Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 9
fbúðarhús Björnsons í
Aulestad. Skáldið er
hér aö leggja af staö í
gönguferð.
Til vinstri: Björn-
stjerne Björnson
ásamt dóttursyni sín-
um, sem skrifaö hefur
hinar umdeildu
endurminningar.
Ríkmannlega búið:
Hluti stofunnar í Aule-
stad.
pssjpip
? • %
WmSM.
f r 11
f
Sjálfsblekking móöur minnar féll fyrir
skærum sveitamannsins.
í marga daga leit hún ekki viö mér.
Jósefína
Vegna þeirra áhrifa, sem afi minn,
Björnstjerne, haföi í Þýzkalandi, og eftir aö
faöir minn haföi greitt 60.000 mörk, sem
var gífurleg upphæö í þá daga, í sekt, var
ákæran á hendur honum fyrir hátignar-
móögun látin niöur falla. Faöir minn gat því
farið frjáls feröa sinna um Þýzkaland. Og
eins og eölilegt var, vildi hann að viö flytt-
umst öll aftur til Munchen, þar sem starfs-
vettvangur hans var og hann hafði mikil-
vægu hlutverki aö gegna.
En móöir mín vildi ekki skipta á heims-
borginni París og sveitabænum Miinchen.
Albert mátti gjarna hafast þar viö. Austur-
landahraölestin fór leiðina milli Parísar og
Miinchen á nokkrum klukkutímum. Móöir
mín bjó Albert vel út og sendi Jósefínu meö
honum. Hún átti aö annast hann. Hún var
sveitastúlka frá Gausdal, skynsöm og
námfús, og haföi lært frönsku þessi ár, sem
hún var búin aö vera hjá okkur í París. Yfir
henni var þessi eðlilegi höfðingjabragur,
sem svo oft verður vart meðal norskra
bænda. Og aö auki var hún bráðfalleg! Nú,
og svo endaði þaö samkvæmt náttúru-
lögmálunum, þegar ungt og hraust fólk á í
hlut. En jafn einstrengiingsleg og ástlaus
og móöir mín var, þá kom henni ekki til
hugar, aö nokkur myndi taka sveitastúlku
fram yfir hana.
í hennar augum gat þetta ekki veriö ann-
aö en viðurstyggilegt óeöli. Ég hef ástæöu
til aö ætla, aö þaö hafi veriö stærilæti og
hégómagirnd, sem olli henni mestum sárs-
auka. Hún vildi ekki skilja, aö Albert heföi
fundiö manneskju, sem heföi hæfileika til
aö gleyma sjálfri sér og fórna sér fyrir þann
mann, sem hún unni og þarfnaöist hlýju og
skilnings. Það er hæfileiki, sem er lítt
þroskaöur hjá hinum þróttmiklu einstakl-
ingum í Björnsons-ættinni.
Albert vildi skilja til aö kvænast Jósef-
ínu, en móöir mín var á móti skilnaði öll
þau ár, sem Albert átti ólifuö.
Affi og amma
Mér fannst sjálfsagt, aö ég ætti afa og
ömmu eins og öll önnur börn."Þetta voru
roskin skyldmenni, sem allir voru hrifnir af,
því aö þau voru svo innilega góö og brostu
alltaf til manns. En aö afi og amma væru
jafnframt foreldrar móöur minnar, rann
seint upp fyrir mér. Sennilega hef ég þá
verið oröinn fimm ára.
Dag nokkurn sagöi móöir min, aö hún
ætti von á móöur sinni í heimsókn. Ég var
afar undrandi. Ég haföi ekki gert mór í
hugarlund, aö hún ætti neina móöur. Móöir
var ströng og tíguleg kona, sem maður
sýndi viröingu, var hvöss í tali og kraföist
tafarlausrar og miskunnarlausrar hlýöni.
Hvernig i ósköpunum ætti þá móöir hennar
aö vera? Var þaö móöir, sem var yfir móö-
ur minni og sem hún varö aö hlýöa? Hvern-
ig skyldi hún bregðast viö skilyröislausum
skipunum, hún, sem hvorki bar virðingu
fyrir Albert né ömmu eöa afa? Þaö var ekki
hægt aö hugsa það til enda. Ég fann til
meðaumkunar meö henni, ég sannarlega
sárvorkenndi henni, ég var spenntur og
smeykur. Og svolítiö meinfýsinn.
Og svo kom amma! Elsku, góöa, indaela
amma, sem tók mig í fang sér og kjassaöi
mig. Móðir móður minnar?
Rúmið bleytt
Barnauppeldi er auövelt. Fulloröna fólk-
ið hefur öll ráö í hendi sér til aö fá börn til
aö gera þaö, sem þaö vill. Dugi ekkert ann-
að, getum viö lúskrað á þeim. Það barn
hlýtur aö vera harögert, sem ekki lætur
segjast viö það. Ég hef því verið mjög
harður af mér í augum móöur minnar, úr
því aö ég bleytti rúmið á nóttunni þrátt fyrir
allar hennar uppeldisaöferöir. Þaö uröu
flengingar aftur, og enn pissaöi ég undir,
og aftur var bariö og flengt. Þannig tókst
henni aö halda því viö, aö ég bleytti rúmiö
fram á ellefta ár.
Þaö sem verra var, jafnskjótt og ég var
kominn til Aulestad, fannst mér ekkert var-
iö í þetta lengur. Eöa kannski ég hafi
skammazt mín gagnvart ömmu og afa,
nema hvaö ég hélt mór þurrum þar allan
tímann, en jafnskjótt og ég var kominn aft-
ur til Parísar í gamla andrúmsloftið þar,
bleytti ég rúmiö og lét mér líöa vel eins og
venjulega. Ég stóöst ekki mátiö, svo
þrjózkur var ég.
— Annaðhvort ertu óþekkur sóöi eöa
þú ert veikur. Sértu sóöi, skaltu sannarlega
fá aö finna fyrir því. Sértu veikur, veröuröu
sendur á sjúkrahús. Þar klippa þeir af þér
tippið, svo að þú getir ekki pissað lengur í
rúmiö. Þú mátt velja.
Já, hvor kosturinn var betri?
Þaö kom fyrir, aö flengingu væri frestaö
í nokkra tíma.
— Ég hef ekki tíma til aö flengja þig
núna. Þú verður að bíða, þangaö til ég kem
heim í kvöld.
Allan daginn varö ég svo að bíöa ...
Þaö var greinilegt, aö þetta átti ekki
bara aö vera til málamynda. Hún var búin
aö taka af sér lífstykkið og komin í léttan
morgunslopp, vopnuð langa skaftinu af
baöburstanum. Hún dró buxurnar niöur
um mig og lagði mig á hné sér. Síðan lamdi
hún mig, eins og hún haföi krafta til. Þetta
var ógurlega sárt. Ég öskraöi af tryllingi og
reyndi að komast niöur af henni, en árang-
urslaust. Ég æpti eins og vitstola og bað
um miskunn. En hún baröi og baröi alveg
brjálæöislega, þangað til hún var oröin svo
móö, aö hún varö aö hætta. Þá var hún
blóðrauö í framan og á hálsinum og eins
langt niöur og ég gat séö milli brjóstanna.
Svo hraöaði hún sér út, meðan ég dró
upp buxurnar snöktandi. Eins og venjulega
æyndist Emma, þjónustustúlkan, vera ná-
læg, og hún birtist von bráöar, fór meö mig
í barnaherbergið og púöraöi á mér eld-
rauðan bossann. Hún sagöi ekki neitt, en
hennar langi hestshaus var dapurlegri á
svip en nokkru sinni fyrr. Meöan ég lá á
grúfu á gólfinu, söng hún fyrir mig þær
barnavísur, sem hún vissi, aö óg heföi mest
gaman af.
Ég hef aldrei getaö skilið, hvernig hægt
er aö lemja smábörn af ásetningi og án
þess aö láta sér bregöa, taka sér góöan
tíma til aö leysa niður um þau, gera litla
bossann beran og slá svo af öllum kröftum.
Nei, ég skil þaö ekki.
Ég hef slegið til minna eigin barna, en
aöeins í augnabliksreiöi og iörazt þess sár-
lega í hvert skipti og litið á þaö sem
skammarleg afglöp af minni hálfu, hversu
mjög sem óþekktarangarnir mínir hafa til
þess unnið — blessuö indælu börnin mín.
En aö láta smábarn bíöa heilan dag eftir
líkamlegri refsingu er kvalalosti eöa þaö
vitnar um slíkan skilningsskort eða tilfinn-
ingakulda, að ég sem kviðdómandi myndi
neita slíkri manneskju um foreldrarétt yfir
smábörnum.
Þegar ég sjálfur haföi eignazt börn, skrif-
aði ég Emmu, vinnukonunni okkar, sem þá
var gift kona, og sþuröi hana margs. í svari
sínu sagöi hún meðal annars, aö þaö „væri
ekki öllum gefið aö sýna börnum sínum
þolinmæði og ástúö“.
Nei, sambandiö viö móður mína varö
aldrei eðlilegt. Ég þarfnaöist blíöu, eins og
öll börn þurfa og flest njóta. Ég man aðeins
eftir einu skipti, aö ég sat í fanginu á henni
og hallaði mér aö brjósti hennar. Ég sat
grafkyrr, svo aö hún gleymdi því, aö ég
sæti þarna. Ég andaöi aö mór fína ilmvatn-
inu hennar og fann ylinn gegnum fötin mín.
Hefði hún oftar verið blíð og góö, hlý og
ilmandi, heföi mér eflaust getað þótt vænt
um hana þrátt fyrir hinar eilifu flengingar. i
hinu mikla safni bréfa, sem hún skrifaði
ömmu á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar,
þegar viö Arne bjuggum hjá henni á Aule-
stad, minnist hún varla á okkur nema tvisv-
ar eöa þrisvar lauslega. Og þegar hún á
stríösárunum ætlaöi aö fara til Aulestad frá
París einu sinni, þurfti hún aö biöja norska
sendiherrann í París, Wedel Jarlsberg, um
aöstoö til aö fá vegabréfsáritun hjá frönsk-
um yfirvöldum. Frænka okkar, Ingrid, sem
þá bjó hjá henni í París, fór til hans meö
bréf, þar sem hún tók fram, aö tilgangur
feröarinnar væri, aö heimsækja móöur sína
á Aulestad. Sendiherranum, sem þekkti vel
til aðstæðna, fannst, að það gæti einnig
veriö rétt aö láta þess getið, aö hún ætti
tvo syni, sem byggju á Aulestad.
9