Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 17

málastörf. Hann hafði heimsótt
flesta kunnustu háskóla álfunn-
ar þ.á m. Uppsalaháskóla í Sví-
þjóð og háskólann í Padua á ít-
alíu. Hann talaði vel ensku,
þýsku og rússnesku og var allvel
að sér í frakkneskri tungu.
Hann var búddhatrúarmaður og
heyrði til nyrðri búddahtrúar-
flokknum.
En það sem sérstaklega kem-
ur mínu máli við er það, að hann
hafði lagt mikla stund á nor-
ræna goðafræði og sögu. Og víst
er það, að hann var þaullærður í
vestrænni heimspeki og guð-
fræði, og betur að sér í kristi-
legri siðfræði en nokkur guð-
fræðidoktor sem ég hef kynnst.
Hann kenndi mér fyrstur um
Island. En hann hafði mikinn
áhuga á öllu því er að íslandi
laut, þó hann hefði aldrei þang-
að komið í þáverandi holdgun
sinni. I þessu sambandi sagði
hann mér að í næstsíðustu
holdtekju sinni hefði hann fæðst
sem íslendingur — rétt um það
leyti sem Sturlungar voru að
komast til valda, skömmu eftir
tíma Ara fróða og Þórodds, þ.e.
á fyrri hluta 13. aldar.
Þá nærfellt fjóra mánuði sem
ég dvaldist í Kína, bjó ég að
kalla alla stund í húsi hans, þar
sem hann mælti jafnan við mig
á enska tungu. Gaf ég mig allan
við að nema af honum guðspeki
og dulræn fræði, en lærði ekkert
í kínversku.
Þaðan fór ég til Nagasaki í
Japan, og lét hann mig hafa
meðmælabréf til vinar síns þar,
búddhaprests, sem hafði verið
íslendingur samtímis honum.
Þeir höfðu meira að segja verið
sömu ættar, Sturlungar, og báð-
ir fallið í einum hinna mann-
skæðu ættflokkabardaga, sem
þá geysuðu.
Þegar ég á heimleið heimsótti
hann í síðasta skipti, lét hann
mig fá meðmælabréf til merki-
legs spekings í Kalkútta (Ind-
landi) — en um þá borg varð ég
að ferðast á heimleið til Evrópu.
Já, þessi spekingur hafði sem
sagt einnig verið Islendingur áð-
ur, en hann hafði fæðst nokkru
fyrr en hinn, og fallið í hinni
frægu orrustu við Þrándheim í
apríl 1206, þar sem hann barðist
með Böglum móti Inga konungi,
er í þann mund var í brúðkaupi
systur sinnar.
Sjö öldum síðar endurfæddist
þessi maður svo á Indlandi, og
var nú að greiða sjálfs sín
karma, og lagði alla stund á að
öðlast guðlega þekkingu.
Margir 13. aldar íslend-
ingar endurholdgast á
Indlandi og í Kína
Hann sagði mér meira að
segja að margir ágætir menn
um þær mundir, bæði á Indlandi
pg í Kína, væru endurholdgaðir
íslendingar frá ofanverðri 12.
öld og öndverðri 13. öld, eða frá
um bil 80 ára tímabili, 1150 til
1230 eftir Krists burð.
Það var því undir handleiðslu
þessa manns, sem ég leit upp til
sem fræðara míns, að allar mín-
ar leyndustu hugsanir leituðu
uppá yfirborðið. Og þó ég haldi
því ekki fram, að ég muni fyrri
tilverustig mín, þá trúi ég
endurholdgunarkenningunni og
kenningu hinnar miklu visku,
sem þeiy hafa best túlkað Krist-
ur og Búddha, og mestir af öll-
um hafa verið; þessir höfuðleið-
togar, sem langmestan og full-
komlegastan þátt hafa átt í
þróun mannkynsins á þessari
jörð. °i.;
Ég vil nú leyfa mér að taka
nokkurn útúrdúr.
Erfiðleikar Vesturlandabúa
við að skilja speki Austurlanda
eru því að kenna, að þeir eru
aldir upp í allt öðru andrúms-
lofti en Austurlandabúar. Ég vil
því draga hér saman kjarnann
úr heimspeki fræðara míns í eft-
irfarandi orðum, sem hann
brýndi stöðugt fyrir mér:
„Öll trúarbrögð eru sprottin
af opinberun Guðs til mann-
anna. Þau tákna hin mismun-
andi sjónarmið, sem mennirnar
sjá Guð frá.
Hinn blessaói Gotami-Buddha
og maður sorganna Jesús Kristur
eru báöir fulltrúar hins sama, Sol-
ar Logoi: Báðir kenna einn og
sama boðskap. En kjarninn í
kenningum Buddha er speki, en í
kenningum Krists kærleikur.
En meðal okkar mannanna er
ekki aðalatriðið hvaða stofn-
anda hvort þessara trúarbragða
viðurkennir, heldur hitt, í
hverju sá andi birtist, sem við
vestrænir menn nefnum krist-
inn dóm“.
Getið þér undrast, vinur
minn, þótt ég ungur maður,
tæplega tvítugur þegar þetta
gerðist, yrði hugfanginn af hin-
um sterka persónuleika fræðara
míns?
Þá skýrir Mikael Eyre frá því,
að hann hafi ætlað sér að skrifa
í ritgerðarformi eða söguágripi
kenningu þá eða heimspekikerfi
það sem hann hafði numið. Og
einkum kvaðst hann hafa ætlað
sér að skrifa um ísland hið sál-
fræðilega chakra veraldarinnar.
Landið sem hann
gat ekki gleymt
En aðrar ástæður og skyldu-
störf öftruðu því. Hann hafði
sest að í Messína á Sikiley og
kvænst þar. En það var ekki
fyrr en nokkrum árum síðar, að
hann fékk tækifæri til þess að
heimsækja löndin við austan-
vert Miðjarðarhaf. I þeirri ferð
rannsakaði hann ýmis merkileg
rit í bókasöfnum í Aþenu, Salon-
iki og Miklagarði, og skrifaði
margt uppúr þeim. Hér var
Mikael frá Eyri eins og endra-
nær á höttunum eftir efni um
landið, sem hann gat aldrei
gleymt, ísland.
í Saloniki kynntist hann pró-
fessor nokkrum frá Armeníu,
sem sýndi honum merkilegt og
sjaldgæft handrit frá 1740. Höf-
undur þess var hinn frægi
franski kristmunkur og trúboði
faðir Antoine Gaubil, sem var
mestur allra fræðimanna síns
tíma í kínverskum efnum, og
einn þeirra manna sem fyrstir
kynntu Evrópu Kínaveldi.
Mikael vildi eignast handrit
þetta, en þess var enginn kostur.
Hann fékk aðeins að skoða það í
viðurvist prófessorsins. Þó hefði
verið betur að svo hefði farið,
því þessi veslings maður var
drepinn í einni hinna skipulögðu
ofsókna á hendur Armeníu-
mönnum í Saloniki þann 29. apr-
íl 1903. Hús hans var jafnað við
jörðu og allar eigur hans mis-
kunnarlaust eyðilagðar.
í þessu handriti var þess getið
samkvæmt kínverskum heimild-
um að lífið hefði fyrst átt upp-
tök sín á þessari fjarlægu eyju,
íslandi, sem þar er kallað „eitt
hinna sjö dulrænu landa, og það
fjarlægasta". Þar var þess einn-
ig getið, að það hefði einmitt
verið á þessari fjarlægu eyju,
sem Kolumbus hefði fyrst heyrt
gerið hins suðræna lands fyrir
vestan hið mikla haf, sem varð
til þess að hann réðist í að sigla
yfir hafið og fann Ameríku aft-
ur.
Þá fann Mikael íslands einnig
getið í Aþenu í ítölsku riti eftir
Ramusio, sem gefið hafði verið
út í Feneyjum 1853.
Þegar Mikael kom aftur til
Messina byrjaði hann á bók
sinni um ísland fyrir alvöru og
var búinn að semja um útgáfu
hennar við útgefanda í Lundún-
um. En það átti eftir að fara
fyrir þessu ritverki eins og
handritum armeniska prófess-
orsins, því um þetta leyti, eða
nánar tiltekið þann 28. desem-
ber 1908, eyðilagðist Messina-
borg í miklum jarðskjálftum.
Mikael barg nauðulega lífi sínu,
en hús hans og allar eignir fór-
ust. Þá hvarf hann aftur heim
til Englands. Þannig fór um sjó-
ferð þá.
Sennilega þarf fræðimann til
þess að skilja til fullnustu
hversu voðalegt áfall það er, að
horfa á árangur margra ára
strits og starfs glatast fyrir
augum sér á einni dagstund.
Mikael reyndi að vísu þremur
árum síðar að skrifa ýmislegt
upp eftir minni, en taldi árang-
urinn af því einskis virði sem
fræðirit sökum hinna glötuðu
heimilda.
En nú skulum við aftur grípa
niður í bréfið til Asgeirs ræð-
ismanns og gefa Mikael sjálfum
orðið:
Erfitt að þýða
austræn hugtök
Ég vil taka það fram sem
formála fyrir ágripi því, sem ég
ætla að rita hér á eftir, að eitt
erfiðasta viðfangsefni mitt er að
þýða austræn hugtök svo ljóst
sé hvað við er átt. Við notum orð
og tengjum við þau sérstakar
merkingar, en okkur tekst að-
eins að þýða mjög óljóst aust-
Þ'
17