Lesbók Morgunblaðsins - 28.05.1983, Blaðsíða 9

k-
?j lendinga kölluðu sig aldrei eski-
móa heldur „menn“ (inuit). Orð-
ið eskimói mun komið úr tungu
Labrador-indíána og vera hálf-
gert skrælingjaheiti, þ.e. hrá-
fiskætur, auk þess sem snjóhús-
in (iglú) voru dæmigerðari fyrir
Kanada-eskimóa en grænlenzka
kynbræður þeirra sem höfðust
meira við í grjótbyrgjum.
Hrikaleg fegurð,
sem á sér naumast
hliðstæðu
Okkur, hina raunverulegu
túrhesta um borð í grænlenzku
strandferðaskipunum, mátti
oftast telja á fingrum beggja
handa. Ástæður fyrir því eru
sjálfsagt m.a. þær hversu ferða-
lög um landið eru í raun dýr eins
og áður sagði, nema menn ferð-
ist sem mest við mal sinn einan.
Grænlenzk yfirvöld virðast nú
gera átak í því að lokka ferða-
menn til landsins, og í flestum
bæjum var að finna upplýsinga-
stofu fyrir ferðamenn (túrist-
information), þótt stundum
væri slíkt „anstalt" raunar það
ft* eina er upp á var boðið fyrir
’ j1 gesti langt að komna. Þó vita-
skuld sé nauðsynlegt að hafa
samgöngu- og gistimál í lagi, er
Grænland þannig land, að ekki
þarf að gera mikið til þess að
„hafa ofan af fyrir“ ferðamönn-
um. Tign og hrikafegurð eru slík
að jafnast á við fátt í heimi hér.
Við ferðafélagarnir létum
ekki ýmiskonar aðstöðuleysi
aftra okkur en leystum gisti-
húsavandræði með bakpoka og
tjaldi. Á þann máta er reyndar
skemmtilegast að ferðast um
Grænland þótt styðjast verði við
loftför og sjófley til þess að
komast á milli staða. Það ætti
að vera okkur íslendingum mik-
ið ánægjuefni að svo stórkost-
lega náttúru, sem líkist raunar
okkar eigin í mörgu, skuli vera
að finna í næstum seilingarfjar-
lægð vestan við okkur. Ég minn-
ist staða eins og Sermermiut-
víkur bak Jakobshavn hvar við
slógum tjöldum. Þar kelfir einn
stærsti skriðjökull á norður-
hveli jarðar risavöxnum af-
kvæmum sínum út í Disko-flóa.
Það að standa andspænis opnu
brotsári jökulsporðsins, 7 km
löngu og meira en 100 m háu úr
sjó, er ein sú tignarlegasta sjón
sem ég hef augum litið.
Milli staða á leið okkar upp
með V-Grænlandi var tíðast
siglt það fjarri landi að útsýnið
til strandar hélt manni lítt
föngnum. Tíminn var drepinn
við lestur á þókum og bækling-
um um landið. í bókaverzlunum
hafði ég komizt yfir nokkrar
nýlega útkomnar „Grænlands-
bækur" sem fjölluðu um land og
þjóð í máli og myndum. Bókin
um Grænland (Bogen om Gron-
land) reyndist vera hafsjór af
lesmáli, töflum og myndum um
flest milli himins og jarðar á því
kalda landi.
Glansmynd í
bókarformi
Yfir aðra áhugaverða bók ný-
útkomna kom ég og höndum.
Þetta var bókin Grænland í dag
(Gronland i dag); falleg mynda-
bók með nokkuð löngum og vel
skrifuðum formála á einum 4
tungumálum. Góðar myndir
glöddu augað og læsilega skrif-
aður textinn tók hugann og mér
fannst þetta ágætisverk. Einn
daginn er skipið skreið áfram,
blásandi eimpípu í svarta þoku
og íshrafli fékk ég þó að sjá ann-
að álit á þessari bók. Upp í
hendurnar á mér kom græn-
lenzkt dagblað. Þar rakst ég á
ritdóm sem sagði að bókin væri
ekkert annað en „sellert", þ.e.
gefin út í hagnaðarskyni í tilefni
1000 ára hátíðarhaldanna á
S-Grænlandi. í henni væru að
vísu ágætlega teknar myndir og
sama mætti segja um textann
frá fagurfræðilegu sjónarhorni,
en hvað væri bókin annað en
glans? Allur hinn mikli skari
brosandi barnsandlita segði fátt
um þann fjölda óhamingju-
samra barna á Grænlandi,
barna sem kæmu frá heimilum
þar sem bjór og brennivín hefðu
lagt fjölskyldulífið í rúst að
meira eða minna leyti. Textinn
stiklaði á fellulausu og vinsælu
efni, vildi gagnrýnandinn
meina, en segði lítt um græn-
lenzkan veruleika. Tómstunda-
gaman og íþróttaiðkun væru tí-
unduð, en brennandi nauðsynja-
málum eins og hinum kornungu
og veikburða verkalýðssam-
tökum landsins væru aðeins
gerð skii í einni málsgrein. Og
gagnrýnandi blaðsins hélt á
fram í svipuðum dúr. Ég hrökk
upp af þessum lestri og mér
varð hugsað til allra íslenzku
glansmyndabókanna ætlaðar
útlendingum. Víst eru þær flest-
ar ein stór lífslygi, en aldrei hef
ég séð gagnrýnisorð hér heima
um slíka útgáfustarfsemi og eru
þó margar „Iceland“-myndabók-
anna hámark smekkleysisins í
þessum efnum. Ég spurði sjálf-
an mig hvort maður þyrfti að
fara til Grænlands til þess að
finna svo flekklausa sjálfsgagn-
rýni sem þarna kom fram.
Flestir íslendingar telja víst
glansmyndabækurnar um land
og þjóð saklaust gaman, eða
a.m.k. að þær séu ekki vettvang-
ur þjóðfélagsgagnrýni. En hið
grænlenzka dagblað sagði að í
„landi mannanna", þar sem
vandamálin á öll sviðum væru
víða geigvænleg, væri slík út-
gáfustarfsemi aðeins til þess að
skemmta skrattanum. Ég ákvað
að taka blaðið á orðinu, ef ég léti
frá mér fara eitthvað um Kala-
allit Nunaat, þá skyldi það ekki
vera innantómt skjall, en því
síður óhróður.
Ég hafði ekki komið til
S-Grænlands áður og átti hálf-
partinn von á meira gróðurríki
en raun varð á, því syðsti hluti
landsins liggur álíka langt frá
Norðurpólnum og S-Noregur.
En reyndin varð önnur, og svo
virðist sem köld veðrátta og
jarðvegsleysi standi gróðri fyrir
þrifum hvar sem er á Græn-
landi. í Narssarssuaq heilsaði
okkur að vísu birkiskógur, vel
vaxinn sem bezt gerist á íslandi,
eða hátt í það. En þessi fallegi
skógur, sem beit sig í granít-
bergið upp eftir öllum hlíðum,
var horfinn er kom yfir Eiríks-
fjörð til Brattahlíðar. Þar sást
ekki svo mikið sem hrísla og
skógarhlíðin upp af Stóru-Sléttu
var reyndar sú eina sem við
sáum í öllu landinu. Ekki var
grasvöxturinn heldur beysinn.
Túnskæklar einhverjir voru í
kringum bæi í Brattahlíð, en svo
illa sprottnir í ágústbyrjun að
grasnálin tók varla í skóvarp. í
hugsunarleysi álpuðumst við
ferðafélagarnir, alvanir íslenzk-
ir sveitamenn, yfir tún Bratta-
hlíðarbænda án þess að gera
okkur grein fyrir að við vorum
að troða niður slægjur þeirra.
Gróin hæðalönd tóku við upp af
Qagssiarssuk-byggð eins og
sveit Eiríks rauða heitir nú, en
grasvöxtur í úthaganum virtist
alls staðar fremur rýr og varla
meiri en maður hafði kynnzt
norðar í landinu. Þrátt fyrir
gróið landið fannst manni ekki
búsældarlegt um að litast. Ein-
9
Grænlendingar eru glaðværir menn eins og myndin ber með sér, en margir
verða áfengissýkinni að bráð og sá veikleiki er sameiginlegur öllum eskimóa-
þjóðflokkum, hvort heldur þeir búa á Grænlandi, í Alaska eða Kanada.