Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1982, Page 10

Karldansarar í leiðsludansi á Amar.
Ævintýraferð
um Indónesíu
fagurlega fyrir okkur. En þetta er engin
paradís. Margir voru vanskapaöir, og
nokkur börn höföu rautt hár, sem bendir til
skorts á B-vítamíni. Einhver læknisþjón-
usta er þarna, en lyf eru sjaldgæf og fólkiö
veröur að mestu aö treysta á sjálft sig.
Sænski skipslæknirinn okkar fór oft í land
til að veita aðstoð þann stutta tíma, sem
viö stóðum við.
Meðal skuggalegra
hausaveiðara
Asmat-fólkið eru hausaveiöarar, um
40.000 að tölu. Þjóðflokkur þessi hefst við
í röku skóglendi á suðvesturströnd Nýju-
Guineu. Ársúrkoman er rúmlega 400 sm á
ári, og tvisvar á hverjum sólarhring flæðir
sjór langt inn í skógana og heldur öllu röku.
Hús Asmat-manna eru reist á staurum til
aö losna viö leðjuna sem alls staðar er. Nú
er þetta fólk í þorpum og ræktar sagó-
pálma og taro (maniok). Þarna er svo mikiö
af sagópálmum, aö íbúarnir hafa góðan
tíma til þess aö skera út stórkostlegar
trémyndir. Á svæöi, sem viröist óbyggilegt,
hafa þeir búið um þúsundir ára. Þeir trúa á
nauösyn þess aö menn vinni saman og hin-
ar frábæru myndir þeirra, þar sem dýrin
vefast saman, túlka þessa trú þeirra. Þeir
óttast jafnvægisleysi i náttúrunni og í sam-
félaginu. Þegar maður er drepinn verður að
koma á jafnvægi meö þvi að hefna hans.
Flóknir helgisiðir og starf að því að skera út
stöng með frjósemistáknum og manni er
undanfari stríös, sem háð er til að hefna
fyrir manndráp. Hauskúpur hinna drepnu
eru þræddar upp og hengdar í loftið til
hliðar viö eldstæðið.
Okkur ferðalöngunum þótti mest til
koma verunnar hjá Asmat. Það var há-
punktur fararinnar. Okkur var sagt frá því
fyrst að í Agat hefðu menn þar drepið
nokkra ameríska trúboða í fyrra mánuði.
Viö fengum aðeins aö dvelja skamma
stund á ströndinni til aö hitta þetta skugga-
lega en athyglisverða fólk, og ekki máttum
viö taka myndir. Síöan varpaöi skipiö akk-
erum undan Biwar-þorpi.
Við fórum á fætur um hálffimmleytiö um
morguninn og lögðum út í hiö mikla ævin-
týri á 6 gúmbátum i sólarupprás. Þaö tók
um þrjár klukkustundir að komast til lands
og þá sást ekki lengur til skipsins, sem var
horfið undir sjóndeildarhringinn. Loks
sáum við staura í leðjunni eins og siglingar-
merki, og rof í skóginn benti til að þar rynni
á til sjávar. Einu sinni áöur hafði skipið
komið hér við og sent tvo menn í land til að
kanna hvort íbúarnir vildu taka á móti gest-
um. Þá var alls ekki víst hvernig sendi-
mönnum yrði tekið. Reyndin varö sú, aö
þeim var tekiö meö kostum og kynjum og
samþykkt aö gestir mættu koma. Þeir
fengu prik þar sem á voru skorur, sem
sýndu eftir hve marga daga gestirnir
mættu koma. Nú urðum við sem sagt aö
gleyma bókum og ritmáli og aðferöum
okkar viö aö telja tímann.
Með bein til að sýna, að þeir
hefðu orðið manni að bana
Er við nálguöumst ströndina kom ein-
trjáningur á móti okkur. í honum var höfö-
inginn í einkennisbúningi hers Indónesíu.
Þegar höröinginn steig um borö í einn
gúmbátinn, þann sem okkar „höföingi"
stýrði, birtust 22 eintrjáningar, hver með
12 menn. Og nú fundum við lyktina af
þeim! Þeir hentu kalki upp í loftiö eins og
hvítu skýi, á sama hátt og gert er þegar
farið er í stríð. Kalkið fer í augu og hár og
æsir þá til bardaga. Hvað okkur snertir þá
var þetta gert til aö æsa þá upp í aö koma
til móts viö okkur í herbátum og heilsa
okkur.
Þessir 23 eintrjáningar komu til okkar og
slógu hring um okkur, þutu hjá, mennirnir
stóöu viö róðurinn, og rumdi í þeim við
hvert áratog svo auðveldara væri að halda
taktinum. Þeir blésu í bambuslúðra og
sungu velkomandaminni. Þeir Ijómuðu í
ótrúlegu litaskrúöi fata, líkamar þeirra voru
hvítmálaðir, þeir voru með skeljar í nefi, og
„cassowary“ bein til að sýna, aö þeir heföu
orðiö manni aö bana, og voru þar af leið-
andi orönir karlmenn.
Eftir þessa sýningu fóru þeir á undan
okkur til þorps sem er um þrjár mílur frá
ströndinni, þar sem við stigum upp á hrikt-
andi bryggju, búna til úr plönkum, sem
lagöir voru á staura er reknir voru niöur í
leðjuna. Plankarnir sporðreistust og tvö
okkar féllu í leðjuna. Fulltrúi Indónesíu sem
meö okkur var, Wiesmar að nafni, fyrrum
hershöfðingi, var gerður aö heiðursborgara
þorpsins. í þakkarskyni átti hann að sjúga
brjóst fyrstu konu höfðingjans. Hann sneri
sér viö og spýtti á eftir.
Þarna var dansað fyrir okkur. Dansinn
var nánast ekkert annaö en fettur og brett-
ur, mjög ólíkt hinum settlega dansi annars
staðar í Indónesíu. Menn komu líka með
tréskurð til aö selja okkur. Rúpíana (pen-
inga Indónesíu) er hægt aöinota til aö
kaupa sér konu. Þetta var báðum aðilum
hagstætt. Við gátum skoðað þá og hús
þeirra, og þeir gátu grandskoöaö okkur öll,
75 aö tölu. Hérna var eg klipin í handlegg-
inn til aö sjá hvort hvítt skinn væri eölilegt
að snerta.
Á heimleiöinni fengum viö okkur mat-
arbita i bátnum meöan viö vorum á leið
niður ána. Tveir eintrjáningar fylgdu okkur
og við gáfum mönnunum afganginn af
matnum. Við sáum undrunarsvipinn á þeim
er þeir brögöuöu epli i fyrsta sinn á ævinni.
10
Hljómplötur
Gideon
og Elena Kremer
Meöal gesta á listahátíö í ár er rússneski
fiöluleikarinn Gidon Kremer og Elena
Kremer kona hans. Gídón Kremer er einn
úr hópi ungra rússneskra fiðluleikara sem
hafa komiö og sigraö. Hann er rúmlega
þrítugur aö aldri, en hefir engu aö síöur
veriö á tónleikaferöum um heiminn í meira
en áratug. David Oistrakh var kennari hans
og leiðbeinandi um 8 ára skeiö, en þegar
hann er spuröur um þá fiðluleikara sem
hann hafi mótast af, nefnir hann gjarna
menn eins og Heifetz og Kreisler, sem hann
kynntist af hljómplötum í æsku, en sá maö-
ur sem hann hefir mestar mætur á er
Menuhin og hefur um hann hin sterkustu
lofsyröi sem tónlistarmann og mannlega
veru.
Gidon Kremer er oröinn næsta heima-
vanur í salarkynnum þar sem hljóöritanir
fara fram. Hann hefir þegar leikið inn á um
40 hljómplötur austan tjalds, en í Vestur-
Evrópu eru fyrstu plöturnar aö koma út hjá
Philips og HMV, einnig er Phonogram (DG)
að gera samning við hann, svo að list hans
verður ríkulega á boöstólum innan tíöar.
Viðfangsefni Kremers eru næsta fjölbreytt
og má þar nefna aö hann hefir leikið partít-
ur og sónötur eftir Bach fyrir einleiksfiðlu
inn á 3 hljómplötur fyrir Philips, og brátt
kemur hljómplata meö tónlist eftir Stra-
vinsky og Prokofiev, hljómplata með
franskri tónlist eftir þá Satie, Mllhaud og
Ravel, fiölukonsert Beethovens er einnig í
undirbúningi og er þá engan veginn allt
upp talið.
Nýlega kom út hjá Philips hljómplata þar
sem þau hjónin Gidon og Elena leika sam-
an tilbrigöi fyrir fiðlu og píanó eftir Beet-
hoven yfir „Se voul ballare" úr Brúökaupi
Figaros, þar er einnig sónata eftir Franz
Xaver Wolfgang Mozart, yngsta barn W.A.
Mozarts og Constönzu. Franz Xaver fæ-
ddist sama áriö og faöir hans dó. Þetta
verk hans er meira í ætt viö tónlist Beetho-
vens en Mozarts, en þaö sýnir aö hér hefur
veriö merkur tónlistarmaöur á feröinni,
sem hefir gleymst svo gjörsamlega. Þriöja
verkið er fantasía í c-dúr fyrir fiölu og píanó
eftir Schubert. Þetta er ekki efnismikið
verk, en þaö er aö miklum hluta tilbrigöi viö
lag Schuberts „Sei mir gegriisst“, sem
hann samdi viö texta eftir Rúckert, en heyr-
ist furðulega sjaldan flutt. Schubert samdi
þessa fantasíu árið 1827 eöa rúmu ári áöur
en hann dó, en lagiö, Sei mir gegrússt, er
frá árinu 1822. Tilbrigöi Beethovens eru
æskuverk samin 1792, þegar Franz Xaver
var aö byrja aö tala og ganga, en ekki er
vitað hvenær hann samdi þetta verk sitt,
en sónatan er tileinkuð greifafrú aö nafni
Josephine de Baroni. Um ævi Franz Xavers
er þaö helst aö segja aö hann lagði stund á
tónlist gegn vilja móður sinnar og starfaöi í
Lemberg. Hann kvæntist ekki og andaðist
í Karlsbad 29. júlí 1844. Grunsemdir voru á
sveimi, aö hann hafi ekki veriö rétt feör-
aöur, heldur hafi Franz Xaver Sússmaýr,
nemandi Mozarts og sá sem lauk viö sálu-
messuna, veriö þar að verki. Hvaö sem því
líður, er sónata hans tilkomumesta verkiö á
þessari hljómplötu. Hún er klassísk aö
formi, en persónulegur og rómantískur
blær er yfir hæga þættinum í ætt viö Ijóð-
heim Schuberts.
Þessi hljómplata Philips 9500 904 er aö
flestu leyti afbragðsgóö. Hljóöritunin er
eins og best gerist hjá Philips, og Elena
Kremer er svo sannarlega engin eftirbátur
eiginmannsins í hlutverki sínu við flygilinn.
Leikur Gidons Kremers einkennist af af-
buröa tækni. Tónmyndunin klukkuhrein og
tónninn fagur, en ekki eins breiður og þétt-
ur og hjá David Oistrakh, svo að miöaö sé
viö meistarann sjálfan, en leikur Kremers
er Ijóðrænn og þokkafullur og fellur af-
buröavel aö eöli og inntaki þeirra verka
sem hann leikur hér.
Þeir sem kynnu aö vilja kynnast Kremer
og fiðluleik hans betur má benda á partitur
og sónötur Bachs fyrir einleiksfiölu, sem
getiö er hér aö ofan. Þar má heyra til fulln-
ustu hinn hlýja tón, nær gallalausa tón-
myndun, bogatæknina og allt þaö sem list
hans prýöir, en engu aö síður eru gagnrýn-
endurnir ekki eins upp í skýjunum yfir
heildarútkomunni og telja til aö mynda
betri upptöku meö Felix Ayo einnig á Phil-
ips, en þeir sem kaupa þessi verk meö
Kremer Philips 6769 053 eru samt ekki aö
kaupa köttinn í sekknum, því að hljóöritun-
in og leikurinn standa svo sannarlega fyrir
sínu. A.K.