Lesbók Morgunblaðsins - 05.03.1983, Blaðsíða 8

Hjörleifur
Stefánsson
arkitekt
FAGUR-
FRÆÐILEG
VIÐHORF
til endurbóta
á húsum
„Margar skissur sem gerðar hafa verið á seinustu árum má flokka sem stílrugling
eða tímaskekkju og rekja orsakir þeirra til ónógrar þekkingar á sögulegri hlið
viðfangsefnisins. Timburhúsi frá því um 1910, sem alla tíð hefur verið bárujárns-
klætt og með öllum helztu stíleinkennum síns tíma, hæfir ekki svartbikuð reisifjöl
sem klæðning á veggi. “
SUDUBMkiD
Fagurfræðilegum viðhorfum
til endurbyggingar gamalla
húsa verða seint gerð fullnægj-
andi skil og í stuttu erindi sem
þessu næst aðeins að tæpa á fá-
einum atriðum, sem ég tel mik-
ilvæg. Með hugtakinu fagur-
fræðileg viðhorf er hér átt við
allt það, sem lýtur að heildar-
gerð húsa, — útliti þeirra, lög-
un, efnisvali, herbergjaskipan,
— að öll þessi atriði og önnur
ótalin séu í innbyrðis samræmi
og stuðli að því að gera húsið að
heilsteyptu og fallegu sköpunar-
verki.
Varla er hægt að gefa nokkra
algilda reglu um það, hvað rétt
sé eða rangt við endurbyggingu
húsa. Lausnir hinna einstöku
viðfangsefna hljóta að mótast
af fjölmörgum þáttum hverju
sinni, sem sjaldan eru sambæri-
legir í tveim tilvikum nema að
takmörkuðu leyti. Vafasamt er
því að alhæfa mikið í þessu efni,
en þó virðist mér, að með nokk-
urri vissu megi segja ýmislegt
um aðferðir til þess að komast
að skynsamlegum niðurstöðum
um það hvernig meðhöndla skuli
8
gamalt hús, sem ætlunin er að
endurbyggja.
Öll hús, sem gömul eru orðin,
hafa tekið breytingum á ævi-
skeiði sínu, aðeins mismiklum.
Þessar breytingar geta verið af
ýmsum toga spunnar. í fyrsta
lagi má telja breytingar af veðr-
un. Vindur og regn, skin og
skúrir valda sliti, efnabreyting-
um, fúa o.s.frv. Viðhald húsa að
utan miðast að verulegu leyti
við að endurbæta það sem af-
laga fer af þessum sökum og
smá saman breyta húsin um
svip. Á einhverju skeiði ævi
sinnar bera þau ef til vill merki
hrörnunar, en svo eru þau ef til
vill dubbuð upp einn góðan veð-
urdag, hugsanlega með öðrum
byggingarefnum og standa þá
jafngóð sem ný en með svolítið
öðrum svip.
Önnur hús hljóta jafnara
viðhald og útlit þeirra breytist
jafnt og þétt eftir því sem árin
líða. I öðru lagi má telja breyt-
ingar, sem verða vegna hvers-
dagslegrar notkunar, þ.e.a.s.
slit, seih stafar af umgangi
fólks. í tímans rás slitna gólf og
stigar, hurðir og húsbúnaður og
endurbóta er þörf. I þriðja lagi
má telja þær. breytingar, sem
gerðar eru til þess að laga húsið
að breyttu hlutverki. Þar er
oftast um að ræða breytta lifn-
aðarhætti íbúa hússins, sí-
breytilega tísku, þarfir nýrra
íbúa eða breytta notkun húss-
ins. Þessar breytingar eru oft
þær viðamestu og ganga næst
húsinu. Stundum leiða þær til
slíkra gjörbreytinga, að um
endursköpun í nýrri mynd er að
ræða.
Vissulega er það mikil ein-
földun frá veruleikanum að
skipta breytingum á húsum á
þennan hátt í flokka, því oft
verður ekki greint skýrt, hvað
valdið hefur ákveðnum breyt-
ingum.
Ástæða þess, að hér er fjölyrt
um breytingar, sem verða á hús-
um í tímans rás og reynt að
greina af hvaða völdum þær
verða, er sú, að breytingarnar
eru óumflýjanleg afleiðing þess
að húsið eldist. Breytingarnar
eru „öldrunarvandamál" hús-
anna, svo notað sé tískuorð árs
aldraðra. Áður en ákveðið er
hvernig gamalt hús skuli endur-
byggt, er nauðsynlegt að þekkja
húsið og skilja tilurð þess. Sögu-
legur skilningur á húsinu, skiln-
ingur á því hvernig það var sem
nýtt og hvað hefur breyst og
hvers vegna er ein höfuðfor-
senda þess, að vel takist við
endurgerð hússins.
Þær húsagerðir, sem hér voru
algengastar á seinni hluta 19.
aldar og í byrjun þessarar, áttu
sér langan aðdraganda og voru
byggðar á reynslu genginna
kynslóða í húsbyggingum. í
smíði þeirra var fólgin þekking
og reynsla, sem safnast hafði á
löngum tíma.
Um herbergjaskipan og stærð
herbergja ríktu hefðir, sem tóku
mið af þörfum og fjárhagsgetu
eigendanna og þeim byggingar-
efnum og byggingaraðferðum,
sem ríktu. Flest þessara húsa
voru falleg. Þau voru heilsteypt
sköpunarverk, gerð af hand-
verkskunnáttu, sem nú til dags
er fágæt.
Við getum því gengið út frá
því sem vísu, aö langflest hús
frá þeim tíma, sem hér um ræð-
ir, hafi í upphafi verið nógu
skynsamlega gerð og nógu heil-
steypt til þess að gegna hlut-
verki sínu enn í dag og um
ókomin ár, með þeim breyting-
um, viðbótum og lagfæringum,
sem nauðsynlegar verður að
telja. Við skulum hér einnig
ganga út frá því sem gefinni
forsendu, að við endurbyggingu
og endurbætur skuli það ætíð
vera ríkjandi sjónarmið að varð-
veita þau verðmæti, sem í hús-
inu eru, en einkum þau ómet-
anlegu verðmæti, sem eru fólgin
í aldri hússins og sögu þess.
Óhætt mun að fullyrða að það
hafi fyrst verið um eða fljótlega
eftir 1930 að byrjað var að níð-
ast á gömlum húsum og breyta
þeim í verulegum mæli og oft
var það beinlínis gert til þess að
þau litu út fyrir að vera eitthvað
annað en þau voru í raun og
veru. Til þess tíma var timbur-
húsum oftast haldið við á eðli-
legan hátt í þeirri mynd sem
þau í fyrstunni höfðu og þau
meðhöndluð eftir sömu óslitnu
hefðum og þau voru byggð eftir