Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 16

Margt er ótrúlegra en það, að
á Islandi séu góð skilyrði fyrir
jákvæð andleg öfl. Hér á landi
hafa engar orrustur verið háðar
öldum saman, og reyndar aldrei
neinar stórorrustur. Andlegt
andrúmsloft ætti því að vera
tærara hér en víðast hvar í
heiminum annars staðar. Yfir
löndum þar sem blóðugir bar-
dagar hafa geysað, hvíla árum
saman andleg ský — hugsana-
gervi — sem myndast og magn-
ast hafa af því andrúmslofti
haturs og ótta sem styrjaldir
skapa. Eins og púkinn í þjóðsög-
unni okkar, sem fitnaði af lyg-
um manna, magnast þessi
hættulegu hugsanagervi við hat-
ursþrunginn hugsunarhátt, og
— það sem verra er — þangað
geta illir menn sótt kraft til
ódáða.
Ég er því þeirrar skoðunar að
Island kunni meðal annars af
framangreindum ástæðum að
vera allmögnuð lífsaflstöð. Ég
hygg að minnsta kosti hefði dr.
Helgi Pjeturss orðið mér sam-
mála um það.
Þetta minnir mig á íslandsvin
einn, sem ævinlega mun verða
mér ógleymanlegur, þótt ég að-
eins kynntist honum gegnum
bréf sem hann skrifaði öðrum
manni íslenskum. Hann hafði í
hyggju að skrifa rit um Island,
sem átti að bera nafnið ísland —
hið sálfræðilega chakra veraldar-
innar. Orðið chakra er sanskrít
og þýðir eiginlega hringur eða
hjól, en mun í þessu sambandi
sennilega tákna eins konar
miðstöð.
Ég ætla að verja þessari grein
til þess að segja ykkur dálítið
frá þessum manni, ætt hans,
uppruna, lífi og starfi, því hann
var tengdur Islandi með ein-
kennilegum og ævintýralegum
hætti.
Bréf MikaeJs frá Eyri
Bréf hans, sem ég minntist á
hér að framan var dagsett í
Lundúnum þann 4. maí, 1921; og
stílað til hr. Ásgeirs Sigurðsson-
ar, aðalræðismanns Breta í
Reykjavík, ágætismanns, sem
fullorðnir íslendingar muna enn
vel fyrir mannkosti. Ég er svo
heppinn, að sonur Ásgeirs ræð-
ismanns, vinur minn Haraldur
leikari og rithöfundur Sigurðs-
son, hefur veitt mér leyfi til að
birta úr þessu bréfi það sem ég
vil.
Höfundur bréfsins er enskur
menntamaður, Michael Eyre. Og
hér koma þá þættir úr hinni
ævintýralegu ættarsögu Mikaels
frá Eyri. Meðal annars kemst
hann svo að orði:
16
Ótrúleg en sönn saga af íslandsvininum MICHAEL EYRE,
sem taldi sig kominn af íslenzkri konu úr Tyrkjaráninu — lifði
fjarri Islandi alla tíð, en var þó landinu nákominn og taldi það
eina mestu orkustöð heimsins með miðdepil í Snæfellsjökli.
Eftir Ævar R. Kvaran
Island
var
óskalandiÖ
„Ég er kominn af íslenskri
hefðarkonu, sem sjóræningj-
ar frá Algeirsborg rændu á
íslandi og höfðu á brott með
sér í lok 17. aldar. Saga sú
sem varðveist hefur í ætt
minni er á þá leið, að breskur
liðsforingi hafi bjargað konu
þessari, þegar hún hafði ver-
ið nítján ár í ánauð, kvongast
henni og gat við henni einn
son barna. Skömmu eftir að
drengurinn fæddist dó faðir
hans og ól hún þá sjálf upp
son sinn á Englandi.
Þegar hann var orðinn
fulltíða maður og hún fann
dauðann nálgast, bað hún
son sinn að flytja jarðneskar
leifar sínar heim til íslands
og jarða þær í kirkjugarði
æskustöðvanna. Hann hét að
uppfylla ósk hennar.
En mörg ár liðu áður en
hann gæti efnt loforð sitt.
Hann dvaldist þó að lokum
nokkurn tíma á Islandi og
skrifaði þá íslenska sögu, eða
öllu heldur rímur, sem hann
kallaði Þórunnarljóð, því Þór-
unn var nafn móður hans.
Ljóðum þessum skipti hann í
þrjá kafla. Fyrsti kaflinn
fjallar um rán stúlkunnar,
annar um ánauð hennar í
Alsír og lausn úr þrældómi
fyrir atbeina mannsins, sem
síðar kvæntist henni; og
þriðji kaflinn fjallar svo um
andlát hennar og iöngun til
þess að hvíla ígamla kirkju-
garðinum heima á íslandi.
Þar segir og frá því, hvernig
sonur hennar uppfyllti ósk
hennar og efndi loforð sitt
mörgum árum síðar.
Þessi ættrækni sonur
hvarf svo heim til Englands
og kvæntist þar, og slitnuðu
þá öll tengsl ættar minnar
við ísland.
Um 1745, skömmu eftir að
Stuartarnir gerðu síðustu til-
raunina til þess að komast
aftur til valda á Stóra-
Bretiandi, gerði sonur fram-
annefnds manns, barnabarn
Þórunnar, Thorstan, að
nafni, enska þýðingu í lausu
máli á rímum þessum og
kaliaði Fagra stúlkan frá Eyri
(Eyre).
Auðvitað get ég ekki ábyrgst
að saga þessi sé sönn, að öðru en
því, að forfaðir okkar bjargaði
íslensku stúlkunni og kvongað-
ist henni síðar.
„Börðumsk einn
við átta ...“
En sögulega sannur og mjög
merkilegur eftirmáli við þessa
sögu er þó til, og er hann á þessa
leið:
Þegar Exmouth lávarður
skaut á Algeirsborg þann 27. ág-
úst 1816, þá var afabróðir minn,
Thorstan Eyre, sjóliðsforingi á
aðmírálsskipinu Queen Char-
lotte, sem búið var 110 fallbyss-
um.
Hann var þá tæpra átján ára
gamall, hverjum manni hærri á
vöxt, að öllu leyti velþroskaður
eftir aldri og furðulega sterkur,
enda voru félagar hans mjög
hreyknir af honum.
Hann var og mjög rómantísk-
ur unglingur, vel að sér í ættar-
sögu okkar og trúði henni eins
og nýju neti.
Hann var allra manna hug-
djarfastur og fremstur sinna
manna í öllum háskaförum.
Þessu hefur einn vina hans lýst
í kvæði, þar sem hann vegsamar
hann, og minnist þess hve hetju-
lega hann fórnaði lífi sínu. Þar
segir svo:
Blá voru augun, bjart var hárið,
bar sig vel og karlmannlega.
Vottaði styrka víkingseðlið,
vitnaði best í þraut og trega.
Hann lagði sig fram af lífi og
sál í svaðilför þessari, og vildi
mynda landgönguflokk til þess
að ráðast á Algeirsborg. En gat
vitanlega ekki fengið samþykki
yfirmanna sinna til þess. En
hann lét það þó ekki aftra sér,
og í orrustunni gerðist hann svo
ákafur, að hann stökk útbyrðis,
synti í land og réðist einn síns
liðs á algeirskan hermannahóp
og varð tveim mönnum að bana,
þótt hann hefði ekki annað en
rýting einn að vopni.
Tókst honum þannig að koma
fram hefndum á ræningjum
móður sinnar, áður en hann
sjálfur var veginn.
Þegar hætt var að skjóta á
borgina fannst lík hans flakandi
í sárum. Því var sökkt í sæ með
allri viðhöfn, enda hafði hann
skörulega fært sig í ætt víkinga.
Því nær 100 árum síðar, eða
þann 23. júlí 1916, handtóku
Þjóðverjar son minn við Ypres á
Frakklandi. Atvik að því voru
önnur, en þó var blærinn yfir
atburðunum jafnhetjulegur.
Allir félagar hans höfðu fallið.
Þetta var um nótt. Hann var
sjálfur á verði, en þó hættulega
sár. En þá flæktist skóþvengur
hans í gaddavír og hann hras-
aði. Þetta mun hafa orðið hon-
um til lífs, því hann var tekinn
fangi.
Eftir að um vopnahlé var
samið og hann kom heim, sagði
hann mér, að þá 28 mánuði sem
hann var fangi í Schneidemul-
fangabúðunum, hafi íslepsk
kona búsett í Kaupmannahöfn
og honum alls ókunn, sent hon-
um og tveimur félögum hans
brauð og aðra matbjörg og fatn-
að líka.
Þegar hann fór um Kaup-
mannahöfn á heimleið fékk
hann tækifæri til þess að sjá
þennan velgerðarmann sinn og
þakka henni og talaði hann
mjög hlýlega um hina miklu
samúð og alúð Dana. Hann er nú
(þ.e. 1921) á Indlandi með her-
deild sinni King’s Royal Rifles,
þar sem skærurnar eru harðast-
ar við Wazira-þjóðflokkinn. Og
nú hef ég engin tíðindi af honum
spurt í nærfellt þrjá mánuði.
Hann hefur tekið próf í ind-
versku og persnesku sem túlkur
og sendiboði í hernum. En sú
tilviljun! Þetta kalla ég karma!
Myndir frá íslandi
í Illustrated
London News
En foreldrar Mikaels frá Eyri
höfðu hins vegar engan áhuga á
sögu ættarinnar. Faðir hans var
mikill raunhyggjumaður, al-
vörugefinn, guðhræddur og
áhugasamur kennimaður ensku
kirkjunnar. Hann var gripinn
trúboðsáhuga löngu áður en
hann kvæntist og fór til Ind-
lands til þess að boða heiðingj-
um fagnaðarerindið. Hann hafði
verið vandlega undir það starf
búinn og var vel að sér í Austur-
landafræðum.
Mikael Eyre fæddist á Ind-
landi og var yngstur fimm
systkina. En hann var þeim öll-
um ólíkur að því leyti, að hann
var sá eini, sem hafði áhuga á
sögu ættarinnar, og hafði ein-
mitt þess vegna numið Norður-
landamálin.
Hann kvaðst muna eftir því,
að þegar hann var barn sýndi
faðir hans þeim systkinum
myndir í Illustrated London
News frá þúsund ára hátíðinni,
sem haldin var þá á íslandi, árið
1874. Gamli maðurinn ljómaði í
framan, þegar hann sagði börn-
um sínum frá því, hvernig öll
þjóðin hefði tekið kristni árið
1000.
Þá sagði hann þeim líka frá
ættmóður þeirra og hinum
fífldjarfa afabróður, sjóliðsfor-
ingjanum.
Mikael varð stórhrifinn af
sögunni. En það varð ekki fyrr
en mörgum árum síðar að hugur
hans beindist fyrir alvöru til ís-
lands ,og honum veittist raun-
hæf fræðsla um land og þjóð.
En það furðulega var það, að
það var Kínverji sem veitti hon-
um þessa fræðslu um ísland,
þegar Mikael var á ferð í Kína.
Frá þessu segir Mikael Eyre í
bréfi sínu til Ásgeirs ræð-
ismanns með þessum hætti:
Kínverji, sem verið
hafði einn af Sturl-
ungum í fyrra lífi
Árið 1889 veittist mér tæki-
færi til að heimsækja Austur-
lönd og þar kynntist ég manni
nokkrum. Sú kynning olli
straumhvörfum í lífi mínu.
Maður þessi var Kínverji af há-
um stigum og voldugri ætt.
Hann var þá orðinn háaldraður,
kominn yfir nírætt, en þó svo
unglegur sem væri hann á sjö-
tugsaldri. Þegar ég frétti andlát
hans árið 1898 var hann rúm-
lega 100 ára gamall.
Hann var hámenntaður mað-
ur og hafði ferðast mjög víða um
Evrópu. í æsku hafði hann feng-
ið sérstakt leyfi hjá keisaranum
til þess að dveljast í Evrópu og
inna af höndum ákveðin stjórn-