Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1982, Qupperneq 5
Bara húsmóðir
Smámynd eftir Steinunni Guðmundsdóttur
Ég stóö hlekkjuö viö eldhúsvaskinn og
mér leiö dásamlega. Loksins eitthvað
áþreifanlegt verkefni meö bæöi upphafi og
endi. Hljóö heyröist úr þvottahúsinu, líkt og
maður gæti ímyndaö sér aö grísir gæfu frá
sér ef þeir væru fláöir lifandi. Af umdeildri
eölishvöt eöa þrotlausu uppeldi reif ég upp
eldhúshuröina og bjó mig undir hiö versta.
Á gólfinu stóöu tvíburarnir alsnjóugir.
„Okkur er kalt.“
„Já, en ...“ byrjaði ég og ætlaði aö
halda langa ræöu um framfarir í skjólfata-
gerö síöustu árin.
„Viö viljum vera inni meö Jóni og Dísu.“
Þau biöu úti meðan sáttafundurinn stóö
yfir. Og þar með tók ég til við að leita að
litlu kroppunum sem áttu aö vera inni í
mörgum lögum af gervi-efnum og ull.
Þegar þessu var loks lokiö settist ég niöur
og byrjaöi aö lesa Lesbókina. Ég var ekki
nema rétt byrjuö aö lesa smásögu um
einhverja mædda fyrirvinnu, þegar ung
dama birtist í eldhúsinu og segir biðjandi:
„Megum við fá vatn?“ Hún horföi á mig
eins og hundur á kjötbita.
„Já, já,“ flýtti ég mér aö segja. Síöan
komu þau til skiptist til aö fá lánaö teppi í
teppahús, bjóöa mér í dúkkukaffi, fara á
klósettiö meö tilheyrandi hjálp, láta hugga
sig eöa dást aö einhverju.
Brátt líktist íbúöin herbergi unglings á
mótþróaskeiði. Ég fékk snjalla hugmynd.
„Hvernig líst ykkur á aö fara út og hafa
kerti í snjóhúsinu?"
Þessari hugmynd haföi ég legið á lengi.
Vísur
um ást
og brauð
„Ég var þá ungur maöur á Hverfisgötu
16 og lá á gólfinu. Þá uppgötvaöi ég í mér
skáldskapargáfuna og kvaö þessa vísu:
Kvenmannslaus í kulda og trekki
kúri ég volandi.
þetta er ekki, ekki, ekki,
ekki þolandi.
Síöan hefur mér alltaf veriö aö fara aftur
í skáldskapnum." Þetta ritar Steinn Stein-
arr í pistli, sem birtist í Hádegisblaöinu 14.
okt. 1940, en þaö var eitt af þeim ritum,
sem Siguröur heitinn Benediktsson gaf út á
stríðsárunum.
Fyrir þremur misserum birti ég í Lesbók
pistil um stöku, sem eignuð var Steini, en
gat þó veriö eftir annan höfund. Um leiö
þóttist ég vera aö leiðrétta alkunna vísu
eftir Leif Haraldsson, en þeir eru báöir látn-
ir. Viö þá átti ég allmikiö saman aö sælda
Eftir dálitla umræöur og líkamsæfingar,
sem fólust í því að standa tvöföld og hnýta
þitt og þetta, þá stóö flotinn á tröppunum
reiöubúinn aö sigla af staö.
Ég fór inn og bjó mig undir leiftursókn í
húsverkin og heföi rétt sett mig í starfstööu
viö gólfþvott þegar ein vinkona mín
hringdi. Viö ræddum lengi um þaö, hvort
þaö borgaöi sig aö setja nýjan rennilás í
buxur sem eru aö veröa ónýtar og hvort
hægt væri aö nota lopapeysu sem heföi
óvart farið á suðuprógrammið.
Eftir samtaliö haföi ég misst allan áhuga
á gólfþvotti svo ég tók til við lestur
Lesbókarinnar aö nýju. En ég haföi ekki
nema rétt hagrætt mér í stólnum þegar
fellibylurinn fjórtán ára fýkur inn úr dyrun-
um meö hástemmdar yfirlýsingar um skóla
og samfélag. Hann sest niöur viö eldhús-
boröiö og segir mæöulega: „Viö eigum aö
skrifa ritgerö um skemmtilegan dag eöa
slys og ég man ekki eftir neinu skemmti-
legu og ég hef aldrei slasast.“
Viö setjumst niöur og glímum viö
verkefni morgundagsins. Erum í eldhúsinu
svo ég geti hent ýsunni í pottinn þegar viö
á.
En nú er bankaö fjórhent á gluggann og
kvartað um kulda og svengd. Og þegar ég
er aö enda viö aö koma öllum í þurrt
stendur húsbóndinn í gættinni. Honum
haföi ekki tekist að klofa yfir bráöinn
snjóinn svo hann var blautur í fæturna er
hann spuröi spurningu dagsins: „Hvaö er í
matinn?"
um þaö leyti sem umræddar vísur voru
ortar.
Vegna þeirrar greinar vék sér til mín
gömul kunningjakona og náfrænka Leifs.
Hún haföi þaö eftir Leifi að matarvísan væri
um Stein Steinarr og svar við kvenmanns-
leysisvísunni, því í lok hennar heföi skáldiö
veriö að skopast aö sér, en Leifur stamaöi.
Hún mæltist til aö þess aö ég leiðrétti
þetta. Sjálfur held ég aö hér hafi eitthvað
skolast til, og biö menn að trúa því sem
þeir vilja helst.
En nú kemur til sögunnar Jón Óskar, eitt
af atómskáldunum svokölluöu. Hann var
aö stíga sín fyrstu spor á hálu svelli
skáldskaparins um það bil, sem Steinn og
Leifur voru upp á sitt besta. Hann þekkti
báöa. Jón hefur ritað minningabækur, ein-
mitt um þessi viöburöaríku ár, þegar mest
var rifist um nýjungarnar í Ijóöageröinni. í
Síöan settust allir aö snæöingi og farið
var yfir afrek dagsins. Yngri börnin lýstu
húsagerð af ýmsu tagi. Táningurinn segir
frá tilætlunarsemi kennarans og andlaus-
um ritgeröarefnum. Húsbóndinn fer yfir
áætlun dagsins í huganum og segir síöan
„Fórstu í bankann? Borgaöir þú af síman-
um? Tókstu til í geymslunni? Hvaö varstu
eiginlega aö gera?“
Jú, ég hafði haft nóg aö gera allan
bókinni Gangstéttir í rigningu, sem kom út
1971 segir:
„Leifur Haraldsson orti vísu sem varö
fleyg, ekki síst fyrir þaö aö menn þóttust
geta notað hana um ungu skáldin, en þaö
hef ég eftir Leifi sjálfum, aö hann hafi enga
vísu ort um ungu skáldin. Leifur var í fæöi á
Ingólfskaffi og þótti vont fæöiö. Orti hann
þá vísu sem var á þessa leið:
Sumir eru að yrkja kvæöi
án þess aö geta það.
Á Ingólfskaffi ég er í fæöi
án þess aö éta þaö.
Visa þessi breyttist fljótlega í meðförum
manna og varö á þessa leið:
Ungu skáldin yrkja kvæöi
án þess aö geta það o.s.frv.
Ég heyröi Leif eitt sinn segja aö hann
væri svo oft búinn að leiðrétta ranga meö-
ferö á vísu þessari að hann heföi gefist upp
á því.“
Pistilskrifari minntist á Leif og vísuna viö
Harald Pétursson fræðimann og fyrrver-
andi Safnahúsvörð. Þegar þetta er sett á
blað er hann nýlátinn. Hann var einn þeirra
sem borðuðu í Ingólfskaffi á stríðsárunum.
Þaö geröi líka sá er þetta ritar. Haraldur
vildi hafa vísuna svo, aö hún hæfist á orö-
unum Ungu skáldin. Ég þykist aftur á móti
hafa lært hana í enn annarri útgáfu. Mig
minnir aö Leiflir hafi haft upphafslínuna
svona: Ótal fávitar yrkja kvæði. Haraldur
bætti viö þeim uppllysingum, sem ég var
búinn aö gleyma, aö ráösmaöur Alþýöu-
hússins heföi reiðst Leifi svo illilega vegna
vísunnar, aö hann heföi harðbannað af-
greiöslustúlkum matsölunnar aö selja
skáldinu mat.
Enn er þessu viö aö bæta. Þóröur Krist-
leifsson frá Stóra-Kroppi, nú aldraður
maöur í Reykjavík, hefur leyft mér að hafa
þetta eftir sér: Leifur var nemandi minn og
meö okkur góöur kunningsskapur. Ég
skrifaöi upp eftir honum umrædda vísu,
daginn, því ég man það svo greinilega, aö
ég gaf mér ekki tíma til aö lesa Lesbókina.
Húsbóndinn horföi ringlaöur á mig og
hugleiddi fyrirlestur um forréttindi hús-
mæöra, en sleppti honum þar sem svo
stutt var í fréttirnar. Hvaö haföi ég gert?
Haföi ég ekki brugðist eðlilega viö áreitum
dagsins? Ég gaut augunum aö uppvaskinu
og hlekkjaði mig við vaskinn.
þegar hún var tiltölulega nýort, þar var
hvergi minnst á ung skáld.
Eins og umsögn Steins um fyrstnefndu
vísuna ber með sér, er hún ort á fyrstu
árum hans í Reykjavík. Húsiö viö Hverfis-
götu, sem hann nefnir, átti greindarkona,
sem fékkst viö skáldskap, en mun auk
þess hafa átt í fari sínu mikla sjálfsbjarg-
arviðleitni. Hún leigði vegalausu fólki næt-
urskjól um lengri eöa skemmri tíma, var
sumum eflaust mikil elsku mamma, en mun
i því hafa gert sér nokkurn mannamun. En
þetta kemur nú raunar ekki sögunni viö.
Á þessum árum átti Steinn viö mikla fá-
tækt aö stríöa, ekki prúðbúinn, ekki alltaf
saddur og átti ekki alltaf fyrir næturgist-
ingu, ekki var hann af öllum mikilsmetinn.
Einhverju sinni stóö hann á Lækjargötu-
horninu og horföi upp Bankastræti. Þar leit
hann einn sáiufélaga sinn og vin koma
niður Bakarabrekkuna í fylgd ungrar
stúlku. Þá orti Steinn:
Hýsi ég einn mitt hugarvíl,
hrund ég enga þekki.
Sumir hafa sexapíl,
en sumir hafa þaö ekki.
Undirritaöur segir kannski meira um
þetta síðar, en lokaoröin aö þessu sinni eru
ritstjórnarklausa úr tímaritinu Líf og list,
júní 1950. Hér aðeins stytt:
„Úthlutaö hefur verið styrkjum handa
listamönnum, og með nokkrum endemum
eins og jafnan áöur, gengiö hefur veriö
framhjá sumum af okkar fáguöustu Ijóö-
skáldum . . . skapandi listamenn úr hópi
þeirra ungu hafa ekki fundið náö fyrir aug-
um úthlutunarnefndar ... furðumargir eru
enn á ríflegum styrk, sem harla lítiö hefur
sést eftir síðustu árin, og eru þó ekki á
vonarvöl ... Grímur Thomsen kvaö og
Leifur Haraldsson botnaöi:
„Enginn skyldi skáldin styggja,
skæö er þeirra hefnd.“
„Aö því skaltu ávalt hyggja,
úthlutunarnefnd."
Jón úr Vör.
i
5