Lesbók Morgunblaðsins - 08.01.1983, Blaðsíða 15

Alexander
Glowacki
Skeyta-
send-
ingar
Baldur
Pálmason
þýddi
.. ;..
Alexander Glowacki, sem þekktur var og dáður meðal þjóðar sinnar með höfundarnafninu Boleslav
Prus, fæddist í grennd við Lúblínborg árið 1847. Fyrsta skáldsaga hans var gefín út 1872, og þaðan í frá
varð ekkert lát á höfundarferli hans allt til dauðadags árið 1912. Prus var mjög fjölhæfur rithöfundur.
Hann trúði á mannkærleik, siðmenningu og sköpunarmátt hinna góðu eiginda og björtu. Hann gerði
kröfu til aimennrar sjálfsmenntunar og að fólk kappkostaði að stæla vilja sinn, því að hann hélt því
fram, að hver maður ætti að finna í sjálfum sér uppsprettur heilbrigðrar lífsorku. Smásögur Prus lýsa
ekki hvað sízt einkennum manna.
Þegar greifafrú X ... heim-
sótti munaðarleysingjahælið
nýlega, varð hún vitni að
óvanalegu atviki. Fjórir
drengir fóru í handalögmál út
af bókarslitri og greiddu hver
öðrum þung högg með kreppt-
um hnefum, og réð tilviljun
ein hvar þau lentu.
„Heyrið mig nú — svona,
svona, drengir góðir — hvað
er atarna? — þið látið bara
hendur skipta!“ hrópaði frúin
þrumu lostin. „Fyrir vikið fær
enginn ykkar að bragða á hun-
angskökunni, og auk þess
verðið þið að krjúpa á kné í
skammarkróknum drykk-
langa stund.“
„Hann tók Róbinson Krúsó
frá mér,“ áræddi einn dreng-
urinn að segja í afsökunartón.
„Það er ekki satt. Hann tók
bókina sjálfur," hreytti annar
út úr sér.
„Þú lýgur því eins og þú ert
langur til!“ skrækti þriðji
drengurinn. „Þú tókst einmitt
Róbinson Krúsó frá mér!“
Reglusystirin, sem hafði að-
alumsjón á hendi í þann svip-
inn, skýrði greifafrúnni frá
því, að svipuð tilvik kæmu
býsna oft fyrir, enda þótt eft-
irlit væri gott, þar eð börnin
þráðu að lesa og hælið skorti
bækur.
Þá var líkt og kviknaði ljós í
hugskoti greifynjunnar. En
hún reyndi að kæfa það jafn-
harðan, því að henni veittist
erfitt að hugsa. Og hugsunin
blundaði þar til hún var gest-
ur á heimili aðalráðgjafans
nokkrum dögum seinna, en
þar var boðað til umræðu um
trúarleg efni og mannúðar-
mál. Þá datt henni allt í einu í
hug að nefna þetta. Og hún
greindi í smáatriðum frá at-
burðinum, sem hún var vitni
að á munaðarleysingjahælinu,
svo og frá skýringu hjúkrun-
arsysturinnar.
Ráðgjafinn hlustaði með at-
hygli og varð einnig var við-
kvæmra tilfinninga innra með
sér, og þar sem þann var
leiknari í hugsun en frúin,
stakk hann upp á því snjall-
ræði að senda munaðarleys-
ingjunum nokkrar bækur.
Reyndar kvaðst hann minnast
þess, að í bókahillum hans eða
bókakössum væru ekki ófá
bindi, sem hann keypti handa
börnum sínum fyrir margt
löngu og væru nú engum til
gagns. En sá væri hængur á,
að hann hefði líklega ekki
tíma til að grúska í þessu og
safna bókunum saman.
Þetta sama kvöld heimsótti
ráðgjafinn herra V ..., sem
varið hafði öllu lífi sínu til að
sinna ýmsum smærri þurftar-
verkum í mannúðarmálum
hinnar opinberu klerkstjórn-
ar. Og af því að ráðgjafann
langaði til að láta gott af sér
leiða, sagði hann herra V ...
frá því, sem greifynjan sá á
munaðarleysingjahælinu og
hvers hún hafði orðið vísari af
framburði fulltrúa systraregl-
unnar. Og hann jók þar við
eindreginni stuðningsyfirlýs-
ingu sinni í þá veru — að, já
— að vissulega þyrfti að senda
unglingunum á hælinu bækur.
„Ekkert einfaldara," mælti
herra V ... hárri röddu. „Ég
fer á morgun á ritstjórnar-
skrifstofu Hraðboðans og set í
blaðið auglýsingu um þarfir
hælisins."
Daginn eftir brunaði herra
V ... hinn ákafasti inn á
skrifstofu Hraðboðans og bað
þess í nafni ailra heilagra, að
blaðið birti áskorun til al-
mennings um að senda hinum
munaðarlausu gjafabækur.
Hann hitti á óskastund, því
að blaðið vantaði efni, sem
hefði á sér þýðingarmikið yfir-
bragð. Fréttamaður settist
niður undir eins og bjó sig
undir að rita grein með fyrir-
sögninni: „Hópur barna í
opinberri umsjá líður af bóka-
skorti. Angarnir litlu eru full-
ir lestrarlöngunar. Minnist
sveltandi sálna þeirra!“
Að þessum orðum rituðum
blístraði blaðamaðurinn hinn
ánægðasti og arkaði heim til
hádegisverðar.
Fáum dögum síðar fór ég á
ritstjórnarskrifstofuna í fylgd
vinar míns, háskólakennara í
eðlisfræði. Þetta var á sunnu-
degi, og frammi fyrir lokuðum
dyrum skrifstofunnar komum
við að töturlega klæddum
manni með óhreinar hendur
eins og sótari, og við hlið hans
stóð lítil telpa, illa til fara,
með dálítinn stafla af gömlum
bókum í fanginu.
„Hvers óskið þér, maður
minn?“ spurði ég.
Óhreini maðurinn lyfti húfu
sinni og svaraði feimnislega:
„Við erum hérna með fáeinar
bækur, herra minn, handa
þessum lestrarfúsu börnum,
sem sagt var frá í blaðinu."
Litla stúlkan magra roðnaði
eins mikið í framan og blóð-
leysi hennar gat framast gert
henni kleift.
Ég tók við bókunum úr
höndum hennar og fékk þær
skrifstofudrengnum til um-
sjár.
„Hvað heitið þér, góði mað-
ur?“ spurði ég.
„Herra minn, hversvegna
spyrjið þér að því?“ spurði
hann vandræðalega.
„Nú, auðvitað verðum við að
prenta nafn þess, sem bæk-
urnar gefur.“
„Æ, það er ekki nauðsyn-
legt.^Sjáið þér til, herra minn,
ég er bara fátækur maður. Ég
starfa í hattaverksmiðjunni.
Það er engin þörf á slíku.“
Og hann hvarf á brott með
dóttur sinni litlu, hinni
mögru.
Vera má að návist eðlis-
fræðiprófessorsins hafi orðið
til þess, að hugsuninni um
nýja skeytasendingaraðferð
sló niður í mig. Sendistöðin
var munaðarleysingjahælið,
móttökustöðin starfsmaður-
inn í hattaverksmiðjunni.
Þegar sendistöðin lét frá sér
fara kallmerkið „Takið eftir“,
anzaði móttökustöðin á svip-
stundu. Þegar fyrri aðilinn
lýsti þörf sinni, lét hinn síðari
af hendi rakna það, sem farið
var fram á.
Við hin vorum öll ekkert
annað en símastaurar.
Pólskt
harmljóð
Burt, á bylgjum ánna
berast laufin trjánna.
Hnípinn fugl í hljóði
harm sinn tér — / Ijóði:
Storð mín, æ hve strengir
stynja, ógnum slegnir;
þínir djörfu drengir
af drýsilfjendum vegnir;
borgir eru brunnar,
brenndar skógarrætur;
burt með reyknum runnar
raunamæddar dætur;
svarrasveðj ur glampa,
svigna spjót og kesjur,
trylltir jóar trampa
tún og víðar gresjur.
Varsjá, þú sást þegna
þétt á vör sér bíta,
einni ætlun gegna:
eymd og neyð,
já ógn og deyð
að hlíta;
sást þá bröndum beita,
blóð sitt láta af mörkum
jafnt í sumars sveita
sem í vetrarhörkum,
berjast, ærast, eggja,
engjast, falla í valinn,
unz varð enginn seggja
úr þeim flokki talinn.
Eru allir dauðir?
Einhverjir í böndum ?
Eigra aðrir snauðir
um í fjarrum löndum,
trúnni á Drottin týndir,
trúnni á lífið sviptir,
ytra: áþján píndir,
innra: skapdeild riftir?
Hvílík pínsl, ó Pólland,
mitt prúða Pólland,
ó, Pólland, ó, Pólland!
Heim ef hetjur sneru,
heima þeim und fótum
sviðnar grundir greru.
Og þeir ynnu frelsi
aftur þér til handa,
svo ei hamli helsi
höfuðprýði landa.
Æ, þeir heimtast aldrei,
er í moldu sofa.
Klukknaslög í kyrrþey
kappa dáðir lofa.
Kynslóð frjáls og fögur
fús mun letursetja
ótal afrekssögur
allra pólskra hetja.

Baldur Pálmason þýddi úr þýzku nótnahefti, þar sem
textinn er við sönglag eftir frægasta tónskáld Pólverja,
Fréderic Chopin. Höfundarnafns kvæðisins er ekki get-
ið, hvorki þar né í öðrum tiltækum lagasöfnum, t.d.
enskum. Er ekki fráleitt að hugsa sér, að lagið sé samið
vip pólskt þjóðkvæði. Þessi þýðing Baldurs birtist áður
í Arbók skálda 1956, sem Helgafell gaf út.
15