Lesbók Morgunblaðsins - 28.05.1983, Blaðsíða 2

vors
lands
Matthías Halldór
Jochumsson Laxness
Um þjóðskáldin og þjóðsönginn
eftir Pétur Pétursson
i
í bunka af Morgunblaðinu
sem ég komst í frá síðastliðinu
ári, rakst ég á grein eftir Hall-
dór Kiljan Laxness: „Enn vantar
þjóðsaunginn" sem birtist í
blaðinu 7. desember. Hann vill
hreinlega ekki hafa „Ó Guðs
vors lands“ fyrir þjóðsöng og
hefur áður, í grein í Tímariti
máls og menningar 1944, leitast
við að rökstyðja þá skoðun sína
að okkur vanti þjóðsöng. Þá var
„Ó Guð vors lands“ samkvæmt
skilgreiningu Laxness síðpró-
testantískur hymnus undir róm-
antískum áhrifum, en nú í des-
ember sl. er hann kominn ein-
hverstaðar utan við ríkistrú
Dana og er ekki íslenskur heldur
„únitarískur lofsaungur um
sköpunarverkið". í báðum grein-
unum segir Laxness að „0 Guð
vors lands" sé illsyngjanlegur og
óþjóðlegur og nú er okkur til-
kynnt það með stóru letri að
skáldagáfa höfundar þjóðsöngs-
ins, sr. Matthíasar, hafi verið
umvafin únitarismanum. Þetta
verður svo nóbelskáldinu tilefni
til trúmálahugleiðinga, þar sem
íslenska þjóðkirkjan og hennar
„súperintendentar sem neita að
vígja presta til únitarasafnaða"
koma við sögu. Reyndar má
skoða þessa grein Laxness sem
framhald skrifa hans um íslensk
krikjumál, sem hann jafnan tel-
ur hafa verið í mesta öngþveiti
frá Siðaskiptum og hafa þar að-
alhlutverkin jafnan lágþýskir
menn með vafasaman tilgang
ásamt Danakóngi sem Laxness
hefur gert að eilífum föður ís-
lensku þjóðkirkjunnar að manni
skilst. En þetta með únitar-
ismann og þjóðsönginn er sem
sagt alveg ný kenning, þótt hún
sé þannig greinilega nátengd
Iífsskoðun þjóðskáldsins
(H.K.Ls.) um langt skeið. Opin-
berar tölur segja okkur að það
hafi verið 4 únitarar á íslandi
árið 1880 (Stj. 1884 C) og ekki
hefur þeim fjölgað mikið á
okkar öld, því Tölfræðihandbók-
in 1974 gerir ekki einu sinni ráð
fyrir þeim sem sérstökum flokki
í töflu yfir trúfélög.
Ég hef ekki orðið þess var að
menn svöruðu skrifum skáldsins
um þjóðsönginn og er það óskilj-
anlegt því hér er um mál að
ræða sem snertir þjóðernistil-
finningu hvers einasta íslend-
ings og málshefjandi er sannar-
lega svara verður. En hvers
vegna hefur enginn tekið þetta
alvarlega fyrir? Er þetta heilag-
ur sannleikur hjá nóbelsskáld-
inu eða eru menn ekki nógu
sleipir í sinni kirkjusögu?
II
Þjóðsöngur er heilagt tákn
hverrar þjóðar á sama hátt og
fáninn og túlkar það að ein þjóð
er eitt ríki — ein þjóðarsál.
Þjóðsöngurinn, fáninn og ýmsir
reglubundnir helgileikir eins og
17. júní, setning Alþingis o.fl.,
hafa því hlutverki að gegna að
styrkja menn í þeirri trú —
þjóðríkistrúnni. Þessi tákn
standa vegna heilagleika síns
utan við önnur tákn og stofnanir
ríkisins, vernda þau sem slík, og
ef vel er, einnig almenningsálit-
ið. Það eru gerðar alveg sérstak-
ar kröfur til ljóðs til þess að það
komi til greina sem þjóðsöngur;
nefnilega að gera grein fyrir ei-
lífu hlutverki einnar þjóðar,
hvernig á því standi að hún hafi
lifað af í þúsund ár. Að sr.
Matthías vitnaði í Skaparann og
ósýnileg öfl virðist nánast
óhjákvæmilegt við slíkt tæki-
færi enda kemur það ekkert
spánskt fyrir sjónir íslendinga
sem þekkja sina sögu betur en
aðrar þjóðir.
Sr. Matthías var fyrsti frjáls-
lyndi presturinn á lslandi, ald-
arfjórðungi áður en kennarar
Prestaskólans og Guðfræði-
deildar HÍ fóru að hreyfa við
þeim málum. Þetta kemur ein-
mitt mjög vel fram í Þjóðólfi
þau ár sem hann var ritstjóri,
en það sem skipti á með honum
og þeim sem síðar komu, var að
hann varð nánast eingöngu fyrir
áhrifum frá Englandi og ensku-
mælandi heimi, en hinir frá
Þýskalandi aðalega. M.a. voru
fyrir honum rit dr. Channings
eins og kemur svo greinilega
fram í sjálfsæfisögu Matthíasar
„Sögukaflar af sjálfum mér“.
Þau hafa orðið honum eins kon-
ar leiðarljós að frjálslyndu guð-
fræðinni án þess að hann yrði
endilega únitaratrúar. Þó er erf-
itt að fullyrða nokkuð í þessu
sambandi því sr. Matthías var
ekki við eina fjölina felldur og
allra síst í trúmálum — hin
fjöruga og víðfeðma skáldgáfa
hans fór víða. Hann segir þó
sjáifur í æfisögu sinni að sér
finnist Únítaraflokkurinn:
„Bæði all-dogmatískur og frem-
ur neikvæður en jákvæður."
Matthías var sem maður og
skáld sífellt leitandi að því já-
kvæða og uppbyggjandi í boð-
skapnum og fann samkennd
með öllu því sem var háfleygt og
kristilegt og var þá ekkert að
fást um trúarlega merkimiða.
Hafi hann fundið þetta hjá úni-
törum þá hefur hann ábyggilega
um tíma verið únitari, a.m.k.
einhver partur af honum. En
hann gat líka verið margt annað
sá stóri maður, og eini trúflokk-
urinn sem ég veit til að hann
hafi eitthvað unnið á móti voru
mormónar. Hann blessaði t.d.
Davíd Östlund trúboða í bak og
fyrir, fyrir „Frækornin" hans
(málgang Adventistaflokksins).
Ljóðið hans um kaþólska prest-
inn, séra Beaudoin er þannig að
það þarf blátt áfram sérstaka
útskýringu til þess að maður
sannfærist ekki um að hér sé
kaþólskur prestur að yrkja eftir
embættisbróður sinn. í bréfum
Matthíasar sem gefin hafa verið
út, og hver og einn getur blaðið
í, kemur fram að hann var á
tíma sannfærður spíritisti og
sennilega að einhverju leyti guð-
spekilega sinnaður eins og svo
mörg önnur íslensk skáld og
listamenn á fyrri hluta þessarar
aldar.
Ég skil ekki röksemdafærslu
Laxness. Ég get ekki gert að því
að mér finnst „Ó Guð vors
lands“ einmitt ákaflega íslensk-
ur og tæknilega séð alveg sam-
kvæmt anda séra Matthíasar.
Skýringaraðferð hans í desem-
bergreininni er einhverskonar
„religiös reduktionismi" sem á
allavega heima utan við íslensk-
ar bókmenntir. Ef einhver kem-
ur til með að halda því fram að
ljóðið „Bráðum kemur betri tíð“
sé kaþólskur lofsöngur, þá skal
ég skrifa aðra grein í Morgun-
blaðið og mótmæla þvi. Ef það
þarf endilega að setja einhvern
„isma“ á „0 Guð vors lands“, þá
getur það aldrei orðið annað en
„Mattismi"; únitarismi er of
þröngsýn og beinlínis villandi
skilgreining. Staðreyndin er
nefnilega sú að það er ekki einu
einasta orði, hvorki beint eða
óbeint, vikið að sértrúaratriðum
únitarakirkjunnar. Laxness vill
ekki í greininni fara út í frekari
bollaleggingar um únitariska
guðfræði, enda hefði þá ósam-
komulagið í röksemdafærslunni
orðið lýðum ljóst. „Ó Guð vors
lands“ er nefnilega ekki frekar
únitarískur en Davíðsálmar eða
stjórnarskrá Bandaríkjanna.
III
Eini únitarinn meðal ís-
PÉTUR Pétursson er fæddur á Akureyri 1950 og
ólst þar upp. Hann varð stúdent frá MA 1970 og
nam eftir það félagsfræði við Háskóla íslands,
kenndi einn vetur við Menntaskólann við Sund og
Hjúkrunarskólann. Hann fór í framhaldsnám í fé-
lagsfræði við háskólann í Lundi í Svíþjóð, en hefur
jafnframt verið aðstoðarkennari þar og hefur sér-
hæft sig í rannsóknum á trúarlífi og félagslegum
breytingum.
2:
)