Lesbók Morgunblaðsins - 28.05.1983, Blaðsíða 8
KALÁTDLIT NUNÁT — LAND MAN
Ný og litskrúðug timburhús í Jakobshavn hressa uppá tilbreyt-
ingarleysið í auðninni hvítu, sem ríkir meiripart ársins.
Einar Jónsson
fiskifræðingur hefur tvisvar
með nokkurra ára millibili dvalið á
Grænlandi. Hann skrifar hér um það
Grænland nútímans sem ekki er getið um
í bókum og túristabæklingum. Fyrri
hluti.
Síðsumars í fyrra og fram eftir hausti voru mál-
efni Grænlands óvenjumikið til umfjöllunar í ís-
lenzkum fjölmiðlum. Mun þetta bein afleiðing þess
að íslendingar fóru sennilega stærstu utanför til
Grænlands í sumar er leið síðan á dögum Eiríks
rauða, er 150 manns á vegum Norræna félagsins
heimsóttu Eystri-byggð. Tilefnið voru hátíðahöld
Suður-Grænlendinga til minningar um að 1000 ár
voru liðin frá stofnun byggðar norrænna manna í
landinu. Hin líflega umfjöllun um Grænland og
málefni þess hér heima var orðin tímabær. Þótt
landið sé næsti nágranni íslands í metrum mælt,
hafa samskipti okkar við þennan granna verið
ótrúlega lítil allt frá því hið gamla samband rofnaði
með fréttinni um brúðkaupið í Hvalseyjarkirkju
árið 1408.
Að leggja bgssunni
og labba út i kjörbúð
Fyrir 12 árum dvaldi ég
sumarlangt á Grænlandi við
vinnu. Æ síðan hef ég reynt að
fylgjast eilítið með þróun mála
þar úr fjarlægð. Það sem ég hef
séð og heyrt á íslenskum vett-
vangi um málefni Grænlands nú
eftir nýlega stór-utanför íslend-
inga þangað virðist mér flest
fram sett af velvilja, en sumt þó
ekki sagt eða skrifað af mikilli
þekkingu, sem er skiljanlegt. í
þessari umfjöllun hefur sem sé
8
flest verið harla slétt og fagurt
enda sæmir vart annað frá
hendi hátíðargesta. Mér hefur
sjálfum farizt svipað er ég hef
verið spurður um Grænland. Ég
hef reynt að bera landinu vel
söguna, þótt gestsaugað hafi að
sjálfsögðu tekið eftir mörgum
og alvarlegum brestum í græn-
lenzku samfélagi. Einna mest
ber á áfengisvandamálinu og
fréttir af ýmsum vandkvæðum
því samfara oft þær einu sem ná
hingað til lands. Lofgreinar
Grænlandsfaranna frá í fyrra
eru því ef til vill hæfilegt mót-
vægi við þann einhæfa og oft
neikvæða fréttaflutning er tíð-
ast berst frá Grænlandi gegnum
danska fjölmiðla. Ég heimsótti
Grænland aftur sl. sumar og
endurnýjaði kynnin frá sumrinu
1969. Þótt ekki hafi ég verið einn
af Grænlandsförum Norræna
félagsins langar mig samt eins
og margir þeirra að leggja orð í
belg um málefni landsins og
flétta inn í þá umfjöllun ferða-
sögubrot.
Grænland er risavaxið að
stærð eins og allir vita, en fjar-
lægðirnar verða þá fyrst skynj-
anlegar þegar maður yfirgefur
hinn hraðskreiða farkost flug-
vélina og stígur á skipsfjöl. Við
ferðafélagarnir, Sæmundur
Þorvaldsson fiskiðnaðarmaður
og ég, eyddum heilli viku í sigl-
ingu fyrir Vesturströndinni og
vorum þó nær alltaf á norður-
leið. Flugsamgöngur milli staða
í landinu eru að vísu ágætar, en
sökum skorts á landrými undir
flugvelli, fara þær mestan part
fram með þyrilvængjum sem
eru rándýrar. Á sumrum ganga
tvær stórar ferjur meðfram
Vesturströndinni. Þær eru ms.
Disko, sem gengur árið um
kring, og ms. Kununguak, og þá
ganga flóabátar um Disko-flóa
og Eystri-byggðarsvæðið.
Strandferðirnar eru skiljanlega
ekki mjög tíðar með þessum
skipakosti. Það tekur stóru ferj-
urnar um hálfan mánuð að fara
norður og suður með hinni
byggðu strönd V-Grænlands, en
á því svæði búa nálægt 90%
þjóðarinnar. Þetta eru ágætlega
þægileg skip með tiltölulega
ódýrum dekkplássum, og tilval-
in fyrir þá, sem vilja sjá sem
mest af landinu fyrir skaplegt
verð. Ef tekin eru klefapláss er
verðið þó fljótt að margfaldast.
Skipin koma við í nánast hverri
höfn. Sumstaðar var lagzt að
bryggju, en á smærri stöðum
var ferjað milli skips og lands.
Viðdvölin í hverjum bæ var ætíð
rífleg, þetta 3—B klukkutímar.
Gafst því gott tækifæri til þess
að fara í land og skoða sig um,
jafnvel þar sem strandferða-
skipin lögðust ekki að bryggju.
Ástæðan fyrir hinum löngu við-
dvölum mun ekki vera ferming
og afferming varnings (og fólks)
heldur aðferð við að halda tíma-
áætlun. ís og þokur tefja oft
mjög siglingar og er þá hægt að
ná slíkum töfum upp með styttri
viðdvöl á hinum ýmsu höfnum
en ella. í þessu sambandi minn-
ist ég þess þegar ms. Disko leit-
aði inn til Holsteinsborgar
sumarið 1969 með heljarmikið
gat á bógnum, svo stórt að þar
hefði mátt aka heilum vörubíl í
gegn. Skemmdir voru þó allar 1
ofan sjólínu svo ekki hlutust
önnur slys af.
Eskimói var bannorð
— en ekki lengur
Farþegar með skipunum síð- '
asta sumar voru aðallega Græn-
lendingar, flestir dökkir á brún
og brá, en nokkrir ljósari yfirlit-
um, þ.e.a.s. Danir, en þeir kall-
ast víst Grænlendingar líka, búi
þeir í landinu. Ég forðast vísvit-
andi að taka mér orðið eskimói í s
munn til þess að skilja á milli |
þessara tveggja kynþátta sem |
byggja landið nú á dögum. En j
Danir munu vera nálægt 20% <
þjóðarinnar. Áður, þegar ég j
dvaldi í landinu, vildu „innfædd-
ir“ ekki heyra þetta orð; fannst
það niðrandi og ætti ekki við j
aðra en forna veiðimenn sem I
bjuggu í snjóhúsum. Sem betur
fer þóttist ég nú merkja að \
hugtakið eskimói væri ekki slíkt I
„tabú“ sem áður. Mér þótti þetta j
merki um að þjóðin væri að yfir-
vinna einhverja ímyndaða eða j
raunverulega minnimáttar-
kennd gagnvart öðrum og öðlast
aukið sjálfstæði og stolt. Til
upplýgingar skal annars tekið
fram að forfeður nútíma Græn-