Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1982, Blaðsíða 13

Stórveldaráðstefnan í Berlín 1878. Bismarck tckur á móti höfðingjum.
anvert í jakkafóður félaga síns.
Wallace flutti sig síðan í annan
klefa og lét upp frá þessu sem
hann þekkti ekki de Blowitz. í
Köln átti hann að skipta um lest
og halda rakleiðis til Brussel.
Þangað myndi hann koma kl. 5
að morgni næsta dags og mátti
ekki láta staðar numið, fyrr en
búið væri að senda skeytið, ef
með þyrfti átti hann að vekja
símstjórann.
Allt fór eins og ætlað var. Um
miðjan dag, laugardaginn 14.
júlí birti The Times samninginn
í heild, ásamt formála — ná-
kvæmlega á sömu stundu og há-
tíðlegir ráðstefnufulltrúar, með
Bismarck fursta fremstan, voru
að skrifa nöfn sín undir hann í
Berlín. Þarna voru helstu höfð-
ingjar Evrópu, Beaconsfield lá-
varður (Disraeli) og Salisbury
lávarður frá Englandi, prinsar
og ráðherrar frá Rússlandi,
höfðingar frá Frakklandi,
Tyrklandi, og Grikklandi. Með
samningnum var komið í veg
fyrir að Stór-Búlgaría yrði sett
á stofn (óttast var að hún yrði
leppríki Rússa) en litla Búlgaría
var Ieyfð, einnig Rúmenía,
Grikkir hlutu hlunnindi og hag-
ur Tyrkja var bættur. Bretum
og Þjóðverjum auðnaðist að
koma í veg fyrir að Rússar ykju
völd sín, eins og við borð lá eftir
að þeir höfðu gjörsigrað Tyrki
fyrr á árinu. Þetta var megin-
tilgangur þeirra Bismarcks
(hann var sáttasemjarinn) og
Beaconsfield lávarðar.
í breska leyndar-
skjalasafninu
En nú víkur sögunni að Grími
Thomsen og viðskiptum hans
við konunglegan enskan leynd-
arskjalavörð. Grímur var að
kynna sér Slésvíkurmálið fyrir
danska utanríkisráðuneytið og
mun það hafa verið árið 1864.
Andrés Björnsson, útvarps-
stjóri, sem allt veit um ævi
Gríms, var spurður hvar skrif-
legra heimilda um þetta atvik
væri að leita. Andrés benti á
minningargrein, sem Hjálmar
Sigurðsson skrifaði og birti í
„Dagskrá", blaði Einars Bene-
diktssonar. Greinin birtist
nokkrum dögum eftir að dr.
Grímur lést (í desemberblaði
1896) og bæði vegna höfundar
greinarinnar og efnisins þykir
rétt að birta hana í heild (aðeins
sleppt stuttum lokakafla um
skáldskap Gríms):
„Enda þótt hér sé ekki sá
maður fallinn frá, sem hægt
sé að segja um að hann hafi
verið forvígismaður þjóðar
sinnar, munu þó allir, sem
nokkur kennsl hafa borið á
hann verða að viðurkenna, að
hann hafi staðið flestum
mönnum framar í ýmsum
greinum, sérstaklega að fróð-
leik og lærdómi.
Að frádregnum æskuárun-
um og námsárum hér á landi
skiptist æfi hans í 2 ólík
tímabil. Fyrra tímabilið er
dvöl hans í Kaupmannahafn-
arháskóla, bókmenntastarf
hans þar og ritstörf á danska
tungu og loks skrifstofustörf
og skrifstofustjórn í hinu
danska utanríkisráðuneyti.
Hitt tímabilið er hann sjálfs-
eignarbóndi hjer á landi,
þingmaður um mörg ár og
gefur sig þó jafnframt að
ýmsum ritstörfum og á síð-
asta áratug æfi sinnar virðist
hann einkum hneigjast að
grískum bókmenntum. En
hvar sem er og í hverri stöðu
er hann fluggáfaður, ljón-
fjörugur, findinn og snarp-
hæðinn, og ekki allra með-
færi að eiga orðastað við
hann og aflaði hin hvat-
skeytta tunga hans honum
ekki eiginlegra vinsælda,
þótt alliryrðu aðjáta að fáir
stæðu honum á sporði. Jeg
hef skipt orðum við örfáa
menn, sem með jafnfáum
orðum hafi sýnt jafnfjör-
miklar gáfur. Að sönnu var
heyrn hans nokkuð farin að
bila á hinum síðustu árum,
en ekki bar þó þess merki, að
það hnekkti til neinna muna
skarpleik hans og er því að
mörgu leyti satt það, sem
stendur í kvæði einu um ell-
ina, þá er hún er látin heim-
sækja (skáldið) að hún verð-
ur að hörfa frá honum árang-
urslaust, því hún er ekki fær
um að koma honum á knje.
Skarpleika sýndi dr. Grím-
ur í mörgu. Hann fær meist-
aranafnbót við Hafnarhá-
skóla fyrir ritgjörð um
frakkneskar bókmenntir, þá
er hann er aðeins 25 ára að
aldri. Doktor í heimsspeki
verður hann fyrir fagur-
fræðirit um enska skáldið
Byron. Meðan hann er í utan-
ríkisráðuneytinu danska er
hann sendur til Lundúna til
að kynna sér ýmis skjöl í
leyndarskjalasafni drottn-
ingar, er snerta loforð þau,
sem Englendingar gjörðu
1720, þá er þeir lofuðu að
ábyrgjast Dönum Slésvík um
aldur og æfi. Heyrði ég hann
segja þannig sjálfan frá:
„Bannað var að rita nokkurt
orð upp úr skjölum þeim er
geymd voru í léyndarskjala-
safninu og var ríkt gengið
eptir og gætt að eigi væri út
af þessu brugðið. Datt mér
þá í hugað læra skjölin utan-
að, las ég eina, hálfa aðra
blaðsíðu í einu, þar til ég var
búinn að læra hana og fór
heim að svo búnu og skrifaði
eptir minni það er jeg hafði
lesið. Um sömu mundir var
Bancroft (George
1810—1891) sá sem ritaði
sögu Bandaríkjanna í Norð-
ur-Ameríku staddur í Lund-
únum og var þar að búa sig
undir að rita þessa sögu sína
og þurfti því einnig að nota
leyndarskjalasafnið. Bar þar
fundum okkar saman og
kvartaði hann einu sinni yfir
því við mig að ekki væri leyft
að eptirrita neitt. Sagði ég
honum þá hvernig jeg færi að
og tók hann þegar upp sama
siðinn og lærði allt smám-
saman utanbókar. Ekki leið á
löngu áður en skjalavörður-
inn komst að uppátæki okkar
og bannaði okkur að læra
utanbókar, en við kváðum að
ekki væri hægt að banna
slíkt. Kvaðst hann þá verða
að kæra okkur fyrir tiltækið
og lætur þar ekki sitja við
orðin tóm, því daginn eptir
kemur Palmerston lávarður
(frægur utanríkisráðherra d.
1865) til okkar og segir að við
séum dáfallegir piltar, að
brjóta þannig reglugerð
safnsins. Kváðum við ekki
standa í reglugerðinni neitt
bann gegn því, að læra það
sem lesið væri. Skildi hann
þá við okkur hlæjandi og seg-
ir um leið. Það er satt. Það er
engin mynd á reglugjörðinni
og bað skjalavörðinn að leyfa
okkur að rita það, sem við
þurftum upp frá því.
Skarpleiki hans (Gríms)
kom og opt í Ijós í þing-
mensku hans, er hann hafði á
hendi frá 1869-1891 ...
stefna hans í fjármálum sem
öðrum þjóðmálum, var frem-
ur íhaldssöm, gekk hann
skarplega eptir því að fje
landsins væri ekki eytt frek-
ar en þingið leyfði og mun
mega telja það víst að hann
hafi sett það snið, sem verið
hefir fram undir þenna dag.
A ábúðar- og eignarjörð
sinni, Bessastöðum, er hann
keypti þá er hann kom
hingað til lands aptur 1868,
fylgdi hann sömu stefnu.
Gekk ríkt eptir að öll vanaleg
störf væru unnin, en vildi
litlu kosta til breytinga og
umbóta á jörðinni, en gætti
þess vandlega að jörðin gengi
ekki af sér. Búskapur hans er
því þjóðfjárráðastefna hans í
smærri stíl.
Þess skal getið að lokum að
dr. Grímur var 7616 árs,
fæddur 1820 að Bessastöð-
um.“
Þetta var grein Hjálm-
ars Sigurðssonar í „Dagskrá".
Næst verður sagt frá hvernig
fréttum var „stolið“ hér á landi
fyrir hálfri öld og hvernig
fréttastíll var fyrir hundrað ár-
um.
13