Lesbók Morgunblaðsins - 27.03.1982, Síða 15

Siguröur Eggerz
- Alfaöir ræður ... -
Sigurður Eggerz fluttist til Víkur í Mýrdal
áriö 1908, er hann varö sýslumaöur Skaft-
fellinga. Var hann fyrsta yfirvaldiö, sem sat
í Vík, en svo hafa sýslumenn jafnan gert
síðan. Siguröur Eggerz lét sig stjórnmál
strax miklu skipta og sýndi mikinn áhuga í
Uppkastskosningunum. „Hjá honum
beygöist fljótt krókurinn til þess, er veröa
vildi um áhuga fyrir frelsi lands og þjóöar,"
segir Gunnar Ólafsson.
Næst þegar kosiö var, aö þrem árum
liönum, 1911, bauö Siguröur sig fram og
var kosinn með 131 atkv. Gísli Sveinsson,
sem þá bauö sig fram í fyrsta sinn, fékk 57
atkvæöi. í næstu kosningum, áriö 1914,
bauð enginn sig fram á móti Sigurði og var
hann því sjálfkjörinn. Sama ár varö hann
ráöherra islands og fluttist þá burt úr
sýslunni.
Þegar Siguröur Eggerz fékk ekki fram-
gengt málefnum Islands í ríkisráöi, sagöi
hann af sér ráöherraembætti og var „ákaft
hylltur“ viö heimkomuna á fundi í Reykja-
vik, segja samtímaheimildir. Ekki er að efa,
aö sama mundu Vestur-Skaftfellingar hafa
gert, svo vinsæll sem hann var og kjósend-
ur honum sammála í pólitíkinni.
En Siguröur Eggerz var Skaftfellingum
meira heldur en yfirvald og alþingismaöur.
Hann var líka skáldiö, sem gaf þeim
ódauðlegt Ijóö. Þessvegna veröur nafn
hans ávallt tengt baráttu Skaftfellinga viö
hvíta brimölduna á hinni sendnu strönd.
Það var 26. maí 1910, aö 5 menn
drukknuðu við uppskipun í Vík. „Daginn
eftir fór ég einn niður á ströndina," segir
Siguröur Eggerz, er hann minntist þessa
atburðar löngu síöar. „Hugur minn var full-
ur af harmleiknum frá deginum áöur.. . Ég
staröi út á hafið ... Og í minni eigin sál risu
undarlegar öldur, sem báru mig út í geim-
inn, eitthvaö langt burt frá sjálfum mér. Ég
veit ekki hvaö ég gekk lengi fram og aftur á
sjávarströndinni, en þarna orti ég Alfaðir
ræður.“ Kvæöiö var sungið viö jarðarför-
ina:
Alfaöir ræður — öldurnar hníga.
Eilíföin breiðir út faðminn sinn djúpa.
Alfaöir, taktu ekki aleiguna mína.
Alfaðir réttu út höndina þína.
Gísli Sveinsson
- lýsti lýðveldi á Þingvelli -
Nýkominn frá prófborðinu áriö 1911
bauð Gísli Sveinsson sig fyrst fram í
Vestur-Skaftafellssýslu og síðan aftur árið
1916. Þá voru þeir báðir í kjöri, hann og
Lárus á Klaustri. Þeir áttu báöir eftir aö
vera aðsópsmiklir foringjar í pólitíkinni í
héraöi sínu, næstu áratugina. Kosning
þessi var mjög vel sótt eftir því sem þá
tíðkaðist eöa 75,7%. Gísli var kosinn meö
194 atkvæöum, Lárus fékk 155, sr. Magn-
ús á Prestsbakka 97.
í næstu kosningum, 1919, keppti enginn
viö Gísla Sveinsson um þingsætiö. Hann
var því sjálfkjörinn. í þeim kosningum voru
9 þingmenn sjálfkjörnir, víðsvegar um
landiö. Þá þurfti ekki aö vera aö sleikja upp
hvert atkvæöi vegna uppbótarsæta.
Aö þrem árum liðnum sagöi Gísli
Sveinsson af sér þingmennsku vegna van-
heilsu. Aftur kom hann ekki í framboð fyrr
en tæpum áratug síöar, í þingrofskosning-
unum 1931. Þær kosningar vann Lárus
Helgason meö 13 atkvæöa mun (390:377).
Hinsvegar hlaut Gísli Sveinsson þingsætiö
tveim árum síðar með 22 atkv. fram yfir
Lárus Helgason. Síöan hélt Gísli velli í
tvennum næstu kosningum 1934 og 1937.
Áriö 1942 voru miklar sviptingar (pólitík-
inni. Þá voru tvennar kosningar, 5. júlí og
18.—19. október. Var þá víöa hart barist
en þó hvergi eins og í Vestur-Skaftafells-
sýslu. Þar var kosningaþátttakan mest á
landinu, 90,9% um vorið og 92,7% um
haustiö.
i báöum þessum kosningum beiö Gísli
Sveinsson lægri hlut fyrir sr. Sveinbirni
Högnasyni en hlaut sæti á þingi sem lands-
kjörinn, uppbótarþingmaður, og var þá
kosinn forseti sameinaös þings.
Áriö 1946 bauð Gísli Sveinsson sig fram
i 10. og síðasta sinn og var þá kosinn meö
425 atkvæöum. Mótframbjóöandi hans
fékk 280 atkvæði. Áriö eftir var hann
skipaöur sendiherra í Osló og sagöi þá af
sér þingmennsku.
Gísli Sveinsson veröur jafnan minnis-
stæöur öllum, sem þekktu hann. i sögu
islendinga veröur hans minnst fyrir þaö, aö
í rigningunni á Þingvöllum þann 17. júní
1944, stóö hann undir berum himni og lýsti
íslandi lýöveldi í áheyrn alþjóöar.
Fullveldisdagur íslendinga er 1. desem-
ber. Þann dag áriö 1959 barst andlátsfregn
Gísla Sveinssonar austur á Síðu. Hann
haföi andast í Reykjavík daginn áöur. Þá
var haldinn fullveldisfagnaöur á Klaustri og
þess þá minnst hver heiður og gifta þaö
hefði verið fyrir Vestur-Skaftfellinga að
eiga fyrir fulltrúa sinn á Alþingi um tveggja
áratuga skeiö þennan sókndjarfa og rök-
fasta málafylgjumann, sem ávallt geröi
fyllstu frelsiskröfur í sjálfstæöisbaráttunni
og stóö fremst í fylkingu stjórnmálamanna
þegar henni lauk aö fullu.
Lárus Helgason
- héraðshöfðingi á stórbýli -
Þaö er vissulega engin tilviljun, aö hin
fróðlega bók Þórarins Helgasonar, bónda í
Þykkvabæ, um Lárus á Klaustri er jafn-
framt almenn saga félagsmála og fram-
kvæmda í Vestur-Skaftafellssýslu á fyrri
hluta aldarinnar. Þetta sýnir hve gildur
þáttur Lárusar var í öllum samtökum sýslu-
búa á þessu tímaskeiði.
í bókinni er greint ýtarlega frá þing-
mannaferli Lárusar og rakinn málaflutning-
ur hans á þeim vettvangi. Alls sat Lárus
Helgason á 8 þingum á árunum 1922—
1933, en fyrst bauð hann sig fram áriö
1916 og síðan aftur í aukakosningunum 15.
mars 1922. Þá fékk hann 357 atkvæöi en
mótframbjóðandinn, Eyjólfur á Hvoli, 249.
Úrslit næstu kosninga, áriö eftir, 1923 uröu
nokkuö óvænt. Þá tapaöi Lárus fyrir Jóni
Kjartanssyni sem sat á þingi næsta kjör-
tímabil (’23—’27). Sá munur jafnaöist aftur
í kosningum 1927, sem Lárus vann meö 35
atkvæöa mun og aftur vann Lárus þing-
rofskosningarnar 1931. Þá var munurinn á
honum og Gisla Sveinssyni 13 atkvæði.
Eftir stofnun Bændaflokksins, 1934,
gekk Lárus til fylgis við hann og var í fram-
boði bæöi 1934 og 1937. í þeim kosningum
sýndi það sig hve ríkt var persónufylgi Lár-
usar, enda var hann orðlagður fyrir-
greiöslumaöur, stórhuga og djarfur í fram-
kvæmdum, mikill höföingi heim að sækja
og Klaustur vítt rómaö fyrir rausn og hjálp-
semi. Þeim sem kynntust Lárusi Helgasyni
er þaö ríkt í minni hve mörgum kostum
þessi djarfi, sjálfmenntaði bóndi var búinn
og hve mörgu og miklu hann áorkaði fyrir
sveitunga sína og héraðiö allt. Þaö er
sannmæli, sem vinur Lárusar og samherji,
Halldór Stefánsson, skrifaöi um hann lát-
inn:
„Meö honum er fallinn aö móöurskauti
einhver gagnmerkasti og stórbrotnasti
bændahöföingi þessa lands og göfug-
menni.“
Jón Kjartansson
- yngsti þingmaöurinn -
i Jón Kjartansson var yngstur þeirra, sem
sæti tóku á Alþingi fyrir Vestur-Skaftfell-
inga. Hann var þrítugur er hann var kosinn
27. október 1923 meö 455 atkvæöum móti
316. Eftir því sem segir í Lárusar sögu Þór-
arins Helgasonar komu úrslit þessi allmjög
á óvart. Hófu fylgismenn Lárusar mikinn
áróöur og snarpa sókn fyrir flokk sinn og
varö þaö vel ágengt, aö fjórum árum síöar
vann Lárus Helgason kosningarnar meö 35
atkvæöa mun (379:344).
Aftur kom Jón Kjartansson ekki fram á
pólitískan vettvang í Vestur-Skaftafells-
sýslu fyrr en 20 árum síðar. Þá haföi hann
látið af ritstjórn Morgunblaösins og var
oröinn eftirmaður Gísla Sveinssonar í
sýslumannsembættinu, meö þá ætlun í
huga aö erfa þingsætiö lika.
En það vildi ekki ganga greitt. Tvisvar
haföi mótframbjóöandi hins nýja sýslu-
manns, Jón Gíslason, vinninginn þótt
naumur væri, 6 atkvæði áriö 1947 og 5
atkvæöi í haustkosningunum 1949. Fjórum
árum síðar, þann 28. júní 1953 vann Jón
Kjartansson svo þingsætið meö 29 at-
kvæða mun og aftur 1956 en þá var mun-
urinn á þeim nöfnum 10 atkvæöi (J.Kj. 399,
J.G. 389). í seinustu kosningunum í sýsl-
unni beið Jón Kjartansson lægri hlut eins
og síöar mun sagt verða.
Jón Kjartansson var hógvær maöur og
háttprúöur og vann sér hylli þeirra sem
kynntust honum og hann átti samstarf viö.
Hann var Ijúfmenni i viökynningu og allur af
vilja geröur til aö greiða götu annarra og
snúa málum til betri vegar. Komu þeir eig-
inleikar fram hjá honum bæöi sem sýslu-
manni og þingmanni.
Eftir áriö 1959 átti Jón sýslumaöur
nokkrum sinnum sæti á Alþingi sem vara-
maöur fyrir landskjörna þingmenn og full-
trúa Suöurlands.
Jón Kjartansson var einn af fjórum af-
komendum sr. Páls prófasts og þjóöfund-
armanns í Hörgsdal (d. 1861) sem sæti áttu
á Alþingi fyrir Vestur-Skaftafellssýslu.
Sr. Sveinbjörn Högnason
- þar sem harðastur
var bardaginn -
Áriö 1942 var gerö nokkur breyting á
kjördæmaskipuninni, sem m.a. fól í sér
hlutfallskosningu í tvímenningskjördæm-
unum. Þótt sú breyting snerti ekki Vestur-
Skaftafellssýslu beinlinis, haföi hún þar sín
áhrif og leiddi þar nýjan mann fram í
stjórnmálabaráttuna. Það var sr. Svein-
björn Högnason, sem tók sig upp úr Rang-
árvallasýslu og hélt austur yfir Fúlalæk til
aö bjóöa sig fram í kosningunum 5. júlí
1943. Fékk hann 460 atkvæði. Var þaö
hæsta atkvæöatala, sem þingmaður fékk í
Vestur-Skaftafellssýslu. Gísli Sveinsson
fékk 378 atkvæði. Aftur var kosið um
haustið, 18. —19. október. Hlaut sr.
Sveinbjörn aftur kosningu en þá iækkaði
meirihluti hans niður í 27 atkvæöi (Sv.H.
437, G.Sv. 410). Ekki bauð sr. Sveinbjörn
sig aftur fram í Vestur-Skaftafellssýslu. en
hann varö á ný þingmaður Rangæinga á
árunum 1956—'59.
Sr. Sveinbjörn var ósérhlífinn baráttu-
maöur í stjórnmálum og mun jafnan hafa
kosiö sér stööu þar sem haröastur var
bardaginn og talsverörar andstööu aö
vænta. Þessvegna var Vestur-Skaftafells-
sýsla honum æskilegur vettvangur og til
nokkurs að vinna. Hann haföi iíka árangur
sem erfiöi eins og rakið er hér að framan.
Jón Gísiason
- nágranni Kötlu
og Kúðafljóts -
Jón Gíslason bóndi í Noröurhjáleigu t
Álftaveri vann þingsætiö í aukakosningun-
um 13. júlí 1947 og hélt því siöan í kosning-
unum 1949 þó að litlu munaði, enda voru
kosningarnar sóttar af miklu kappi af
beggja hálfu og kjósendur óspart hvattir til
aö koma á kjörstaö. Þá kusu allir i Álftaveri
(47), allir nema einn í Skaftártungu (51) og
allir nema tveir í Meðallandi (97). i þriðja
sinn fór Jón Gíslason fram í kosningunum
1953 og var kjörsókn enn mikil, næst hæst
á landinu, 95,6%. Þá féllu atkvæði þannig,
að Jón Kjartan^son fékk 408 atkvæöi, en
Jón Gíslason 379. Seinast þegar Jón Gísla-
son var í framboði, 1956, var hann 10 at-
kvæöum lægri heldur en nafni hans.
Jóni Gíslasyni voru falin flest trúnaöar-
störf í sveit sinni og stóð fremstur sem
fulltrúi sveitunga sinna á vettvangi félags-
og samvinnumála. Hann rækti störf sin
meö sóma og af kostgæfni, en sóttist ekki
eftir mannviröingum.
„Man ég vel svo langt, aö ekki gekk
þrautalaust að fá hann til að fara í framboð
við Alþingiskosningarnar 1947,” sagöi
samherji hans í afmælisgrein um Jón Gísla-
son sjötugan, og mun þaö sannmæli.
Óskar Jónsson
- síðasti þingmaðurinn -
Þá er komiö aö síðasta þingmanni
Vestur-Skaftfellinga. Hann var kjörinn 28.
júní 1959. Þá eru á kjörskrá 845 manns og
höfðu ekki verið færri síðan 1922. Af þeim
kusu 782 eöa 95% og var þaö næstmesta
þátttaka á landinu (Mýrasýsla 95,3%).
Meö kosningalagabreytingunni varö
Vestur-Skaftafellssýsla hluti af hinu nýja
Suðurlandskjördæmi. Var sú breyting mjög
á móti skapi margra Skaftfellinga úr báö-
um flokkum. Mun sú afstaða eflaust hafa
haft einhver áhrif á kosningaúrslitin, sem
voru á þá leið, að Óskar Jónsson fékk 378
atkvæöi en Jón Kjartansson 368. Önnur
atkvæði voru 36.
Enda þótt Óskar Jónsson væri elstur
þeirra, sem kosnir voru á þing fyrir Vestur-
Skaftfellinga (59 ára) var hann ávallt ungur
í anda, glaöur og reifur á mannfundum,
sem hann sótti manna mest og af margs-
konar tilefni. Hann var kappsamur baráttu-
maöur fyrir flokk sinn og málstaö og lagöi
sig allan fram honum til styrktar.
Eftir kosningarnar í hinni nýju kjör-
dæmaskipan var Óskar varaþingmaöur i
Suðurlandskjördæmi.
Eins og sést af því sem nú hefur veriö
rakiö áttu 12 kjörnir fulltrúar sæti á Alþingi
fyrir Vestur-Skaftafellssýslu, auk þess einn
varaþingmaður. Af þessum mönnum voru
5 sýslumenn, 3 bændur, 2 prestar og 2
verzlunarmenn. Allir voru þeir búsettir í
kjördæminu einhvern tíma, sumir ævilangt.
Átta þeirra voru Skaftfellingar aö ætt og
uppruna. Þegar þeir voru fyrst kosnir, voru
þeir á aldrinum 30 ára til 59 ára. Einn af
þeim varö ráöherra. Þrír voru kosnir forset-
ar sameinaðs þings og margir aörir voru
kjörnir til ýmissa trúnaðarstarfa á vegum
Alþingis.
Alls var kosið 19 sinnum í Vestur-
Skaftafellssýslu og tvisvar var frambjóö-
andi sjálfkjörinn. Lægsta atkvæðatala hjá
kjörnum þingmanni var 6 atkvæöi, en hæst
460. Mesta kosningaþátttaka var 95,6%,
enda lögöu ýmsir hart aö sér til aö fá sem
flesta til aö koma á kjörstaö og kjósa
„rétt“. Oft var mjótt á mununum, allt niður
í 5—6 atkvæði. Þessvegna var úrslitanna
úr Vestur-Skaftafellssýslu oft beðið meö
meiri eftirvæntingu heldur en úr flestum
öörum kjördæmum.
Nú er þaö gaman löngu búið. Það hvarf
þegar Vestur-Skaftfellskum kjósendum var
hellt ofan í hina sameiginlegu atkvæðahít
Suöurlandskjördæmis. GBr.
Hjá Sai Baba
landi væru margir guruar (þ.e. helgir
menn), nokkrir með fjölda lærisveina, en
Sai Baba heföi langflesta fylgjendur, jafn-
vel nokkrar milljónir. I hans nafni eru rekin
mannúöarfyrirtæki, t.d. skólar, sjúkraskýli
og fátækrahjálp. (En þaö hafa kristnir söfn-
uöir í Indlandi gert í stórum stíl um langan
tíma, eins og kunnugt er.)
Sai Baba er nú 56 ára. Hann er hindúa-
trúar og segist vera (eins og áöur segir) Sai
Baba frá Shirdí, helgur maöur d. 1918,
endurfæddur. 14—15 ára gamall var hann
þegar kallaöur undramaöur. Fylgjendur
hans segja hann geta skapaö hluti meö því
að veifa hendi og ber þar mest á háls- og
handskrauti, heilagri ösku (vibudi), sælgæti
og eitthvaö fleira hefur veriö nefnt. Um
hann hafa verið skrifaöar bækur. Víst er
þetta allt undravert. En ef til vill geta ein-
hverjir, sem þekkja vel til trúarbragða og
lifnaöarhátta Indverja fyrr og síðar, fundiö
skýringu á þessu undri, ef vel er leitað.
Margrét H.
Guru, þ.e. fræöari
Ashram, þ.e. sfaður þar sem einstakur prédik-
ari safnar aö sér fólki.
15