Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 18

NEFERTITI
— ein fegursta
kona sögunnar
sýning í súlnasal safnsins á
þeim munum, sem grafnir voru
upp í Amarna — og þar með
einnig á þeim gripum, sem féllu
í hlut safnsins í Kaíró. Sýningin
vakti mikla athygli, en þó vant-
aði á hana mesta dýrgripinn.
Borchardt lyfti þó aðeins lítil-
lega hulunni af Nefertíti. í riti
Þýzka austurlandafélagsins,
sem kom út í sambandi við sýn-
inguna, gerði hann grein fyrir
árangri leiðangursins til Am-
arna. Hann birti stórar myndir
með ítarlegum skýringum af
mörgum gripum, en aðeins smá-
mynd af Nefertíti með litlum
texta. En jafnvel þessi litla
mynd nægði til að vekja áhuga
sérfræðinga og hugboð um, að
þarna gæti verið um stórmerkan
fund að ræða. Og svo skeði það,
sem við mátti búast, að erlendir
vísindamenn fóru fram á að fá
að sjá styttuna hið fyrsta með
skírskotun til þess, sem í ritinu
stóð.
Borchardt lenti í svikamyllu.
Með hinum fyrstu fáorðu upp-
lýsingum um tilveru Nefertíti
vildi hann að vissu leyti tryggja
sér sönnunarvottorð. Enginn
skyldi geta borið honum það á
brýn síðar, að hann hefði tekið
styttuna af Nefertíti trausta-
taki. Hins vegar óttaðist hann,
að það gæti valdið auknum erf-
iðleikum við skiptingu á forn-
gripum, sem fyndust við nýja
uppgrefti, ef mál Nefertíti-
myndarinnar yrði farið að ræða
opinberlega og bragðið í sam-
bandi við hana kæmist upp. Og
ef til vill yrði það til þess, að
Þjóðverjar fengju ekki að koma
nærri uppgrefti þarna framar.
Það kom í ljós, að ótti hans var
ekki ástæðulaus.
Menn sáu, að ekki
var allt með felldu
Borchardt fékk í fyrstu sam-
þykki safnsins fyrir leyndinni,
og fornleifauppgröftur Þjóð-
verja í Egyptalandi hélt áfram
án athugasemda. En smám sam-
an urðu spurningarnar áleitn-
ari. Af hverju var verið að
tregðast við að sýna jafn
merkan grip og styttu drottn-
ingar opinberlega? Borchardt
hafði séð svo um, að það svar
yrði ávallt gefið, að Egypzka
safnið hefði mjög takmarkaðan
húsakost, eins og alkunna væri,
og hefði því ekki hæfilegan stað
fyrir styttuna, eins og sakir
stæðu.
Forstöðumaður safnsins
kvartaði þó snemma yfir því, að
það væri alltaf óþægilegt fyrir
sig að þurfa að gefa svo lítt
sannfærandi svar, því að sann-
leikann væri ekki hægt að segja
nema sárafáum: „í hvert skipti
fáum við annað hvort að sjá
kurteislegt, svipbrigðalaust
andlit eða skilningsríkt bros, ef
þá er ekki sagt hreint út við
okkur, að ekki virðist allt vera
18
Styttan af œðstaprestinum Ran-
ofer, sem Egyptar buðu á sínum
tíma í skiptum fyrir Nefertíti.
með felldu, hvernig við náðum
styttunni, úr því að við séum að
fela hana. Það virðist tilgangs-
laust að reyna að fullvissa menn
um hið gagnstæða."
Reynt að binda endi
á feluleikinn
Þessar leyndardómsdylgjur
urðu erfiðari viðfangs 1918, þeg-
ar Egypzka safnið fékk til ráð-
stöfunar aukið rými til sýninga,
en þar átti að koma fyrir öllum
mununum frá Amarna-upp-
greftrinum. Stjórn safnsins
reyndi að fá bundinn endi á
þennan feluleik. Forstöðumaður
safnsins, Heinrich Scháfer, lýsti
Hverjum tilheyrir Nefertíti? Auö-
vitaö Egyptum. En sú hugmynd
kætir Þjóðverja lítiö. Hér er JUrg-
en Settgast, safnstjóri viö Eg-
ypzka safniö í Berlín, meö grip-
inn.
því yfir, að með hverjum mán-
uði, sem styttan yrði áfram í fel-
um, eins og hún hefur þegar ver-
ið í fimm ár, verður það erfiðara
að halda fram réttmætu tilkalli
til hinnar egypzku drottningar
af hálfu Þjóðverja, svo að trú-
verðugt gæti talizt. Nefnd sér-
fræðinga komst að þeirri niður-
stöðu, að leyndina bæri að af-
nema.
En eigandi listaverkanna var
enn James Simon, svo að loka-
ákvörðunina bar honum að taka.
Og þar sem listfrömuðurinn
hallaðist að sjónarmiði Bor-
chardts, var Nefertíti höfð í fel-
um áfram. Borchardt skipti það
meginmáli að geta haldið áfram
fornleifauppgreftri við Níl og
sem forstöðumanni þýzkrar
stofnunar í Kaíró, sem annaðist
rannsóknir á egypzkri forn-
fræði, en þeirri stöðu gegndi
hann frá 1907—1929, var honum
vel kunnugt um versnandi sam-
komulag almennt milli erlendra
fornfræðinga og Egypta, en
þjóðernisvakning fór vaxandi
meðal þeirra. Kom það meðal
annars fram í síauknum tak-
mörkunum á umsvifum erlendra
fornleifafræðinga.
Pierre Lacau var nú orðinn
yfirmaður Fornminjastofnunar
Egyptalands, og þegar áður en
hann tók við þeirri stöðu, hafði
hann oftsinnis lýst því yfir, að
hann vildi stuðla að því, að eins
fáir forngripir færu úr landi og
unnt væri. Og nú ha|ði hann
fengið aðstöðu til að framfylgja
þeirri stefnu.
Nefer-
títi
sem stofu-
stáss
Safniö í Berlín hefur tekjur af Nefertíti-afsteypum, sem stundum
eru í fullri stærö. Hér sést starfsmaöur meö eina nýsteypta og á
neöri mynd sjást þrjár afsteypur tilbúnar á markaö.
Um leió og Nefertíti-styttan kom fyrst fyrir almenningssjón-
ir árið 1924, komu fyrstu gips-afsteypurnar af henni á markað-
inn. Finnandi hennar, fornleifafræðingurinn Ludwig Borchardt,
gaf út bók um hana 1923, þegar fyrirsjáanlegt var, að ekki yrði
því frestað lengur að sýna styttuna. Bókin hét „Portráts der
Königin Nofretete“, en Þjóðverjar nota alltaf nafnið Nofretete,
en til eru ýmis afbrigði af því. Af hinum nákvæmu myndum í
bókinni varð mönnum ljóst, hve frábær dýrgripur þessi stytta
væri, og útsjónarsamir menn öfluðu sér nákvæms máls á
henni og voru tilbúnir með gipsafsteypur, þegar sýningin var
opnuð 1924.
Nákvæmar eftirmyndir úr gipsi eru nú gerðar af opinberri
stofnun í Berlín. Sjálf styttan er 48 sm á hæð, en með fótstalli
56 sm. Hægt er að fá hana ómálaða fyrir 550 mörk, en máluð
kostar hún 1404 mörk. Þá er og hægt að fá minni útgáfu frá
sömu stofnun fyrir 320 mörk, málaða og 20 sm háa með stalli.
Um málunina sjá starfsmenn Egypzka safnsins í Berlín.
Til þess að færa ekki Frakk-
anum vopn í hendur að óþörfu,
lagði Borchardt enn áherzlu á
það, að Nefertíti yrði enn um
hríð höfð í geymslu, og þeim
mun fremur sem safnið í Kaíró
átti varla verk til að sýna frá
uppgreftrinum í Amarna. En af
hinni litlu umsögn og mynd af
styttunni, sem birt hafði verið í
riti Þýzka austurlandafélagsins,
var Lacau þó ljóst, að Nefertíti-
styttan myndi vera öndvegis-
verk síns tímabils. Hann full-
yrti, að þetta verk hefðu aldrei
mátt fara úr landi, hefði nánari
upplýsingar um það fengizt. Ár-
ið 1919 lagði hann blátt bann við
því, að fornleifafræðingarnir frá
Berlín fengju að grafa meira í
Egyptalandi, þó að aðrir þýzkir
vísindamenn, eins og til dæmis
Hildesheimer Pelizaeus héldu
Ieyfum sínum.
Marz 1924: Nefertíti
fram í dagsljósið —
Reiðialda í Egyptalandi
Árið eftir ánafnaði James
Simon prússneska ríkinu alla
fornleifafundina frá Amarna og
þar með einnig Nefertíti, sem
enn hafði ekki komið fram í
dagsljósið.
Og enn leið þó nokkur tími,
áður en drottningin kæmi fyrir
almennings sjónir, en það var í
marz 1924. Borchardt tókst ekki
lengur að koma í veg fyrir það.
Þegar drottningin birtist í
Berlín, gekk reiðialda yfir Eg-
yptaland. Kaíró krafðist þess, að
styttunni yrði tafarlaust skilað
aftur. Lacau var ákafastur allra
í baráttunni fyrir endurheimt
styttunnar, sem varðaði þjóðar-
sóma, en blöðin í Kaíró birtu
nýjar og nýjar sögur um þær