Lesbók Morgunblaðsins - 05.03.1983, Blaðsíða 5

Bókmenntir í Danmörku
í mesta lagi lifa 30 rithöfundar í Danmörku af ritstörfum einum saman. Sá sem er lesinn
er þó aðeins með um 305 þús. íslenzkra króna í árslaun, eða 25 þúsund á mánuði. Af
Ijóðabókum er upplagið aðeins 400—500 eintök, en tómstundabækur allskonar fjár-
magna fagurbókmenntir yfirleitt. Samkvæmt því sem skrifað stendur í Berlinske Maga-
sin í janúar, ráða 10 menn í Kaupmannahöfn þvi, hvað talizt geti fagurbókmenntir.
í dönskum bókmenntum og
áhrifastöðum þar að iútandi hafa
konur haslað sér völl svo um
munar. Á stærri myndinni er rit-
höfundurinn Jytte Borberg, sem
taldist tekjuhæsti höfundur í
Danmörku á síðasta ári — en á
minni myndinni er Jette Julius-
sen, sem er geysilega áhrifamikil
í danskri bókaútgáfu og veitir
forstöðu bókaklúbbi Gyldendals.
Efstir á vin-
sœldarlistanum
Robert Frost
VEGASKIL
(The road not taken)
Tvær götur lágu í gulan skóg —
ég gat ekki báðar í einu þrætt
og verið sjálfur hinn sami þó;
ég beið, og augu mín önnur dró
innar í kjarrið töfrum glætt;
en hin fékk ósk minni einnig lyft
— sem ef til vill henni með réttu bar —
vafin grasi og vegferð svipt;
en máske hefði það minnstu skipt,
því munurinn harla lítill var —
Þær virtust jafníngjar vera hér,
varla troðnar og hvorug greið.
Ó, fyrri götuna geymdi’ eg mér!
Þó liggi til vegar vegur hver,
er vafi meiri um bakaleið.
Aldir líða — en undarleg
andvörp mín gera þjóðum bert
að götur í skógi greindust — og ég
kaus þann sjaldfarna villuveg
sem víst hefur lukkumuninn gert.
Þorsteinn frá Hamri íslenzkaði
„Rithöfundur verður að gefa
út 14 ljóðasöfn eða fjórar
skáldsögur á árinu til að hafa
sömu tekjur og atvinnulaus há-
skólaborgari. Og skilyrðið er að
allt upplagið seljist." Þetta segir
framkvæmdastjóri Danska Rit-
höfundasambandsins, Svend
Erichson, cand.jur. „Danskir
rithöfundar lifa ekki nærri því
jafn góðu lífi og sögusögnin sem
hermir að besta listin dafni í
þröngu, köldu súðarherbergi við
flöktandi kertaljós." Um það bil
5000 danskir rithöfundar fá
fjárhagsstyrk frá bókasöfnum.
Af þeim eru 1500 meðlimir í
Danska Rithöfundasambandinu.
Til að vera gjaldgengur meðlim-
ur þarf viðkomandi að hafa gef-
ið út eina bók.
Það eru í mesta lagi 20—30
rithöfundar í öllu landinu sem
geta lifað af ritsmíðum sínum.
Þess fyrir utan eru u.þ.b. 250
sem hafa ritstörf sem atvinnu
en eru annars í blaðamennsku
eða halda fyrirlestra. Hinir hafa
annað aðalstarf eða baslast við
að sjá sér farborða á einhvern
hátt.“
Erichson segir, að höfundar
fái u.þ.b. 26.000,00 danskar
krónur (86 þús. ísl. kr.) fyrir bók
sem sé seld í 2500 eintökum á
140,00 kr. danskar stykkið. Rit-
- en laun-
in varla
í stjörnu-
flokki
höfundurinn fær u.þ.b. 12.000,00
kr. danskar við undirskrift
samnings en eftirstöðvarnar
eftir því sem bókin selst, ef hún
þá selst.
Bækur deyja fyrr
Rithöfundar búa við mun örð-
ugri kjör en áður fyrr. Aðal-
ástæðan er að „líftími“ bókar-
innar hefur styst og laun og
styrkir hafa minnkað til muna.
Hér áður var það venjan, að
hefði útgefandi trú á bók, væri
hún gefin út í 2500 til 4000 ein-
tökum. Nú eru þær gefnar út í
2000 eintökum. Aðrar eru gefn-
ar út í enn minna upplagi.
Það er líka orðið erfiðara að
koma frá sér handritum. Sven
Eirichson hjá Danska Rithöf-
undasambandinu heldur því
fram að 40% allra rithöfunda
borgi sjálfir til að bækur þeirra
komist á markaðinn. Aðrir
liggja með tilbúin handrit sem
þeir fá ekki útgefin af því að
efnahagskreppan hefur þröngv-
að bókaforlögunum til að
minnka útgáfu fagurbók-
mennta.
Tvö stærstu útgáfufyrirtækj-
anna — Gyldendal og Borgen —
fá þannig 1500 handrit til yfir-
lestrar, en í mesta lagi 5%
þeirra eru gefin út. Fram-
kvæmdastjóri Gyldendal, Uffe
Andreasen fullyrðir að helming-
ur handritanna séu fengin bóka-
ráðgjöfum til yfirlestrar."
Ylurinn frá
bókaklúbbunum
Á sama tíma og margir höf-
undar hafa þurft að þola að fá
handritin aftur í hausinn og
píslargöngu frá útgáfufyrirtæki
til útgáfufyrirtækis, eru þeir
mjög fáir sem verða þeirrar
hamingju njótandi að verða
bókaklúbbarithöfundar. Þessi
hópur útvalinna fær bækur sín-
ar gefnar út í stærstum upplög-
um og hlýtur um leið hæstu
tekjurnar.
Sem sakir standa eru 29 núlif-
andi danskir fagurbókmennta-
rithöfundar á vegum Gylden-
dals bókaútgáfunnar. Og aðeins
sjö þessara rithöfunda hafa
fengið útgefnar hjá þessum
klúbbi fleiri en tvær bækur. Ein
þeirra er skáldkonan Jytte
Boberg. Velgengni hennar er
gott dæmi um efnahagsástandið
hjá rithöfundum: „Ég var lús-
iðin allt síðastliðið ár, — og
hafði u.þ.b. 125.000,00 kr. dansk-
ar (305 þús. ísl. kr.) í tekjur,“
segir Jytte Boberg. Hún er orðin
nafn í bókmenntaheiminum
danska og hefur þess vegna
fleiri tekjumöguleika en rithöf-
undar sem eru að hefja feril
sinn. Aðaltekjur sínar fékk hún
frá Gyldendal-bókaklúbbnum,
sem keypti útgáfuréttinn að
skáldsögunni „Sálin er gul“ á
35.000,00 kr. danskar. Næstst-
ærsta tekjulind hennar voru
bókasöfnin; þaðan fékk hún
31.000,00 kr. danskar. Þar að
auki aflaði hún sér 20.000,00 kr.
danskra króna fyrir leikrit. Hún
hélt fyrirlestra fyrir 17.000,00
kr. danskar þar að auki.
Jytte Boberg lítur á sig sem
yfirstéttamanneskju. Hún held-
ur því samt fram að það sé
ósamræmi milli þeirra tekna
sem höfundar fá fyrir ritsmíðar
sínar og þeirra atvinnugreina
sem skapast af ritstörfum
þeirra.
„Mönnum hættir við að
gleyma, að rithöfundar sjá
fjölda fólks fyrir atvinnu, svo
sem útgefendum, prenturum,
hönnuðum, bókavörðum, grunn-
skólakennurum, vísinda-
mönnum, blaðamönnum, leikur-
um og bóksölum. Þessir aðilar
bera miklu meira úr býtum af
vinnu okkar en við rithöfund-
arnir sjálfir," segir Jytte
Boberg.
Forstjóralaun:
7.500,00 kr. danskar
Dæmi um peningaástandið er
hið nýja, vel rekna fyrirtæki
„Rosinante,“ sem er búið að gefa
út 6 bækur sem allar hafa geng-
ið mjög vel. Rosinanten var
stofnað vorið 1982, en þá lögðu
30 áhugasamir aðilar fram fjár-
upphæð sem nam 70.000,00 kr.
dönskum. Frumkvöðullinn Mer-
ete Ries, fyrrverandi fram-
kvæmdastjóri hjá Gyldendal og
„Tiderne Skifter“ varð forstjóri.
Hún segir: „Það er ekkert mál
Framh. á bls. 4.
5