spurð-
ur álits á tækni nútímans og stóð
aldeilis ekki á svari hjá karli:
„Mótor og flugvél eru mjög falleg
og mjög flókin. En við erum ekkert
uppnasm fyrir því. Þið hvítu menn,
þið eigið áhöld og bækur. Við vitum
ekki eins mikiö, en viö vitum hverju
viö höfum komið í verk. Með engu.”
Oodaaq lést árið 1958 og enn eru
margir sem minnast hans í Græn-
landi.
(Heimildir: Atuagagdliutit (Grön-
landsposten), í hreinskilni sagt e.
Peter Freuchen og Nordpolens upp-
táckt e. Robert Peary.)
„Hún mun verða eins og álfaprinsessa
að sjá.“ Þannig lýsa hjónin David og
Elizabeth Emanuel meginmarkmiði sínu við
hönnun á brúðarkjól þeim, sem lafði Diana
Spencer mun klæðast þegar hún giftir sig í
júlí næstkomandi. Frekari umræður um
kjólinn koma ekki til mála. „Þetta er,“ sagði
David viö mig, þegar ég sat og spjallaöi viö
þau hjónin í hinum látlausa en þó glæsilega
sýningarsal þeirra við Brook Street, „mesta
leyndarmál, sem viö nokkru sinni þurfum
aö þegja yfir.“
Og reyndar var þetta fyrsta blaðaviðtal-
ið, sem þau höfðu veitt, síðan tilkynnt haföi
verið opinberlega, að þeim væri falið að
hanna brúðarkjól hinnar væntanlegu prins-
essu af Wales. „Eins og er,“ sagöi David,
„vitum við ekki, hvoru okkur verður falið að
hanna „brúðkaupsferðafötin". Auðvitaö
þætti okkur vænt um það, en við erum í
sjöunda himni og stolt yfir því einu að sjá
um kjólinn.”
Laföi Díana er tiltölulega nýr viðskipta-
vinur þeirra Emanuel-hjóna. Þaö var rétt
fyrir jólin, eftir aö Snowdon lávarður haföi
tekið myndir af henni fyrir Vogue í
Emanuel-blússu, aö hún var kynnt fyrir
þeim hjónum. Hún leit við í sýningarsal
þeirra og pantaði kjól, sem hún hefur ekki
enn sézt í opinberlega. — Svarti hlýralausi
taftsilkikjóllinn, sem vakti svo mikla athygli,
þegar hún kom fyrst fram við opinbera
athöfn, var síðar til kominn.
En lafði Díöng getur ekki hafa verið
ókunnugt um stíl þeirra Emanuel-hjóna.
Frá því að David og Elizabeth útskrifuðust
frá Royal College of Art 1977, efst í sínum
ágangi, og settu á stofn sitt eigið fyrirtæki
seinna samsumars, hefur þeim veriö falið
aö sjá um kjóla margra þeirra brúða, sem
mestar kröfur hafa veriö geröar til, hvaö
klæönaö varðar.
Emanuel-stíllinn er auökennilegur. Sú
staöreynd, aö laföi Diana hafi valiö þau
hjónin frenusr en nokkra aðra hönnuði,
gefur ýmsar vísbendingar um, hvernig
kjóllinn — og laföi Díana sjálf — muni líta
út á brúökaupsdaginn.
Lokaatriöið á síöustu fatasýningu þeirra
í febrúar í ár var brúðarkjóll, sem vakti
mikla athygli og sýndi í meginatriðum
smekk hönnuðanna.
Hann var kallaöur „Álfaprinsessan” og
þótti mjög við hæfi. Kjóllinn var úr hvítu
taftsilki, dýrlegur og mikilfenglegur meö
umfangsmiklu pilsi, rykktum ermum og
löngum og flegnu hálsmáli meö pífum.
Ballkjólarnir og brúðarkjólarnir frá Em-
anuel undanfarið hafa verið meö svipuöu
sniði, hvað íburö og glæsileik snertir. Þeir
höfða tvímælalaust til hins kvenlega og eru
einungis úr því, sem hægt er aö kalla
dýrindisefni.
Þessi vel gefnu hjón munu ekki bregöast
vonum laföi Díönu eöa þeim öðrum í
veröidinni, sem bíða í ofvæni. Kjóllinn
hennar verður, eins og þegar er búið að
kalla hann, „Kjóll áratugsins" — og ég býst
við, að lýsingarorð eins og sígildur, látlaus
eöa snotur eigi alls ekki viö.
Val lafði Díönu á hönnuöum viröist
almennt falla í mjög góðan jaröveg. Þaö
atriði málsins, aö þau hjón séu bæöi ung
— Elizabeth er 27 ára, og David ári eldri —
og frá alþjóölegu sjónarmiði tiltölulega
óþekkt, gæti oröiö til mikillar örvunar
brezkum tízkufataiönaöi.
David er fæddur í Bridgend í Glamorgan
og er einn af tíu systkinum. Þau eru níu
bræður og ein systir. Faðir hans, sem nú er
kominn á eftirlaun, var verkamaöur í
stáliðnaðinum, en móðir hans rekur enn
bókaverzlun í bænum.
Eins og við var að búast af Walesbúa
hafði hann áhuga á hljómlist og lék á fiðlu í
hljómsveit unglinga og söng í kór, áöur en
hann fór í skóla í Cardiff til að læra
tízkuhönnun. Svo hittust þau Elizabeth,
þegar hann fór í Harrow College of Art til
að fullnuma sig. Hún viðurkennir aö hafa
gefið honum undir fótinn og þau giftu sig
sama ár og þau kynntust.
6