Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1982, Síða 6

Ben Johnson
To Celia
Drink to me only with thine eyes
And I will pledge with mine.
Or leave a kiss within a cup
And l’ll not ask for wine.
The thirst that from the soul doth rise
Doth ask a drink divine.
But might I of lovers nectar sup
I would not change for thine.
I sent thee late a rosy wreth
Not so much honouring thee
As giving it a hope that there
It could not withered be.
But thou thereon didst only brethe
And sendst it back to me.
Since when it grows and smells I swear
Not of itself but thee.
Heigum frá döggvum himnabrunns.
Helgum frá döggvum himnabrurms
mun hjartaö þiggja fró,
en ætti ég goðakjörvíns kost,
ég kysi full eitt þó:
um leyndan koss á bikars barm
eg biö en ekki vín.
Dróttir þá kneyfa fagna full,
mitt full sé augu þín.
Þér sendi ég eitt sinn unga rós
á ungri rósagrein,
vonaöi aö hún mundi ei velkjast þar
né visna föl og ein.
Þú barst aö vitum góöa gjöf
— og gafst mér hana á ný;
síöan þá andar andi þinn
í ilmi frá blómi því.
Halldór Laxness íslenzkaöi.
Drekk mér til
Meö augunum djúpu drekk mér til
þá dýrustu bæn ég á,
eða mér koss í glasiö gef
eg girnist ei veigar þá.
Því sálarþorstinn þráir ei
hin þekku guöavín.
Hjarta þá svölun heldur kýs
aö horfa í augun þín.
Eg sendi þér rósasveig í haust
til sæmdar, en raunar var
ástæðan frekar vonin veik
hann visnaöi síöur þar.
Þú sendir móöguö blómin beint
til baka heim til mín.
Síðan við rósa angan oft
af andúð ég minnist þín.
Jón Benediktsson íslenzkaöi
Jón Benediktsson á Akureyri er eftir því sem við vitum
best aldursforseti íslenzkra skálda, þeirra er hafa gefið út
Ijóðabækur, og vantar hann aðeins tæpt ár uppá nírætt.
Hann er samt hress í andanum og hefur sent Lesbók
eftirfarandi þýðingu sína á alkunnu Ijóði Ben Johnsons: To
Celia. Allir landsmenn þekkja þýöingu Halldórs Laxness á
þessu Ijóði og margir hafa sungið textann á glöðum
stundum. Fleiri kunna að hafa þýtt þetta Ijóð, en við látum
þýðingu Laxness fylgja með til að sýna, hve tvær ágætar
þýðingar geta þó verið ólíkar.
Þaö var ekki óalgengt á hvalveiöum í
gamla daga, aö grimmir tannhvalir, sem
um skeiö voru mest veiddir, gleyptu einn
og einn hvalveiöimann. Einnig voru lifandi
meö hvalveiöimönnum þær munnmæla-
sagnir, aö þess væru dæmi aö menn heföu
sloppið lífs úr hvalmaga. Algengt var á
hvalveiöum, aö báti hvolfdi undir mönnum
í viðureigninni viö hvalinn af sporöaköstum
og umbrotum skepnunnar, þegar hún haföi
veriö særö. Báturinn gat tekizt hátt á loft
og mennirnir féllu þá dreift í sjóinn og ekki
óeölilegt aö þaö gæti komiö fyrir aö maöur
lenti í gininu á þessari miklu skepnu þar
sem hún snerist meö skutulinn í sór.
Biblíusögunni um Jónas í hvalnum hafa
menn illa trúað og reyndar taliö þaö algera
fjarstæöu, aö maöur gæti lifaö þaö af, aö
vera gleyptur af hval. Þaö er nú samt svo,
að þaö er staðreynd aö slíkt hefur gerzt,
eöa svo segir David Gunston í grein í ritinu
Compass 1972. Hann segist hafa rannsak-
aö eöa safnaö sögum af slíkum furöufyrir-
bærum og fundiö eitt, sem sé óvéfengjan-
legt.
Það var í febrúar 1891, aö enska hval-
veiðiskipiö Stjarnan í austri (Star of the
Eastjvar á hvalveiöum í nánd viö Falk-
landseyjar, en í nánd viö eyjarnar var í
þennan tíma mikil hvalagengd og hvalveiöi-
stöövar á eyjunum.
Stjarnan í austri var aö eltast viö búr-
hval, þessa miklu skepnu, meö tunnulaga
haus og 60—70 feta langan skrokk, ætt-
ingja Moby Dick. Maðurinn í masturstunn-
unni kom auga á hval í þriggja mílna fjar-
lægö eöa svo og tveimur bátum var fírað
og róið aö hvalnum. Skyttunni í öðrum
bátnum tókst strax aö festa skutulinn, sem
var lensa á þessari tíö, í síöu hvalsins, sem
sneri um leiö og hann stakk sér og í þeim
bægslagangi hvolfdl hann hinum bátnum.
Mennirnir náöust nema tveir. Annar mann-
anna sást sökkva en hinn haföi horfiö án
þess aö nokkur sæi meö hvaöa hætti. Þaö
var ungur maöur en fullharnaöur og dug-
legur hvalveiöimaöur. Hann hét James
Bartley.
Þeim lánaöist aö drepa hvalinn, mönn-
unum á hinum bátnum, og hann var dreg-
inn aö skipshlið, þar sem hann var flensaö-
ur. Þeir unnu daglangt viö hvalinn og byrj-
uöu í býti næsta dag og þá var þaö fljót-
lega aö svo langt var komið skuröinum, aö
þeir híföu magann upp á dekk til aö rista á
hann. Þeir áttu von á ýmsu, hvalveiðimenn-
irnir, í hvalsmaga, iöulega voru þar hinir
stærstu fiskar og dæmi um lifandi hákarl.
Þeir voru því ekkert hissa, þótt þeir sæju
aö eitthvað var á hreyfingu innan í magan-
um, aö vísu var þaö mjög veik hreyfing en
þó greinileg. Þeir ristu nú á magann og
bjuggust viö lifandi fiski, en þeim brá ekki
lítiö þegar James Bartley valt út úr magan-
um, samankrepptur og allur slímugur og
meövitundarlaus, en greinilega meö lífs-
marki.
Þeir byrjuðu á því aö hella sjó yfir Bart-
ley, bæði til aö skola af honum og fá hann
til meövitundar. Þaö tókst aö auka meö
honum líf en ekki vit og þeir báru hann ofan
í skipstjóraklefann.
Skipshöfninn á Stjörnunni í austri átti nú
þá ósk heitasta aö Bartley liföi. Þeim fannst
þetta svo furöulegt aö þaö mættl ekki
koma fyrir aö Bartley tæki upp á því aö
gera þeim þaö aö deyja, fyrst hann haföi
bjargast úr hvalnum. Skipshöfnin var
hreykin af sínum manni, sem haföi meö
þessum hætti slegið út alla aöra á hval-
veiðiflotanum. Ekkert skip átti slíkan mann
um borð. Bartley var undir lás og slá í klefa
skipstjórans í einar tvær vikur og aldrei
meö réttu ráöi. Stundum var hann svo rugl-
aöur, áð skipsmenn efuöust um, aö hann
fengi nokkurn tíma aftur vitglóruna. Það
var samt á þriöju vikunni, aö Bartley náði
fullu viti og mátti þá heita einnig kominn
yfir þaö taugaáfall sem hann haföi orðið
fyrir. Allt virtist í góöu lagi meö skrokkinn á
honum. Þáö leiö ekki á löngu, þar til hann
var kominn til vinnu á ný.
Jónasi í hvalnum leiö fyrst og fremst illa
á sálinni. Hann haföi svikiö drottinn sinn,
en Bartley haföi aöra sögu aö segja, enda
má búast viö aö sálarlíf hvalveiöimanna sé
annað en spámanna. Þaö er nú fyrst aö
nefna, aö hörund hans þoldi ekki hina
sterku magavökva hvalsins og alls staöar
þar sem hörund hans haföi veriö bert, svo
sem á andliti og hálsi, var þaö upplitað og
skorpnaö eins og gamalt bókfell. Þegar
Bartley var kominn til fullrar skynsemi
reyndist hann geta lýst mjög ítarlega
ástandi sínu í maga hvalsins, þar til hann
missti meðvitund.
Hann mundi, aö hann haföi kastast burt
frá bátnum, þegar sporöur hvalsins skall á
honum, en næst aö þaö var líkt og hann
væri staddur í fossi. Hann heyrði ógurlegan
straumniö, og sagöi aö þaö heföi gripið sig,
aö þaö stafaði af bægslagangi hvalsins, en
andartaki síöar var hann umlukinn svarta
myrkri. Hann fann sig renna niöur sleipa
rennu og rennan sjálf virtist hreyfast undir
honum og flýta ferö hans niður. Þetta tók
ekki nema örstutta stund og hann var þá
kominn í meira rými, en haföi veriö í renn-
unni. Hann þreifaöi nú fyrir sér og fann aö
veggir þessa fangelsins voru slímugir og
létu undan. Af hinu algera myrkri og viö
snertinguna við magavegginn, rann þaö
upp fyrir honum, hvar hann myndi staddur
og hann fylltist skelfingu og hryllingi, sem
aö líkum lætur. Hann átti ekki erfitt um
andardrátt en hitinn var hræöilegur. Þaö
var ekki steikjandi hiti líkt og af heitri sól,
heldur þrúgandi svækja, hiti sem lagðist
yfir hann og dró úr honum allan kraft.
Hann mundi, aö hann baröist viö þessar
þjáningar um stund og reyndi aö einbeita
sér aö því aö sætta sig við dauða sinn og
kannski hefur hann fariö meö bæn, þó
hann nefndi þaö ekki, en varla eins langa
og vel oröaöa og Jónas, en hans uppgjör í
maga hvalsins viö drottinn er upp á halfa
síöu í biblíunni. Bartley mundi þaö síöast
sinna hugsana, aö hann var aö berjast viö
aö mæta dauöa sínum meö rósemi. Næst
mundi hann svo eftir sér, þegar hann
komst til ráös í skipstjóraherberginu.
Þaö fara litlar sögur af James Bartley
eftir þetta. Þaö var hripað niöur um borö
þaö, sem hann haföi aö segja og þar er
sagt hann sé „við ágæta andlega heilsu og
njóti lífsins, eins og hver annar heilbrigöur
maöur“.
Svonefnd fjölmiölastarfsemi var önnur í
þennan tíma en nú er og þaö stóö ekki her
manns á kajanum, þegar Stjarnan í austri
löngu síöar kom til heimahafnar í Englandi.
Skipstjórinn og aörir yfirmenn gáfu skýrslu
um þennan atburö og þaö er sú skýrsla
sem olli því aö vísindaritstóri Parísarblaös-
ins Journal des Débats tók aö rannsaka
þennan atburö. Þessi ritstjóri, M. de
Parville naut mikils álits sem vísindamaöur.
Hann var náttúrulega mjög vantrúaöur á
alla þessa sögu, þegar hann hóf aö rann-
saka málið, en það fór svo, að hann trúöi
því statt og stööugt, aö þessi atburöur væri
rétt hermdur. Maöurinn haföi í raun bjarg-
azt úr hvalnum. Þegar de Parville haföi lok-
iö rannsókn sinni, þá tók hann saman
langa greinargerö, sem hann birti í blaði
sínu 1914 og lauk þeim pistli meö þessum
oröum:
„Ég trúi því, aö sú skýrsla sem enski
skipstjórinn og menn hans gáfu um þennan
atburö sé sönn. Þaö er til fjöldi frásagna
um þaö, aö hvalir hafi í dauöastríöi sínu
gleypt menn, en þessi björgun er fyrsta og
eina nútímafrásögnin af því, aö maöur hafi
bjargast frá þeirri raun. Eftir aö hafa kynnt
mér lýsinguna af þessum atburöl, trúi ég
að Jónas hafi í raun komiö lifandi úr hvaln-
um, eins og biblían segir."
De Parville dó í fyrri heimsstyrjöldinni en