Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 8

Umdeildar
endur-
minningar
í Noregi
Dóttursonur Björnstjerne Björnsons leysir frá skjóðunni
Karoline og Björnstjerne Björnson 1897.
Á sl. ári kom út í Noregi bók, sem ber
heitið „Aulestad Tur-Retur“ (Aulestad
fram og til baka), og er eftir B.A.
Björnson-Langen, dótturson þjóðskálds-
ins norska, Björnstjerne Björnson. Eru
þetta óvenjulega hreinskilnar og
opinskáar endurminningar frá bernsku
og æsku höfundar, sem dregur ekki ein-
ungis fram hinar björtu hliðar á mönnum
og atvikum. Sérstaklega munu lýsingar
hans á móður sinni hafa komið mönnum
á óvart, enda olli bókin miklu fjaðrafoki í
Noregi, er hún kom út.
Ég frétti fyrst af bókinni í norsku viku-
rití, þar sem hneykslazt var yfir því,
hvernig þar væri talað um nánustu ætt-
ingja. En brátt var þeirri umsögn svarað í
sama blaði og borið í bætifláka fyrir höf-
undinn. Þótti þar sem óþarfa viðkvæmni
heföi gætt varðandi Björnsons-fjölskyld-
una. Eg rakst svo á bókina í Norræna
húsinu og las hana af athygli og ánægju,
hvernig svo sem menn vilja leggja það út.
Hún er lipurlega skrifuö og af einlægni,
sem er næsta óvenjuleg aö ýmsu leyti, en
ekki af meiri illkvittni en hinir beztu les-
endur eru haldnir.
Höfundur ólst upp við óvenjulegar að-
stæður frá mörgum sjónarhólum séð, og
þær leifturmyndir, sem hann bregöur
upp, hafa margar bæði dýpt og breidd, og
þeim fylgir andblær frá veröld, sem var
og fæstir þekkja, þótt hann sé ekki svo
órafjarri hvorki í tíma né rúmi.
Ég hef valið til birtingar í Lesbók nokk-
ur brot úr bókinni, sem gætu gefið
nokkra hugmynd um efni hennar og stíl.
Millifyrirsagnirnar eru allar kaflaheiti í
bókinni, en kaflarnir eru allir verulega
styttir í því skyni aö ná nokkurri heild-
armynd í tveimur blaðagreinum.
Sveinn Ásgeirsson
„Faðir minn var Albert Langen, en móðir
mín, Dagný, sem var yngst barna Karólínu
og Björnstjerne Björnson. Fyrir góðra eða
slæmra hluta sakir varð sú reyndin á, að
Björnson-fjölskyldan var mitt fólk. Mér er
mjög annt um fjölskyldu mína, þó að ég
hafi einhvern tíma á lífsleiöinni átt í útistöö-
um við flestallt frændfólk mitt.
En slíkt á ekki aöeins við um mig. Það
hefur stundum veriö vandasamt og viö-
kvæmt mál aö bjóöa okkur saman í boð, ef
menn hafa ekki fylgzt nákvæmlega með
því, hver þolir hvern á hverjum tíma ...
En á hinn bóginn höfum við stundum
ekki hitzt lengi, því að við höfum veriö
dreifð um alla Evrópu og einnig verið um
tíma í Ameríku og Afríku. En þó hefur þaö
komið fyrir á ráöstefnum og við hátíöleg
tækifæri, að fjölskyldan hafi nær öll verið
saman komin ... Eftir einum af eldri kyn-
slóöinni er þetta haft: „í Noregi eru það
eiginlega aðeins tvær fjölskyldur, sem
skipta máli. Hin er konungsfjölskyldan."
Guð verður að
fyrirgefa honum
Ég fæddist i Miinchen 9. október 1898
kl. 19.30. I það skipti var ég þó snemma á
ferðinni, því að hvorki læknir né Ijósmóðir
náðu aö vera viðstödd á þessu markverða
augnabliki. Þau komu ekki, fyrr en allt var
um garð gengiö og haföi tekizt vel. María
gamla, sem var allt í öllu hjá Langen-
fjölskyldunni, tók á móti mér, en faðir minn
sá um klóróformiö. Hann var mjög hreyk-
inn af útkomunni. En þegar móður minni
var sagt, að hún hefði aftur eignazt son,
sagði hún:
— Guð veröur að fyrirgefa honum. Ég
get það ekki!
Aftur á móti sá ég um það, að móðir mín
eignaðist ekki fleiri börn. Það mun vænt-
anlega verða talið mér til tekna á dóms-
degi, viö ragnarök eða stórahvell eða hvað
sem þaö nú verður.
Faðir minn, Albert Langen, var kominn
af Húgenotta-fjölskyldu úr Rínarlöndum. í
óþökk fjölskyldunnar seldi afi minn hluti
sína í stórum sykurverksmiöjum til að geta
lifað áhyggjulausu lífi í Köln meö konu sinni
og fjórum börnum, en þeirra yngst var faöir
minn.
Pabbi var ekkert gáfnaljós í skóla. Aö
foreldrum sínum látnum hafði hann veru-
legt fé til umráöa og hugðist lifa góöu lífi í
París. Fyrst ætlaöi hann aö verða listmál-
ari. En þaö tókst ekki. Síðan reyndi hann
fyrir sér sem listaverkasali, en þaö tókst
ekki vel. Dag nokkurn rakst hann svo á
ungan mann í stiga, Knut Hamsun. Og
óðara var hann orðinn útgefandi. Og það
heppnaðist. Hann settist að í Munchen og
gaf út frábærlega myndskreytt blað,
„Simplicissimus“, sem síðar varð svo víð-
frægt. Með aöstoö hóps teiknara og rithöf-
unda geröi hann góölátlegt grín að keisar-
anum, júnkurum, prestum og liðsforingjum.
í aukaútgáfu blaðsins var eitt sinn vikiö
hneykslanlega að Vilhjálmi, keisara, aö því
er ákæruvaldinu þótti og hófst það handa
um aögerðir gegn honum fyrir móðgun við
hátignina. Pabbi flýöi i ofboði meö konu
sína og bróöur minn, Arne, til Parísar, en
ég — sex vikna gamall — var falinn umsjá
móöurafa míns og ömmu. Um þaö má lesa
í bókinni: „Þinn vinur, pabbi“, bréf Björn-
stjerne Björnsons til móöur minnar. Þau
tóku mig meö sér til Aulestad. Afi var him-
inlifandi yfir hinum gáfulegu augabrúnum
mínum — það hlyti að veröa mikið úr þess-
um strák.
En það varð ekki neitt sérstakt.
Stelpustrákur
Mamma hafði sem sagt vonazt eftir
stúlkubarni í staðinn fyrir mig. Ég held, aö
hún hafi aldrei fyrirgefið mér. En hún reyndi
að bæta sér þetta upp með því að klæða
mig eins og stelpu yzt sem innst. (Schop-
enhauer segir frá manninum, sem var kalt,
og bar þess vegna logandi eldspýtu að
hitamælinum.) Hún lét mér vaxa sítt hár og
krullaöi það með töngum.
Og svo kórónaði hún allt saman með þvi
aö kalla mig gælunafni fyrir stelpur, „Lit-
en“. Eftir því sem árin liðu og ég lengdist,
unz ég varö 1,80 sm, varö mér meiri raun
aö því aö vera kallaöur Liten Langen. Ég
barðist af hörku fyrir mínu eigin nafni, og
hinni löngu baráttu lauk með því, aö fjöl-
skyldan kallaöi mig Albert — mömmu til
sárrar gremju — en vinir mínir Björn, sem
var stytting á Björnstjerne. Ég kýs heldur
nafnið Björn. Báöar konur mínar hafa not-
að þaö.
Svo var það eitt sumariö á Aulestad,
þegar móðir mín var ekki nærri, aö afi
sagöi einn daginn:
— Það er ekkert vit í þessu, Karólína,
að strákurinn skuli ganga um eins og
stelpa. Hvers konar maöur helduröu aö
veröi úr honum?
— Satt segir þú, Björnstjerne, og hún
pantaði þegar í staö stuttbuxur og blússu
og gerði boð eftir manni, sem gegndi hlut-
verki hárskera í sveitinni.
V
Gréta Sigfúsdóttir
Á þessum (
sfðustu og verstu
tfmum
erum við enn að skapa.
Hvað?
Helgrímuna.
Við hnoðum hana hrjúfum höndum
úr grófum leir:
samansafni lægstu hvata og
úrkynjunar.
Grafið er dýpra og dýpra
eftir leirnum
í iður vitundar
þar sem dauðahvötin býr.
Á flatneskju yfirborðsins
mótum við hauskúpu án
heila.
Hvar er marmarinn hvíti
sem lyfti huganum
til stjarnanna ?
Hvar erum við stödd
áskeiði þróunar?
Á vegamótum eða við bakka
Akheron ?

Dóttirin Dagny ó máiverki í stofunni í Aulestad.
8