Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Page 12

Þar hittum viö Þórö fyrir í sögunni, aö hann hefur fengiö fréttirnar af Örlygsstaðabardaga og situr einn meö skósveini
sínum og ölkrús í búðarlofti. Olíumálverk eftir Gísla Sigurðsson.
Meö honum fengu Sturlung;
foringja, sem sameinaöi höi
skipulagsgáfu og haföi ekki
duttlungafullu grimmd, sem
Sturlu bróöur hans. Hann v;
alvörumaöur, en samt er en
honum — og allt þetta atge
neitt.
Eftir Ásgeir Jakobsson
Engum var hann
aufúsugestur
Laugardaginn næstan fyrir
Maríumessu hina síöari árið
1242 steig á land á Gásum viö
Eyjafjörö maöur kominn úr
Noregi aö reka erindi ekki lítil
hér úti á íslandi. Blóð skyidi
renna úr strjúpum. Þessi maö-
ur var kominn til aö hefna föö-
ur síns og fjögurra bræöra.
Þórður kakali hélt sig eiga vin-
um aö mæta þar sem hann bar
að landi, þrátt fyrir ríki Kol-
beins unga. Faöir Þóröar, Sig-
hvatur, haföi veriö vinsæll
höfðingi í Eyjafiröi.
En þegar hann tók aö heilsa
uppá menn, þá vikust þeir
undan að svara honum. Það
haföi enginn átt hans von og
hann var ekki aufúsugestur.
Alþýöa manna, kúguö af Kol-
beini, hræddist hann. Vanda-
menn hans töldu hann aöeins
kominn til aö missa höfuöiö
undir öxi Kolbeins og móöir
hans taldi hann rifja upp
harma sína og nú ætti þaö við
aö bætast, að hann félli fyrir
fætur henni og hefði hún held-
ur viljað hann látinn úti í Nor-
egi; svo þótti og skyldmennum
hans, sem komu til kaupstefn-
unnar.
Þá bættist þaö ofan á
hræöslu alþýöu manna við
Kolbein unga, aö margir, sem
áöur höföu verið vinir Sig-
hvats, voru setztir í eignir
hans. Ef þessum nýkomna
manni yxi afl til, þá myndi hann
kalla til arfs eftir fööur sinn og
það kosta suma aö standa
uþþaf jöröum en aöra fjárútlát.
Þóröi kakala hefur ekki ver-
iö iétt í skaþi, þegar hann reiö
viö annan mann fram Eyjafjörö
og hafði engan hitt á fjöl-
mennri kaupstefnu aö Gásum,
sem vildi leggja honum liö.
Hann var einmani, sem
skyldmenni hans vildu heldur
dauðan úti í Noregi en kominn
heim til fööurlandsins.
Hvar yrði liðs að vænta, þegar
allur kjarkur virtist úr þeim,
sem mests höfðu að hefna, það
voru brotnar manneskjur?
Herskáustu liðsmenn Sturlunga
hafði Kolbeinn drepið flesta, en
sett hina sem lifðu niður, þar
sem hann gat haft auga með
þeim, og langflestir höfðu þeir
svarið Kolbeini eiða.
Sigurður Nordal fer þessurn
orðum um Þórð^kakala í ís-
lenzkri menningu.
„Þórður kakali var sá af
niójum Hvamms-Sturlu, sem
bezt reyndist til stórhöfðingja
fallinn, ferill hans minnir helzt
á sögu Sverris konungs. Þórði
tókst jafnan með snarræði og
giftu að forða iífi sínu, þó að
fylgismenn Kolbeins og Giss-
urar sætu um hann við hvert
fótmál, og smám saman óx
liðsstyrkur hans. Þórður var
öruggur til sóknar jafnt sem
vai nar, vinsæll og stjórnsamur,
siðaði vel menn sína, bannaöi
ránskap, að níöast á konum og
taka menn úr kirkjum.“
Ólafur Hansson segir svo um
Þórð í bók sinni Gissur jarl:
„Með honum fékk Sturl-
ungaflokkurinn mikilhæfan og
viljafastan foringja, sem átti
eftir að rétta hlut hans meira
en nokkur annar. Þórður kak-
ali sameinaði hörku, vitsmuni
og skipulagsgáfu. Hann var
mikill hermaður sem Sturla
bróðir hans, en risti miklu
dýpra og var fyrirhyggju-
samari. Þó að Þórður væri oft
harður andstæðingum sínum,
hafði hann ekki til að bera
hina duttlungafullu grimmd,
sem Sturla bróðir hans átti til.
Sturla virðist um margt hafa
verið líkari Ásbirningum, móð-
urfrændum sínum, en Sturl-
ungum. Þórður hefur erft
vitsmuni fiiður síns, en er harð-
ari af sér en hann. Þórður er
meiri alvörumaður en Sighvat-
ur, sem gat haft á sér gár-
ungsskap fram í elli. Sennilega
hefur Þórður ekki átt kímni-
gáfu á við fijður sinn. Hann er
og trúmaður meiri en frændur
hans flestir, nema þá ef til vill
Sturla Þórðarson. Hann heitir
á guð og helga menn sér til
fulltingis. Hann er auðsjáan-
lega sannfærður um réttmæti
málstaðar síns — og illsku
óvinanna, — og þetta hefur ef-
laust verið honum mikill styrk-
ur. Þórður kakali er eitt mesta
mikilmenni Sturiungaaldar og
heildarmyndin af honum geð-
þekk vegna þess, hve mennsk-
ur hann er.“
Einar Ól. Sveinsson kallar
Þórð kakala í riti sínu Sturlunga-
öld „mesta stjórnara aldarinn-
ar“ og telur hann hafa „hugað á
bera uppreisn við konung".
Gild ástæða er til að mót-
mæla, hvernig fjallað er um
Þórð kakala í íslenzkum ævi-
skrám P.E.O.
Islendinga saga Sturlu Þórð-
arsonar er sagnfræðirit og sam-
tímaheimild um menn og mál-
efni á Sturlungaöld og svo er
einnig um það sögubrot, sem til
er af Þórði kakala, sem hér segir
frá. Um ævi afreksmanna og ör-
lög í sagnfræðiritum eru gjarn-
an skrifaðar skáldsögur, samin
leikrit, ort ljóð. Höfundarnir
lesa þá á milli línanna í sagn-
fræðiritinu, eftir sínu innsæi,
hugarflugi og hæfni til að álykta