Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 3

málaskrifstofunni. Árið 1946
fluttist hann svo búferlum úr
höfuðstaðnum og gerðist
sóknarprestur að Holti undir
Eyjafjöllum. Því embætti
gegndi hann til dauðadags.
Jafnframt þeim störfum,
sem þegar eru talin, gegndi
séra Sigurður öðrum veiga-
miklum störfum á vegum
ríkisins. Hann var tíðinda-
maður útvarpsins frá 1931 til
1937, fréttastjóri sömu stofn-
unar frá 1937 til 1941 og átti
sæti í útvarpsráði frá 1943 til
1947. Enn eru ótalin stjórn-
málastörf hans, en hann var
landskjörinn þingmaður fyrir
Alþýðuflokkinn frá 1934 til
1937.
Séra Sigurður var einn af
fjölhæfustu og afkastamestu
rithöfundum þjóðarinnar. Eft-
ir hann liggja að minnsta
kosti 14 frumsamdar bækur,
þar af 5 ljóðasöfn: „Hamar og
sigð“ 1930, „Yndi unaðs-
stunda" 1952, „Undir stjörnum
og sól“ 1953, „Yfir blikandi
höf“ 1957 og „Kvæði frá Holti“
1961. Leikritið „Fyrir kóngsins
mekt“ kom út 1954 og tók
Þjóðleikhúsið það síðar til
flutnings. Önnur frumsamin
rit Sigurðar eru keíínslubæk-
ur, ritgerðasöfn, ævisögur og
ferðabækur.
Sextán erlendar bækur
komu út í íslenskri þýðingu
séra Sigurðar, flestar þeirra
skáldverk eftir heimskunna
höfunda, einnig ævisögur.
Eftir séra Sigurð liggur
aragrúi greina og ritgerða í
blöðum og tímaritum. Margar
þeirra skrifaði hann fyrir er-
lend blöð. Oft flutti hann út-
varpserindi erlendis.
Fundum okkar séra Sigurð-
ar bar fyrst saman haustið
1932. Hann var þá kennari við
Kennaraskóla íslands og ég
nemandi hans þar. Þá þegar
var hinn breiði þjóðvegur
fjöldans hættur að vera gang-
vegur hans. Hann hafði brot-
ist inn á fámennisgötu í slóð
spámanna, stórskálda og bylt-
ingarleiðtoga. Þaðan glumdi
nú rödd hans í eyrum þjóðar-
innar, snjallari en annarra
manna, í senn hvöss og blíð,
oft óvægin, gálaus, jafnvel
ofstopafull, en nálega alltaf
gædd hrífandi tungutaki snill-
ingsins, í ætt við Amos og Jes-
aja. Og við unglingar þeirra
daga litum upp til Sigurðar
Einarssonar og tignuðum
hann svikalaust. Þegar hann
sté í ræðustólinn andspænis
okkur, fannst mér heilagur
andi koma yfir hann og ræða
hans verða kraftaverk. Eg
man einu sinni að hann talaði
við okkur um Pál postula,
fyrst af blöðum, svo fleygði
hann blöðunum og talaði blað-
laust, og smátt og smátt lækk-
aði hann röddina, svo sté hann
ofan úr ræðustólnum og kom
nær okkur, og rödinn var orð-
in mjög lág, hún varð að hvísli,
og við á bekkjunum reyndum
að láta andardrátt okkar ekki
heyrast, halda niðri í okkur
andanum, við störðum á hann,
hölluðum okkur áfram, berg-
numin, furðu lostin-. Og aldrei
hefur Páll frá Tarsus komið
mér svo í hug síðan, að ég
minnist ekki um leið séra Sig-
urðar. Því að á þessu kvöldi
vitraðist okkur gegnum Sigurð
þessi andlega hamhleypa, eins
og hann stæði mitt á meðal
okkur, svo að mér finnst æ síð-
an, að ég hafi séð Pál postula
með eigin augum og að ég hafi
heyrt hann tala.
Slík ræðumennska af hálfu
Sigurðar var ekkert einsdæmi.
Ég heyrði hann kaffæra and-
stæðinga sína í kappræðu, ég
heyrði hann oft tala áheyr-
endur sína í rot, ef svo mætti
að orði komast, með sefjandi
mætti tungutaks og andríkis.
Prédikanir hans í kirkjuhús-
um og við guðsþjónustur
þekkti ég hins vegar ekkert af
eigin raun, en heyrði mikið af
þeim látið.
Það þótti auðvitað góð lat-
ína í Kennaraskólanum, að
nemendur stunduðu versa-
gerð. Að hálfnuðum námstíma
mínum þar gaf ég jafnvel út
fyrstu bók mína, ljóðabókina
„Ég heilsa þér“.
Nokkru fyrr en svo langt
var gengið í bíræfninni, hætti
ég mér heim til Sigurðar, að
kvöldlagi nálægt páskum. Sig-
urður var létt ölvaður, þegar
mig bar að garði hans, en
hann tók mér sem sjálfsögðum
hlut og bauð mér til stofu. Ég
bar upp erindi mitt og sagðist
hafa hug á að bera undir hann
fáein nýlega ort kvæði eftir
mig. Hann kvaðst reiðubúinn
til að hlusta og bað mig hefja
lesturinn. Ég fór með nokkur
kvæði. Eitt þeira hét „Vor“. í
því stóð þessi setning: „Þú
klæðir með blessuðum blóm-
um/hin blóðugu vetrarspor"/.
„Hvaða helvítis blóm áttu
við?“ spurði Sigurður Einars-
son. „Við höfum engin blóm
hér á íslandi. Þau vaxa í út-
löndum, en ekki hér. Ég hef
vaðið hafsjó af blómum í út-
löndum, upp í hendur, upp í
háls! Það er nálin, sem ein-
kennir okkar land. Hvurs
vegna yrkirðu ekki kvæði um
nálina — þessi grænu bless-
uðu strá, sem bóndinn og
sauðkindin þrá á vorin? — Og
hvað áttu við með þessum
blóðugu sporum?"
Ég reyndi að verja ljóð mitt
og sagðist meina sóleyjar og
fífla, þar sem ég minntist á
blóm, — og blóð hefði ég oft
séð á veturna í sporum fénað-
arins, þegar skari væri á
snjónum. En auðvitað fann ég
að ég var sigraður. Og þegar
ég kom heim, lét ég það verða
mitt fyrsta verk að breyta
kvæðinu um vorið. Ég ger-
breytti því öllu: setti nál í
staðinn fyrir blóm og hor í
staðinn fyrir spor, og allt eftir
því. Setningin sem fyrr er get-
ið varð tilmynda á þessa leið:
„Þín gróðurnál seður svanga/
sauðinn sem berst við hor“/!
— Æ, herra guð, ekki er ég
viss um að kvæðið hafi batnað
við þetta. En ég hafði annað
Þrjú ljóð
eftir séra
Sigurð
í Holti
GOSEN
Gósen er eins og Gósen var
gæðaland, þar sem drýpur smér.
Og ævikjör þeirra, sem eru þar,
eru eins og Drottins þjóðar:
Strit, sem engan árangur ber.
Þeir eru of margir þar í sveit,
þessvegna drepa þeir sveinbörn enn.
Faró er dáinn — Farúk brott,
en fólksdrottnar nýir skelfast
alla, sem geta orðið menn.
Fógetans mælir skal fylltur á barm,
fólkið sjálft, það er einskis vert.
En leiran er frjó og lífið sterkt,
það lifir af aldanna kvöl og harm
dapurt, lúið og dauðamerkt.
Þar sérðu lítinn labbakút
lyppa orm útúr særðri tá,
haltra kjökrandi í hvarf við runn.
Heiðríkjan yfir er sindrandi blá.
Skó mun hann aldrei á fót sinn fá.
(Kvæði frá Holti, 1961)
VEIZLAN
/gær sat ég veizlu hjá gjörningameisturum heimsins,
gleiðmynntur fögnuður háværra, vínhreifra gesta
skall í rokum sem hafbrim um háreista sali
— því hér skyldi notið hins bezta.
Og þarna kunni sérhver að skapa og skera
skammt sinn við lífsins borð, og var ekki feiminn
— með höndum, sem bæði án þakkar og auðmýktar þáðu —
og þetta fólk átti heiminn.
En glóandi vín úr gulls og kristalls skálum
íglitrandi straumum hneig milli þyrstra vara
og tendraði vínroðans villtu ástríðublossa
á vöngum hins glaðværa skara.
Og söngurinn dunaði, augun skutu örvum
elds og tælandi ljóss yfir svignandi borðum.
Svo drukku menn betur, og öllum fannst lífið indælt
— því allt vargott, eins og forðum.
En þrátt fyrir alltgekk angistin hljóðum skrefum
um alla sali, svo þögn sló á glaðværð og hlátur.
Menn kipptust við, eins og sæju þeir vofur vafra
— og var ekki þetta hljóð grátur?
Það beit á þá alla: Bráðum er stund vor komin,
og beitt er sigðin og hvöss er sláttumanns eggin,
því voldugri armur, en mannleg hönd, hefur málað
sitt mene tekel á vegginn.
(Undir stjörnum og sól, 1953)
ÉG TÝNDI MINNI RAUÐU RÓS í GÆR
Ég týndi minni rauðu rós í gær
eitt rökkur augnablik, því vinur minn
sleit hana af mér fast og feimulaust
og festi hana á barminn sinn.
Ég týndi minni rauðu rós í gær
og rökkurs bíð — þá finn ég vin minn þar,
sem rós mín týndist — tefþar stundarbið
og týni því, sem eftir var.
Hann, sem ég elska, rændi minni rós,
en rauður logi brennur mér í æðum,
á meðan ég ber eim af hennar ilmi
ennþá í hári og klæðum.
Þvígeng ég aftur auðmjúk sömu spor,
er ótta slökkur dagsins fagra ljós,
svo lengi, sem hann verður ör af ást
við ilm af minni týndu rós.
I
Með hverjum aftni angan hennar þver.
Og innan stundar týni ég sjálfri mér.
(Yfír blikandi höf 1957)
upp úr þessari ferð: ég náði
alveg frábærri nærmynd af
Sigurði Einarssyni, og hann
varð tryggðavinur minn til
æviloka.
Tveimur árum fyrr en ég
kynntist séra Sigurði hafði
hann sent frá sér ljóðabókina
„Hamar og sigð“. 011 kvæði
hennar voru ort á tímabilinu
frá 15. apríl 1930 til 5. nóv-
ember sama árs. í desember
voru þau komin út í bók. Hann
varpaði þeim frá sér eins og ég
get hugsað mér að soldán í
landi morgunroðans varpi
handfylli silfurpeninga af
þaki hallar sinnar niður til
lýðsins, eða eins og lúðurþeyt-
ari, sem leikur hergöngulög
sín á torginu, stráir þeim út í
veður og vind án þess að hirða
um hvur á þau hlustar. Sagt
var að höfundurinn léti sér í
léttu rúmi liggja, hvort hann
hreppti skáldatitil að launum.
Hann hafði lagt meiri áherslu
á efnið en formið og boðaði
jafnaðarstefnu og nýjan dag,
þar sem vélin létti erfiðinu af
hinni lúnu vinnuhönd og skil-
aði henni þeim arði, sem henni
bar. Þetta gerðist árið 1930.
En nú brá svo við, að í rúm
tuttugu ár hafði séra Sigurður
tiltölulega hægt um sig á rit-
vellinum. Þó kom út eftir
hann eitthvað af þýddum
skáldverkum og tvö frumsam-
in ritgerðasöfn árið 1938:
„Miklir menn“ og „Líðandi
stund". í „Líðandi stund" birt-
ist meðal annars ritgerðin:
„Farið heilar fornu dyggðir",
sem vakti feikilegt umtal og
harðar deilur um Sigurð. Áður
hafði þó ritgerðin „Nesja-
mennska", sem fyrst kom út í
tímaritinu Iðunni, gert enn
meiri usla i menningarlífi
þeirra tíma. Hún skipti þjóð-
inni í tvo hópa: annan sem
fylkti sér um séra Sigurð og
dáði hann, hinn sem reis gegn
honum og úthrópaði hann.
Fyrsta ljóðabók Sigurðar
Einarssonar eftir „Hamar og
sigð“ er „Yndi unaðsstunda"
og kom út 1952. Þar kemur
höfundurinn fram sem þrosk-
aður listamaður, jafnvígur á
form ljóðsins, sem efni þess,
og tókst víðast að samræma
hvort tveggja þannig, að
árangurinn varð heilsteypt og
göfug list. Hvur mundi leika
eftir honum, að gera aðra eins
mannlýsingu og þessa, og það
í örfáum orðum?:
„H.K.L.
Beiskur og hýr,
bitur ogglettinn í senn.
Alltaf á verði og ögn til
hliðar
við aðra menn.
Tómlátlegt fas,
tillitið spurult og kalt.
En hugsunin, stíllinn,
tungutakið
tindrandi snjallt.
Frh. á bls. 19.
3