Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1983, Page 2

Magnús Helgason
Og -
Kennaraskóli Islands
eftir Lýð Björnsson
Námskeióshald hefur verið snar þáttur í starfi skólans á stundum, einkum hin síðari ár. Dagana 15. maí til 26. júní árið 1914 var eitt slíkt námskeið haldið.
Þátttakendur voru 26 starfandi kennarar og kenndar voru 56 st. á viku. Á myndinni sjást m.a. kennarar skólans (nr. 2—6 f.v. í miðröð) Jónas Jónsson frá
Hriflu, Magnús Helgason skólastjóri, dr. Ólafur Danielsson, Sigfús Einarsson tónskáld og Þórarinn B. Þorláksson listmálari. f efstu röð sjást m.a. Magnús
Pétursson og Stefán Jónsson (nr. 3—4 f.v.). í baksýn er skólahúsið frá 1908.
Saga kennaramenntunar á ís-
landi er ekki iöng. Hún hófst
með vornámskeiði sem haldið
var árið 1892 að frumkvæði
Flensborgarskóla í Hafnarfirði
og skólastjóra hans, Jóns Þórar-
inssonar. Námskeið af þessu
tagi voru haldin hin næstu ár.
Skólaárið 1895—1896 fékkst
ekki nægileg þátttaka og varð
þá ekkert úr námskeiðshaldi.
Þráðurinn var tekinn upp á nýj-
an leik á næsta skólaári. Þá var
stofnað til eins vetrar fram-
haldsnáms fyrir kennaraefni við
gagnfræðaskólann í Flensborg.
Kennaradeild þessi var síðan
starfrækt með áþekku sniði allt
til vordaga árið 1908. AIIs út-
skrifaðist 121 maður frá kenn-
aradeildinni í Flensborg, 111
karlar og 10 konur.
Stofnun kennaradeildarinnar
í Flensborg markar raunveru-
lega upphaf kennaramenntunar
á íslandi og vafalítið hefur
dýrmæt reynsla fengist með
starfrækslu hennar. Sérstök
löggjöf var ekki sett um starf-
semi þessarar deildar. Mun
orsökin sú að menn voru ekki
með öllu á eitt sáttir um fyrir-
komulag og aðsetur slíkrar
stofnunar. Ur þessu var bætt
með lögum um Kennaraskóla ís-
lands, nr. 63 frá 22. nóvember
árið 1907. Þar var kveðið á um
að skólinn skyldi starfræktur í
Reykjavík og vera þriggja vetra
skóli. Eftirtaldar kennslugreinar
skyldu kenndar við skólann: ís-
lenska, danska, saga, landa-
fræði og náttúrufræði, þó eink-
um það er ísland snerti, reikn-
ingur, rúmfræði, skrift, teikning,
handavinna, leikfimi, söngur,
kristinfræði, uppeldis- og
kennslufræði og kennsluæf-
ingar. Heimilt var að taka upp
kennslu í garðyrkju og mat-
reiðslu. Kennarar skyldu vera
þrír að skólastjóra meðtöldum.
Bæjarstjórn Reykjavíkur út-
hlutaði kennaraskólanum lóð
„norðan og austan Laufásveg-
ar“ í janúarmánuði árið 1908.
Sáralítil byggð var þá þar í
grennd, aðeins þrjú hús. Skóla-
húsið var síðan byggt sumarið
1908 og tekið í notkun Jjá um
haustið. Kennaraskóli Islands
var síðan settur f fyrsta skipti
hinn 8. október árið 1908. Skól-
inn sem stofnun og skólahúsið
eiga því 75 ára afmæli hinn 8.
október næstkomandi. Á slíkum
stórafmælum ber að 5Í2Ídr2 VÍð
og færa brautryðjendum-, eÍH-
staklingnn; Og stofnunum, þakk-
ír fyrir mikilsvert framlag.
Kennaraháskóli íslands, arftaki
Kennaraskóla íslands, mun á
ýmsan hátt minnast tímamót-
anna árið 1908 og starfsins síð-
an nú á þessu hausti. Þessi grein
er á hinn bóginn rituð í minn-
ingu þess manns sem stýrði
Kcnnaraskóla íslands fyrstu tvo
áratugina og átti því drýgstan
þáttinn í mótun hans. Lengi býr
að fyrstu gerð.
Hér er átt við sr. Magnús
Helgason, svo sem flestum mun
kunnugt. Hann var ætíð titlaður
séra. Magnús fæddist í Birtinga-
holti í Hrunamannahreppi hinn
12. nóvember árið 1857, sonur
hjónanna Guðrúnar Guðmund-
ardóttur Magnússonar, bónda í
Birtingaholti, og Helga Magn-
ússonar alþingismanns Andr-
éssonar. Hann ólst upp í
foreldrahúsum og hefur lýst
uppvexti sínum í ritgerðinni
„Uppeldi og heimilishættir í
Birtingaholti fyrir 70 árurn",
sem prentuð var í riti Magnúsar
Skólaræöur (Rvík 1934). Af
henni má ráða að hann var afar
hændur að móður sinni >
vextinuj^, íúágnús var læs orð-
inn á 5. aldursári og elti þá móð-
ur sína um bæinn með bók í
hendi og las henni sögur. Hann
gekkst og fyrir því einhverju
sinni að þau systkynin geymdu
sykurskammta sína frá síðari
hluta vetrar og færðu móður
sinni að gjöf á sumardaginn
fyrsta. Hann tengdist æsku-
stöðvunum traustum böndum og
leitaði á vit þeirra síðar á
ævinni svo oft sem tækifæri
gafst. Samband Magnúsar og
föður hans var og mjög gott þótt
ekki væri það jafnnáið og sam-
band móður og sonar. Helgi fékk
eldri son sinn Guðmund, síðar
prófast í Reykholti í Borgar-
firði, til að kenna Magnúsi undir
skóla, en Guðmundur hafði þá
hafið nám við Latínuskólann.
Magnús naut siðan stuðnings
bróður síns fyrsta áfangann á
námsleiðinni. Fararefni þeirra
bræðra voru takmörkuð. Ein-
hverju sinni var Helgi gagn-
rýndur fyrir að hafa ekki gefið
Magnúsi frakkaföt, en þau voru
eins konar einkennisklæðnaður
skólapilta í efri bekkjum
Latínuskólans og við stúd-
entspróf. „Ég vil heldur
hann efst*” ávona eins og hann
er en neðstan á frakka", var
svar Helga.
Nám í Latínuskólanum hóf
Magnús haustið 1871. Námstími
í skólanum var þá sex ár. Magn-
ús reyndist mjög góður náms-
maður og útskrifaðist vorið 1877
með hárri fyrstu einkunn (92
stigum). Hann þótti hlédrægur í
skóla. Meðal bekkjarbræðra
hans þar voru ýmsir þeir menn
sem síðar áttu eftir að vinna
mikið starf að kennslu- og
kirkjumálum, t.d. Þórhallur
Bjarnarson, síðar biskup, og Jón
Þórarinsson, síðar skólastjóri í
Flensborg og fræðslumálastjóri.
Öldur sjálfstæðisbaráttunnar
risu hátt á þessum árum og bár-
ust að vonum inn fyrir veggi
Latínuskólans. Margir skólapilt-
ar voru eldheitir stuðningsmenn
Jóns Sigurðssonar og stefnu
hans. Einhverju sinni komu þeir
skeleggustu í þessum hópi sér
saman um að gefa skólafélögum
sínum einkunnir fyrir afstöðu
til sjálfstæðismálsins og
baráttugleði. Magnús Helgason
fékk fremur lága einkunn og
galt þar hlédrægni sinnar. Sárn-
aði honum þetta og taldi ein-
kunnargjöfina rar.giáta. Það
liéíur hún vafalaust verið enda
sýna ýmsar ritgerðir Magnúsar
að hann unni mjög landi og þjóð.
Harðsnúið lið hefur a.m.k. verið
í Latínuskólanum á þessum ár-
um ef hann hefur haft deigastan
vilja til að leggja sig fram í
sjálfstæðisbaráttunni. Að loknu
stúdentsprófi hélt Magnús heim
í Birtingaholt og stundaði þar
heimakennslu næstu tvö árin.
Síðan lá leiðin í Prestaskólann,
en nám þar hóf hann haustið
1879. Mælt er að vistin í Latínu-
skólanum hafi engin áhrif haft á
þá ákvörðun og var nám til
prests þó talið eðlilegasta fram-
haldsnámið í þann tíð. Magnús
taldi trúarlíf í skólanum dautt
og dofið, húslestrana og kirkju-
göngur annan hvern sunnudag
verri en gagnslausa og kennslu í
kristnum fræðum í skólanum
koma að litlum notum. Viðhorf
Magnúsar til kristindóms-
fræðslu kemur glögglega fram í
ræðu sem flutt var á kennara-
fundi í Hafnarfirði árið 1906,
„Kristindómsfræðslan", en þar
segir svo m.a.: „En ef kristin-
dómurinn á að hafa þessi áhrif á
þjóðina, ef hann á að gera börn
hennar að vönduðum og sam-
vfeRugÖffiUm mönnum, koma
þeim til að elska sannleika og
réttvísi í hverju máli, og vilja
hver öðrum hvatvetna gott, gefa
þeim þrótt til að starfa, þol til
að líða, án þess að bugast, halda
vakandi hjá þeim glaðri von um
eilífa framför og sigur hins góða
í lífi og dauða — ef kristindóm-
2