Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 20

Játningar
völvu
Frh. af bls. 11
ins? Og jafnvel þótt mér tækist
að smygla þeim út, hverjum átti
ég að trúa fyrir þeim? Þáver-
andi útgefandi minn las ekki
bækur og hafði aðeins áhuga á
fullgerðum handritum, og með-
an hugsanir mínar svifu aftur
til fortíðar eins og ljósgeisli frá
vita yfir haf í næturkyrrð, varð
mér allt í einu ljóst að fólk hafði
árum saman flúið út úr lífi mínu
eins og úr brennandi húsi og
enginn gat láð því það. Hér sat
ég og tókst að lifa af á þann eina
hátt sem tök voru á og gat við
engan talað um það.
„Ég held að ég sé
dálítið geðveik“
Svo gerðist það einn dag þeg-
ar við héldum við vegginn af öll-
um kröftum að hann opnaðist
eins og vængjahurð. Ut úr hon-
um gekk dr. V. ífærður slagkápu
með svartan silkihatt eins eðli-
lega og þegar máluð persóna
gengur út úr ramma sínum í
draumi. Hann settist á rúmið
hjá mér og sló létt á vegginn
með svörtum töfrastaf sínum.
Hann sagði mjög skýrt eins og
við heyrnardaufan eða vangef-
inn: „Ef þér yfirgefið þetta hús
áður en þér hafið verið úrskurð-
uð heilbrigð skuluð þér ekki
lengur gera ráð fyrir mér.“
Hann var mjög fallegur og það
var undarlegt að ég hafði ekki
hugsað um það áður. Án þess að
svara opnaði ég skúffuna og
rétti honum pappírsbunkann.
Hann las blað eftir blað og gleði
mín endurspeglaðist í dökkum
augum hans sem urðu dálítið
rök. Húrra, hrópaði hann, þetta
er kraftaverk! Við brostum
hvort við öðru og allt í einu var
slagkápan hans horfin og ég sá
að hann var í taujakka. Hin
konan var óróleg vegna nærveru
hans og hnúar hennar urðu al-
veg hvítir af að halda ein við
vegginn. Gervitennurnar höfðu
dottið á gólfið. „Dr. V.,“ sagði ég,
„ég held ég sé dálítið geðveik."
„Auðvitað," sagði hann, „en það
eru nú líka flestir listamenn."
Hann klappaði mér á kinnina og
mér datt í hug að hér snerti fólk
aldrei hvert annað. Hann tók
allar arkirnar með sér og lofaði
að koma því til leiðar að ég fengi
óhindruð að senda honum fleiri
eftir því sem mér miðaði áfram.
Ur þessu urðu tvær bækur,
fyrstu endurminningar mínar:
„Bernska" og „Æska". Þegar ég
kom heim var hávaðinn við inn-
ganginn þagnaður, en það er
þriðja sagan. Þegar ég er langt
niðri eða þegar ég sé kaldan
fjarlægðarglampa hið næsta í
augum mér, þrái ég þennan
griðastað veraldar sem aðeins
fáir þekkja. Allar dyr og glugg-
ar eru máluð á veggina af
óþekktum listamanni sem
kannski heppnast ekkert annað.
Hann gerði það til að róa hina
kvíðafullu, þó að þeir spyrji eig-
inlega aðeins öðru hverju til
málamynda um útganginn.
Innst inni vita þeir vel að hann
er ekki til.
20
Séra Gísli Brynjólfsson
Fýkur
yfir
hœðir
Gamalt yrkisefni
og örlagasaga
úr Fljótum
Höggmynd Ásmundar Sveinssonar, sem hann nefndi „Fýkur yfir hæð-
ir“ samkvæmt uppástungu stráks, sem sá skissu af henni. Myndin er
líklega frá 1933: Sjá nánar frásögn í greininni.
Upphaflega átti þessi grein eigin-
lega aðeins að vera um hann Berg
litia á Þrasastöðum og hana Ingi-
björgu frænku hans, sem fórnaði lífl
sínu svo að hann mætti lifa — eins
og síðar mun sagt verða. En það fór
eins og raunar oftlega endranær.
Efnið hleður utan á sig þegar verkið
er komiö í gang og það er hægara
sagt en gert að setja punkt.
Frásögnina af fyrrgreindu fólki er
að flnna í Skagfirskum æviskrám IV,
bls. 70—71. En af því að sú atburða-
rás, sem þar er lýst, minnti svo ótrú-
lega mikið á Fýkur yfir hæðir Jónas-
ar Hallgrímssonar, kom það af sjálfu
sér, að farið var að rifja upp þetta
grátfagra Ijóð og aðdragandann að
því, að listaskáldið góða tók sér fyrir
hendur að yrkja það.
Kvæði úr Sunnanpósti
Eins og eflaust ýmsir vita, var það
kvæði í Sunnanpósti sr. Árna Helgason-
ar, sem varð til þess að Jónas fann hvöt
hjá sér til þess að yrkja Fýkur yfir hæðir.
Þegar Jónas kom heim, sumarið 1837,
eftir 5 ára veru í Kaupmannahöfn, dvaldi
hann um tíma á Breiðabólstað hjá sr.
Tómasi Sæmundssyni og e.t.v. hefur
hann þar lesið kvæði sr. Árna, sem birt-
ist í Sunnanpóstinum, 8. tbl. 1835. Ekki
var því þar gefið sérstakt nafn, aðeins
þessi fáorða greinargerð:
„1820 fannst móðir, dáin úti, í Nor-
egi, en tvíburar, sem hún bar milli
bæa vóru lifandi, vafðir innan í föt
hennar, þar um var þetta qveðið:“
Allt erjafnslétt, ísyfir tjörnum,
andi næðir kaldur á hjörnum;
stjörnur dauft í snjóþoku skína,
stefnunni því hægt er að týna.
Fátæk móðir fer með tvo krakka,
fram á leiðis, verður að flakka;
erfiður er aumingja gangur,
einkum þegar vetur er strangur.
Tvíburar um háls móður hanga;
henni verður megn um að ganga,
fóta- kann ei framróa -árum,
frosnum særist þunn kinn af tárum.
„Annist Guð“ sei’r hún „aumingja þessa,
ég er villt, en farið að hvessa;
hvernig má ég börnunum bjarga,
bitran svo þeim ei nái farga ?“
Spjarir af sér taka ei tefur,
tjörgum þessum börnin hún vefur,
frelsist þau frá nístingi nætur,
nístings hel ei vinnur á sætu.
„Komið, vetrar náköldu nauðir,“
nú hún tér; „þig hræðist ei dauði,
börnunum er borgið, skalt vita,
brjóstsins móður glóðar af hita.“
Nið’r á klakann synina sína
síðan leggur; vindarnir hvína,
áveðurs sig að þeim hún vefur,
yl það nokkurn sveinunum gefur.
Að næsta morgni menn hana finna,
í megnis frosti dána, helstinna;
en þá stranga upp taka reifa,
í þeim bæði börnin sig hreyfa.
Móðurást, sem aldrei kannt þverra,
elsku muntu líkust vors Herra,
meðan neisti lífs einhver lifir,
líknar móðir barnið sigyfir.
A.H.
Stafirnir A.H. undir kvæðinu benda til
þess, að höfundurinn sé Árni Helgason
og að við hann eigi Jónas Hallgrímsson
þegar hann talar í bréfi sínu til Konráðs,
(?) sbr. Fjölnir III, bls. 30, um þann, sem
fundið hafi „hér fullgott irkjis-efni“, þótt
„báglega tækist að irkja“. Síðan hafa all-
ir gengið út frá því að sr. Árni Helgason
hafi ort þetta kvæði, þ.e. að það sé frum-
ort og það gerir líka Jónas Jónsson í ís-
lendingasögu sinni VIII, 1. bls. 358. Þar
birtir hann raunar kvæðið allt og svo
Fýkur yfir hæðir til samanburðar.
Höfundurinn reyndist norskur
Hins vegar upplýsir Matthías Þórðar-
son, og hefur eftir Birni Gunnlaugssyni
— sbr. Lbs. 2009 4t0, að kvæðið sé alls
ekki frumort heldur þýtt úr norsku. Það
birtist fyrst í vikuritinu Hermóði. Þar
mun sr. Árni Helgason hafa lesið það,
eins og fleira í því blaði, sem hann birti í
Sunnanpóstinum. Höfundurinn var
norskur lagamaður og ljóðasmiður,
Conrad Nicolai Schwatch (1793—1860).
Þótt æðimikið liggi eftir hann af kveð-
skap, mun hann ekki hafa verið talinn
tilþrifamikið skáld. Kvæðið um konuna,
sem úr varð, og sr. Árni þýddi og birti í
Sunnanpóstinum, kom síðar á prent m.a.
í úrvali úr ljóðum Schwachs árið 1856.
Það ber nafnið Betlersken paa Hitter-
söen. Er þar tekið fram, að ort sé um
raunverulegan atburð. Hittersö mun vera
vatn á Þelamörk. Þar sem ekki er víst að
nútímafólk sé læst á gotneskt letur skulu
hér aðeins birt fjögur erindi.
IHetlrrfkcn pcut gitterfáen.
enorer .þitterfoené froéne 33olfler
ga’er iiénenbe ben barjle Slftcnoinb,
<£om þoirolentie en 6nefog=6ft) fotfolger,
2kení 9íorbIt)é glimte foagt meb blege 6!in.
6n fattig SWober gaaer meb toenbc 6f)oebe,
3 nœrme ©jergftab oil þun bctle íörob.
9If, ÍBctleré S8ei er ftebfe tung at trœbe,
(Jnb tungere i 6neen btjb' og bl*b.
Dm SDlobcvþalfen lt)i(Iingbi)rben þontgcr;
SWoi ffirqften (tibnet fot bctt barftc 93inb;
#un mcrgtet ci at fH)ttc gobcn íöenger,
Og laaten frt)fct paa ben guftne Sitjb.
„D ©ub! þootlebeé tebbev jeg be 6pœbe?
3eg fan ci meer, og Díatten ftunbcr frent.
D gobe ©ub! þoor faacr jcg fun et íllctbc
ÍKob Kattené bittc ííulb at txnne betn?