Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 19

kringumstæður, sem leiddu til
þess, að þessi dýrgripur komst
úr landi árið 1912. Þannig átti
að hafa verið borið á styttuna
gipskalk, áður en hún var sýnd,
er skiptingin fór fram, eða hún
gerð óþekkjanleg á annan hátt.
En í Þýzkalandi urðu menn
hvarvetna sárir og reiðir út af
hinum ósvífnu kröfum Egypta.
Eftir að hatrammar ásakanir
höfðu gengið á báða bóga í nokk-
ur ár, notaði Fuad annar Eg-
yptalandskonungur tækifærið,
er hann var í opinberri heim-
sókn í Berlín 1929, til að bera
fram kröfu um, að hinni brott-
numdu drottningu yrði skilað
aftur. Þá loks var farið að leita
að lausn til málamiðlunar. Lac-
au fór til Þýzkalands til við-
ræðna við Heinrich Scháfer,
safnstjóra í Berlín, og eftir
tveggja daga fund þeirra í
október 1929 komu þeir sér sam-
an um tillögu að vöruskipta-
viðskiptum: Berlín léti af hendi
Nefertíti, en mætti í staðinn
velja úr safninu í Kaíró lista-
verk, sem væri jafn mikils virði.
í viðræðunum beitti Lacau
tvenns konar brögðum. Annars
vegar hélt hann fast við bannið
vio uppgreftri, unz viðunandi
lausn væri fundin, en hins vegar
kom hann að því leyti til móts
við Þjóðverja, að hann breytti
ásökuninni um „brottnám" Nef-
ertíti, sem hann fram að því
hafði hamrað á, yfir í hið mein-
lausara tal um „yfirsjón".
Scháfer var reiðubúinn að fall-
ast á skiptin, þegar búið var að
ná samkomulagi um að gera til-
lögu um ákveðna gripi. Fyrir
styttuna átti nú Berlín að fá
meira að segja tvö listaverk:
Stóra styttu af æðstaprestinum
Ranofer frá fornríkinu (um 2500
f.Kr.), listaverk í fremstu röð, og
aðra styttu nær jafn dýrmæta
af Amenhótep, syni Hapu, frá
nýríkinu (um 1400 f.Kr.).
Geðshræringar
í Þýzkalandi
Eftir að stjórn Egypzka
safnsins í Berlín hafði kunngert
ákvörðunina um skiptin, urðu
miklar geðshræringar meðal
þýzku þjóðarinnar. Feikilegur
mannfjöldi tók að streyma til
hinnar fögru drottningar, sala á
afsteypum af styttu hennar
jókst óðfluga og lærðir og leikir
skrifuðu um hana, þangað til þá
verkjaði í fingurna, og ortu til
hennar harmljóð og lofkvæði. í
hinu kreppuhrjáða Weimar-
lýðveldi var egypzkri drottningu
sýnd hollusta, eins og um þjóð-
hetju væri að ræða og yfirvof-
andi rán útlendinga á menning-
arverðmætum. Kransar og
blómvendir í stöflum umluktu
drottninguna eins og varnar-
veggur. En meðan á öllu þessu
gekk, gerði skoptímaritið
„Kladderadatsch" óspart grín að
hinni hávaðasömu föðurlands-
ást með teikningum og mynda-
sögum.
Meðal hinna fáu, sem sýndu
stillingu og tóku ekki undir, er
þjóðin hrópaði, voru nokkrir
sérfræðingar og einnig lista-
mennirnir Ludwig Mies van der
Roche, Georg Kolbe og Max
Pechstein. Fyrrverandi eigandi
Skáldið með gullróminn
styttunnar, James Simon, sem
fyrst hafði notað orðin „auð-
mýking" og „vanþakklæti" gegn
tillögunni um skiptin, varð að
lokum sammála þeim um það,
að tilboðið frá Kaíró táknaði
það, að Egypzka safnið í Berlín
myndi hagnast af skiptunum
meira en væri við hæfi.
En í júní 1930 lét þó prússn-
eski menntamálaráðherrann,
Adolf Grimme, undan þrýstingi
áhangenda Nefertíti og tók
ákvörðun: Styttan verður áfram
í Berlín.
Deilunum linnti síðan á
opinberum vettvangi, en þær
héldu áfram í skjölum stjórnar-
erindreka, án þess að nein lausn
yrði fundin.
Geymd niðri í
námu í stríðinu
Nefertíti átti þó eftir að fara
frá Berlín, en aðeins til bráða-
birgða. I síðari heimsstyrjöld-
inni var henni komið fyrir í
námu nálægt Helmstedt til
skjóls fyrir loftárásum. Eftir
lok stríðsins fluttu bandarískar
sveitir styttuna til Wiesbaden,
þar sem hún var til 1956. Á þeim
tíma gerði hið unga, egypzka
lýðveldi tilraun til að fá hana til
baka. í skiptum var boðinn
marskálksstafur sá, sem átt
hafði Walter von Brauchitsch,
fyrrum yfirhershöfðingi þýzka
hersins, en seinna hafði hann
komizt í eigu Farúks, Egypta-
landskonungs, sem steypt var af
stóli 1952. Ekki varð af skiptun-
um.
Hinn 23. júní 1956 sneri Nef-
ertíti aftur til Berlínar, en þó
ekki til hinna fyrri bækistöðva
sinna, sem voru í austurhluta
borgarinnar. Fyrst var hún sett
á Þjóðfræðasafnið í Dahlem, og
það var ekki fyrr en 1967, að hún
fluttist inn í hið nýja Egypzka
safn í Charlottenburg í Berlín.
Austur-Þjóðverjar telja
sig líka eiga tilkall
En Austur-Þýzkaland hefur
margsinnis gert tilkall til stytt-
unnar. 1978 var þar í landi gefin
út „Tilskipun um opinberan
safnasjóð Þýzka alþýðulýðveld-
isins“, þar sem segir, að öll lista-
verk, sem áður hafi verið á
landsvæði alþýðulýðveldisins, sé
„þjóðareign" og þeim beri að
skila aftur.
Þá hefur einnig verið rætt um
það á opinberum vettvangi,
hvort öll listaverk heyri ekki
upprunalöndunum til að réttu
lagi. Að vísu hafa hin fyrri ný-
lenduveldi að sínu leyti náð lofs-
verðum árangri við könnun á
hulinni fortíð og horfnum
menningarskeiðum, en eigi að
síður hefur við það verið gengið
á menningararf þjóða þriðja
heimsins af alltof miklu tillits-
leysi. UNESCO hefur um árabil
unnið að því, að hinir brott-
numdu listgripir yrðu að
minnsta kosti við og við fluttir
til upprunalanda þeirra.
Skyldi Nefertíti ef til vill á
þann hátt eiga eftir að halda
aftur heim til Nílar?
Sveinn Ásgeirsson
þýddi og endursagði.
Framhald af bls. 3.
Engum andartak sýnt;,
hvað innst í sefa býr.
Ellinnar dul og aldanna
reynsla
og alltaf nýr. “
Grunntónn þessarar bókar
er minningin um það sem var,
ljóðrænn og dálítið trega-
blandinn, samofinn karlmann-
legum hugarstyrk og stundum
gamansemi gagnvart líðandi
stund og geiglausri ró and-
spænis óvissu framtíðarinnar.
Eitt ágætasta dæmi þess
skáldskapar er ljóðið „Kveðju-
stef til æsku minnar", sem
hefst á þessu erindi:
„Eg sé þig líða dag hvern
fjær og fjær
með fjaðurléttum skrefum,
æska mín,
en finn þó jafnan hrynja
hjarta nær
í heitum straumum gleði
þinnar vín. “
Lítð ber á víli í kvæðum
þessarar bókar, og ef harm-
saga er sögð, þá af slíku æðru-
leysi, að minnir á Halldór
Snorrason, er hann batt skó-
þveng sinn í stað þess að flýja
sem aðrir menn hins sigraða
hers:
„Undur var lífið endur,
ör lund og hyggja snör,
spor létt og heilar hendur.
Muna má ég, að hlynur
meir stóð með greinum fleiri
fyrir haustviðra hrinur.
Skeflir ævisköflum,
skör gránar, hélar vör.
Hann er kaldur á köflum.“
Ekki hefði Jón biskup Ara-
: son betur kveðið en þetta, þó
var hann mesta skáld sinnar
tíðar.
Aðeins eitt ár leið þangað
til séra Sigurður sendi frá sér
næstu bók: „Undur stjörnum
og sól“. Þar kveður ljóðharpa
Sigurðar enn við nýjan tón.
Saknaðar- og minningaljóðin
eru mun færri en í „Yndi un-
aðsstunda", skáldið hefur
nálgast uppruna sinn, fólk sitt
og föðurland og uppgötvað þar
mörg ómetanleg verðmæti. í
ýmsum kvæðum þessarar bók-
ar kafar Sigurður djúpsævi
mannlegs vitsmunasviðs og
víða tekst honum að opna les-
andanum mikla útsýn.
Það er fágætt í seinni tíð, að
íslensk skáld megni að lyfta
eftirmælum um látna vini sína
nafngreinda upp í hæðir mik-
ils skáldskapar, en þetta
auðnaðist þó séra Sigurði og
nægir að benda á minninga-
kvæðin um þau Jón Baldvins-
son og Guðnýju Hagalín.
Ljóðrænum ástarkvæðum
er stráð hér og þar um bækur
Sigurðar. Þau bestu þeirra eru
gædd harmrænni fegurð og
snjóhvítum hreinleika svo
sem „Þrjú ljóð um látna konu“
og „Ilma Laitakari". En ef til
vill er „Kom innar og heim“
fegursta kvæðið í bókum Sig-
urðar. Þar hrópar skáldið til
samferðarmanna sinna — til
allra þeirra, sem eru í þann
veginn að týna sjálfum sér í
moldviðri og harki veraldar-
vafsturs og umsvifa — að snúa
heim áður en það er um sein-
an. Kom innar og heim!
Síðasta kvæðið sem mér er
kunnugt um, að séra Sigurður
hafi ort, er prentað í tímarit-
inu „Menntamál" desember-
hefti 1966. Það er ástaróður til
móðurmálsins, mjög athygl-
isvert og vel kveðið ljóð, lög-
eggjan til íslendinga að geyma
vel og ávaxta fjársjóð tung-
unnar. Hæfir vel að slíkur
skyldi verða svanasöngur
skáldsins frá Holti.
Ég drap áðan á hinn al-
menna og augljósa boðskap
kvæðisins „Kom innar og
heim“. En kvæðið gæti einnig
vísað inn á við til skáldsins
sjálfs og tjáð lífsstefnu þess
og framkvæmd í allt að því
bókstaflegri merkingu: heim-
för þess til átthaganna í
Rangárþingi. Ég lagði einu
sinni eftirfarandi spurningar
fyrir Sigurð:
— Hvurs vegna fórst þú,
sem gegnt hafðir háum emb-
ættum syðra, austur undir
Eyjafjöll og gerðist sóknar-
prestur þar?
„Af eintómri eigingirni,"
svaraði séra Sigurður. “Mig
langaði til að vita hvort mér
gæfist ekki tóm til að gera upp
sakir við sjálfan mig, girða
svolítið og rækta, eins og for-
feður mínir höfðu gert, og fá
tóm til að berjast við að læra
mitt eigið móðurmál."
— Jæja. En segðu mér eitt:
Hvurning er kirkjusóknin hjá
þer?“
Séra Sigurður svaraði:
„Ég veit það ekki. Ég undir-
bý ræður mínar með aðeins
einn áheyranda vísan: Guð,
sem yrkir betur en við og þigg-
ur alla okkar þjónustu."
í blaðaviðtali var Sigurður
Einarsson eitt sinn inntur eft-
ir, hvurnig hann hefði farið að
því, að ná slíkum tökum á
málfari sínu og tungutaki sem
raun bar vitni. Sigurður svar-
aði spurningunni svo:
„Þegar ég var orðinn sextán
ára setti ég mér þau þrjú
takmörk, sem ég hugðist ná í
lífinu. Ég er ekki frá því, að ég
hafi goldið þess að einhvurju
leyti, að þau skyldu vera þrjú,
og að ég skuli ekki hafa haft
harðneskju í mér til að svíkja
eitt þeirra eða jafnvel tvö:
í fyrsta lagi langaði mig til
að vera eins vel máli farinn og
hæfileikar mínir leyfðu. í öðru
lagi ásetti ég mér að verða
skáld. Og í þriðja lagi einsetti
ég mér — í einhvurs konar
storkun við ytri aðstæður þess
umhverfis, sem ég ólst upp í,
að komast gegnum mennta-
skólann og ljúka háskólaprófi.
Ef ég hefði látið málsnilld-
ardrauminn fara veg allrar
veraldar og ekki hugsað um að
verða skáld, hefði ég orðið
lærður maður og getað helgað
mig fræðum og vísindum. En
ef ég hefði ekki eytt dýrmæt-
um árum ævinnar í námið, þá
hefði mér betur tekist að
verða kunnandi skáld.
Ekki ætla ég að fara að tala
um lærdóm minn við þig, því
síður skáldskap. Árin, sem ég
tók verulegan þátt í félags-
málum og barðist harðri bar-
áttu fyrir heimili mínu, sat á
Alþingi og snerist í tímafrek-
um athafnastörfum, leið mér
oftast illa. Ástæðan var sú, að
ég hafði ekkert tóm eða næði
til að sinna þrá minni til
skáldskapar. Þessar ástæður
áttu svo drjúgan þátt í því, að
ég tók þá ákvörðun að flytjast
úr Reykjavík austur í Holt. En
hvurnig sem allt hefur velst,
hef ég ávallt kostað kapps um
eitt: að vanda málfar mitt eft-
ir föngum."
Það verður ekki í efa dregið,
að í þessari játningu séra Sig-
urðar hafi hann með sannind-
um gengist við þremur mestu
hugðarefnum sínum í lífinu,
því að öll ævi hans sannaði
þessi orð. En hann var einnig
trúmaður og baráttumaður, og
umsvif hans slík, að undir tók
í þjóðfélaginu. Á þeim feiki-
legu byltinga- og siðaskipta-
tímum, sem yfir þjóð okkar og
mannkynið í heild hafa gengið
síðustu áratugina, stóð séra
Sigurður jafnan þar á þingi,
sem harðast var barist og
heitast trúað. Það verður ekki
um hann sagt, að hann hafi í
lífi sínu þrætt hinn gullna
meðalveg siglt milli skers og
báru, borið kápuna á báðum
öxlum. Engin hlutleysisstefna
átti í honum málsvara sinn,
því að hann gekkst við trú
sinni af fyllstu djörfung alla
tíð, og lét ekki þar við sitja,
heldur boðaði hana af eldmóði,
hvort sem hún var kennd við
Karl Marx eða lýðræði Vest-
urlanda og frjálshyggjuna.
Við vitum líka, að séra Sigurð-
ur Einarsson varð fyrir þeirri
reynslu, ásamt fjölmörgum
mönnum fyrr og síðar, og þó
allra flestum hin síðari ár, að
sjá átrúnaðargoð sín steypast
af stalli og vé þeirra afhelgast
og trúarjátninguna verða að
guðlasti. Mörgum verður slík
reynsla harla þungbær og láta
þögnina skýla vonbrigðum
sínum og athvarfsleysi, en fá-
einir eru búnir slíku hugrekki
og þreki að geta aftur reist
hús sitt úr rústunum í krafti
nýrrar trúar og haldið áfram
að vera boðberar stórra hug-
sjóna og þeirra vísinda, sem
þeir á hvurjum tíma vita
sönnust, þó að í margra óþökk
sé. Til þess þarf geiglaust
hjarta og karlmennskuhuga.
Til þess þarf hetju. Mér virðist
sem séra Sigurður hafi löng-
um svarið sig í þá ætt.
19