Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1983, Blaðsíða 3
urinn á að geta þetta allt, þá
verður hann að verða meira en
innantóm þekking á trúarlær-
dómum og siðalærdómum kirkj-
unnar; þessir lærdómar verða
líka að gagntaka hjörtun, til-
finningalíf og viljalíf." Námið í
Prestaskólanum stundaði Magn-
ús af kappi og útskrifaðist það-
an árið 1881 með einhverju
hæsta prófi, sem þá hafði verið
tekið við skólann (52 stig).
Næstu tvo vetur stundaði Magn-
ús kennslu, hinn fyrri á Eyrar-
bakka og hinn síðari við Flens-
borgarskóla. Hann staðfesti ráð
sitt árið 1882 og kvæntist Stein-
unni Skúladóttur Thorarensen,
læknis á Móeiðarhvoli.
Ekki stundaði Magnús Helga-
son lengur kennslustarf en í tvö
ár að þessu sinni enda hafði
hann búið sig undir annað lífs-
starf. Hann vígðist prestur til
Breiðabólsstaðarþinga á Skóg-
arströnd á annan í hvítasunnu
árið 1883 og vitjaði kallsins
samsumars. Þar vegnaði hinum
unga presti vel og samband
hans við sóknarbörnin var með
þeim hætti að ætla mátti að
hann yndi þar lengi. En „í átt-
hagana andinn leitar". Árið
1885 fékk sr. Magnús veitingu
fyrir Torfastöðum í Árnessýslu.
Brauð þetta þótti lakara en
Breiðabólsstaðarþing. Það var
tekjurýrasta brauð í Árnespró-
fastsdæmi, víðlent og erfitt yfir-
ferðar. Jörðin var í hálfgerðri
niðurníðslu og húsakynni léleg.
Þau hjónin tóku óspart til hand-
anna hin næstu ár bæði við
jarðabætur og menningarmál.
Tún jarðarinnar var sléttað og
hús öll reist að nýju. Dugnaður
við búskap hefur svo lengi sem
rakið verður aukið virðingu
sóknarpresta og auðveldað þeim
að ná til sóknarbarna í sveitum
landsins. Hér kom þó fleira til
enda rækti sr. Magnús ýmis
önnur störf með ágætum en
búskap og boðun fagnaðarerind-
isins. Ný kirkja var reist að
Torfastöðum. Félagsmál voru
sóknarprestinum hugleikin.
Hann beitti sér fyrir stofnun
vátryggingarfélags um stórgripi
með hliðsjón af fyrirmynd úr
lögum frá þjóðveldisöld (Grá-
gás), vann að stofnun jarðabóta-
félags og rjómabús og var einn
af hvatamönnum að stofnun
Kaupfélags Árnesinga árið 1888
og sat í stjórn þess félags. Óget-
ið er enn afhafna hans á sviði
menntamála í prestakallinu. Sr.
Magnús lagði áherslu á að börn
hæfu lestrarnám sex ára að
aldri og fylgdist vel með fram-
förum þeirra á þessu sviði í hús-
vitjunarferðum sínum sem hann
stundaði af kostgæfni. Barna-
próf voru haldin í sérhverri
kirkju prestakallsins vor hvert.
Fermingarbörn dvöldu á heimili
prestsins um hálfs mánaðar
skeið fyrir fermingu, og síðari
hluta vetrar hélt hann námskeið
{ íslenskum fræðum fyrir ungl-
inga og þeim að kostnaðarlausu.
Sú fræðsla hefur væntanlega
farið fram víðar en í kennslu-
stundum. Kvöldvökur voru
haldnar á Torfastöðum. Þá las
húsbóndinn upp úr fornsögum
°g öðrum bókmenntum eða end-
ursagði þessi verk. Brugðið var á
fleiri ráð en skólahald til að
auka menntun sóknarbarnanna.
Presturinn beitti sér fyrir stofn-
Magnús Helgason, 25 ára að aldri.
Magnús Helgason.
Bærinn í Birtingaholti. Myndin frá 1890.
un lestrarfélags og starfaði það
í þremur deildum.
Á heyönnum árið 1904 bar
óvæntan en sjálfsagt kærkom-
inn gest að garði á Torfastöðum.
Þetta var Jón Þórarinsson,
skólastjóri í Flensborg og fyrr-
verandi bekkjarbróðir Magnús-
ar. Ekki var hér einvörðungu
um kurteisisheimsókn að ræða.
Erindið var að falast eftir
Magnúsi til kennslu við Flens-
borg, en Jóhannes Sigfússon var
þá ráðinn í að fara frá skólanum
og ráðast til starfa við Mennta-
skólann í Reykjavík. Jón gat
ekki boðið upp á góð kjör, aðeins
1.600 kr. í árslaun. Mælt er að
Jón hafi látið fyrirheit um stöðu
forstöðumanns við fyrirhugaðan
kennaraskóla fylgja umleitan
sinni. Magnús tók sér umhugs-
unarfrest og leitaði þá einveru
líkt og vitrir menn tíðkuðu forð-
um. Ekki leið þó langur tími þar
til hann ákvað að verða við til-
mælum Jóns Þórarinssonar. Sr.
Magnús Helgason hóf kennslu í
Flensborg haustið 1904 og rækti
þann starfa þar til hann tók við
skólastjórn í Kennaraskóla ís-
lands fjórum árum síðar.
Nútímamanni kann að þykja
kynlegt að prestslærður maður
var ráðinn fyrsti skólastjóri
þessarar stofnunar. Svo er þó
ekki við nánari athugun. Prest-
ar landsins börðust á síðustu
tugum 19. aldar einarðlega fyrir
umbótum í menntamálum á ís-
landi. Þeir höfðu auk heldur
haft á hendi umsjón með krist-
indómsfræðslu og lestrarkunn-
áttu landsmanna í hartnær eina
og hálfa öld og vissu því flestum
betur hvar skórinn kreppti á
þessu sviði um síðastliðin alda-
mót.
Árið 1958 var gefin út bók í
tilefni af hálfrar aldar afmæli
skólans, Kennaraskóli íslands
1908—1958. Þar eru prentaðar
minningar allmargra nemenda
skólans um skólavistina. Þeim
ber saman um að sr. Magnús
hafi verið ágætur stjórnandi og
vinsamlegur nemendum sínum.
Miklum hlýleika í garð skóla-
stjórans andar frá þessum
minningabrotum. Hann virðist
hafa verið mótfallinn beitingu
margra og flókinna reglna í
skólastarfi enda er talið að sum-
ir hafi talið hann skorta
strangleika. Bjarni Bjarnason,
síðar skólastjóri á Laugarvatni,
kveðst t.d. ekki muna eftir nema
einni áminningu sem nemi
mátti sæta í skólanum í hans
skólatíð. Sami maður staðhæfir
að þá hafi enginn í skólanum
viljað gera skólastjóranum á
móti skapi að yfirlögðu ráði og
þetta hafi skólastjóri vitað. Agi
hans hefur því fremur verið í
ætt við fjöturinn Gleypni en
Læðing eða Dróma. Sr. Magnús
hafði mikil samskipti við nem-
endur, hvatti þá til íþrótta-
iðkana og til að halda skemmti-
samkomur með upplestri og
dansi í skólahúsinu á laugar-
dagskvöldum. Hann flutti
stundum hugvekjur á slíkum
samkomum að beiðni nemenda.
Ýmsar þeirra voru síðar prent-
aðar í bókinni Kvöldræöur í
kennaraskólanum (Rvík 1931).
Þekktust þeirra allra er endur-
sögn sr. Magnúsar á fornsög-
unni um Hagbarð og Signýju,
Signýjarhárið. Sú frásögn var
síðar tekin upp í lestrarbækur
og er því flestum landsmönnum
að góðu kunn, a.m.k. þeim sem
komnir eru yfir miðjan aldur.
Margir hæfileikamenn
kenndu við skólann í stjórnartíð
sr. Magnúsar, t.d. dr. Björn
Bjarnason frá Viðfirði, dr. Olaf-
ur Daníelsson og Sigurður Guð-
mundsson, síðar skólameistari á
Akureyri. Sama verður upp á
teningnum, ef lið æfingakenn-
ara á þessum árum er kannað.
Fyrstu æfingakennarar skólans
voru þau Halldóra Matthías-
dóttir (1908—1909), Jónas Jóns-
son frá Hriflu (1909—1918), Ás-
geir Ásgeirsson, síðar forseti,
(1918—1920) og Steingrímur
Arason. Þessi upptalning sýnir
að sr. Magnús Helgason kunni
ágætlega þá list að velja sér
hæfileikamenn til samstarfs. Sá
eiginleiki er hverjum skóla-
stjóra hin mesta nauðsyn.
Kennslu stundaði sr. Magnús
jafnhliða skólastjórn. Kennslu-
greinar hans voru þrjár, krist-
infræði, saga og uppeldisfræði.
Vikið hefur verið að viðhorfi sr.
Magnúsar til kristinfræði-
kennslu fyrr í þessu greinar-
korni og skal það ekki endurtek-
ið. Fyrirlestrar hans um söguleg
efni, sem prentaðir eru í Kvöld-
ræöum, benda eindregið til þess
að hann hafi í kennslu sinni
reynt að rekja orsakatengsl sög-
unnar án þess að skella skuld-
inni af því sem miður fór4 ein-
hvern tiltekinn blóraböggul. Hið
síðara var þó mjög í tísku á
þessum árum. Þjóðerniskenndar
gætir mjög í fyrirlestrum sr.
Magnúsar en þó er lítið um
hnjóð í garð annarra þjóða. Ær-
in verkefni biðu íslensku þjóðar-
innar á morgni tuttugustu ald-
arinnar. Allar þjóðir hafa undir
slíkum kringumstæðum reynt
að virkja þjóðerniskenndina og
oft með góðum árangri. Til álita
kemur að þeir samstarfsmenn-
irnir, sr. Magnús og Jónas frá
Hriflu, hafi markvisst boðað
þjóðernisstefnu til að hvetja
landa sína til að lyfta Grettis-
tökum. Áhrif kennslu þeirra og
kennslubóka eru þó augljós
hverjum þeim manni sem kann-
ar sögu áranna fyrir lýðveldis-
stofnunina árið 1944.
Uppeldisfræðin var í barns-
skóm á þessum árum. Lítið
hafði verið ritað um greinina á
íslensku. Sr. Magnúsi var því
ærinn vandi á höndum enda
þurfti að íslenska hinn mesta
fjölda af hugtökum. Hann
studdist einkum við kennslubók
á dönsku í fyrstu, Grundtræk af
pædagogikken eftir C.L. Wilk-
ens, og þótti sú þung aflestrar
og bæði þurr og strembin. Svava
Þorleifsdóttir, sem lauk námi
vorið 1910, kveður þessa erfið-
leika hafa horfið í kennslu-
stundum hjá sr. Magnúsi enda
hafi hann notað kennslubókina
sem grind eða yfirlit er hann
hafi fyllt með lífi og lit. Síðar
samdi sr. Magnús kennslubók í
greininni fyrir kennaraskólann,
Uppeldismál (Rvik 1919). í for-
mála kveðst hann einkum hafa
stuðst við ritið Anschauungs-
Psychologie eftir E. Martig,
kennaraskólastjóra í Hofwyl í
Bern við samningu bókar
sinnar, en athygli vekur að sr.
Magnús leitar alloft til íslenskra
fornrita um dæmi. Þá vekur
málfarið á bókinni verulega at-
hygli en það er mjög gott og
laust við tyrfni og stofnanamál.
Hér gefst ekki kostur á að segja
ýtarlega frá efni þessarar bókar
enda brestur þann er á penna
heldur ýmsar forsendur til slíks.
Nokkur dæmi verða því að
nægja. Sr. Magnús hefur eftir-
farandi að segja um markmið
uppeldisins:
„Uppeidið á að stuðla að því,
að hvert barn verði svo mikill
maður og góður, sem því er
áskapað að geta orðið. Það
verður því að hlynna að
þroska barnsins, líkamlegum
og andlegum, í öllum grein-
um ... Ekki svo að skilja, að
varna eigi börnum vinnu og
fyrirhafnar. Þvert á móti,
áreynsla er höfuðskilyrði
þroska, líkamlegs og andlegs.
En á barnsaldrinum þarf að
miða vinnuna við hæfi barns-
ins ... Til þess þarf hún að
vera bæði hæfilega erfið og
fjölbreytt."
Hér er lögð áhersla á rétt
hvers einstaklings til að fá
kennslu við hæfi. Þessi réttur
hefur verið tryggður með lög-
gjöf hvað svo sem segja má um
framkvæmd hennar. Meginboð-
orð kennslufræðinnar voru tvö
Frh. á bls. 16
3