Lesbók Morgunblaðsins - 12.11.1983, Blaðsíða 13

„50 prósent kjara-
bót, ef hagvöxtur
er 2,5 prósent í 16
ár“
„Hagvöxtur er eina raunhæfa
kjarabótin sem þekkist. Hugs-
aðu þér! Ef hagvöxtur er 2,5 pró-
sent á mann á ári, nægir það til
þess, að á rúmlega 16 árum auk-
ist raunverulegar tekjur hvers
einstaklings um 50 prósent. En
menn eru óþolinmóðir og hugsa
aðeins um líðandi stund. Þetta
er að gerast um allan heim. Það
virðist sem mörg lýðræðisríki
séu að staðna og sigla í strand
vegna deilunnar um skiptingu
„kökunnar" og að íslendingar
fylgi þessari þróun.“
— Þarna ertu korninn út í sið-
fræði hagfræðinnar, að hverju
keppa ber. Hver er hin gagn-
kvæma ábyrgð þegnanna,
hvers gagnvart öðrum í fram-
farasókn þjóðanna?
„Margt er manna bölið, en
borgarastyrjaldir eru allra
styrjaldar siðlausastar og fá-
ránlegastar. Mér finnst satt að
segja átakanlegt að heyra,
hvernig margir íslendingar nota
hatursorð stríðs og styrjaldar-
rekstrar, þegar þeir ræða um
skiptingu lífsgæðanna með þess-
ari auðugu þjóð. Ýmis erlend
fræði eiga sérlega illa við um
okkar litla, sérstæða þjóðfélag.
Útgerðarmenn okkar og stór-
kaupmenn væru taldir smákall-
ar í öðrum löndum við hlið
hinna stóru jöfra iðnaðar og al-
þjóðaverslunar. Það lætur nærri
að þeir væru álitnir hálfgerður
öreigalýður hjá stórþjóðum, en
þetta eru okkar „eignamenn".
Og við verðum að vara okkur á
hefðbundnum kenningum um
stéttaskiptingu. Við erum öll á
sama báti. Þjóðfélagið er allt ein
keðja. Það er ekki nóg að veiða
fiskinn og búa hann til útflutn-
ings, það þarf að finna og
byggja upp markaði erlendis,
svo að dæmi sé tekið. Kennarar
í viðskiptadeild, sem starfa að
fræðigreinunum sala, markaðs-
rannsóknir og utanríkisverslun,
binda vonir við, að menn með
sérþekkingu á þessu sviði vinni
þarft verk. Sama máli gegnir
um þá sem eru sérfróðir um
framleiðslu, reikningshald, fjár-
mál, endurskoðun og stjórnun.
Eg álít að fyrrverandi nemend-
ur deildarinnar á þessum svið-
um hafi gert mikið gagn í þjóð-
félaginu. Það þarf mikla yfirsýn
til að átta sig á starfsemi fyrir-
tækis, hvernig fjár er aflað og
hvernig nýta megi það sem best.
Tími vasabókhaldsins er liðinn."
— Hvað um siðfræði þrýsti-
hópanna?
Amerískur hagfræðingur,
Mancur Olson, hefur skrifað
bók, sem kom út í fyrra, um það
hvernig þjóðir hafa risið og
hnigið síðan, í aldanna rás.
Hann telur sig geta sýnt af hag-
sögunni, að þegar hópar þyrpast
saman og þrýsta á, stöðvast
framfarir. Þá er ekki miðað við
hag heildarinnar, þjóðfélagsins,
„keðjunnar", heldur hag hóps-
ins. Þrýstihópar eru ýmist sam-
tök fyrirtækja, héraða eða
starfsstétta og þessir hópar geta
orðið svo rótgrónir að allt stend-
ur fast, engu er hægt að breyta,
né taka upp nýjar atvinnugrein-
ar, hvað rekst á annars horn.
Bætt lífskjör fyrir alla hópana
nást ekki, en þeir lokast inni í
einskonar glímu sem þeir geta
ekki losað sig úr. Þetta er at-
hyglisverð og um leið dapurleg
kenning hjá Olson, hvort sem
hún fær staðist að öllu leyti eða
ekki. Olson segir ennfremur, að
þrýstihóparnir spretti eins og
gorkúlur á haug í þjóðfélagi þar
sem er friður, jafnvægi og til-
tölulega mannúðlegt stjórnar-
far, einkum ef slíkt ástand hefur
varað lengi. Á tímum styrjalda
og upplausnar ná þrýstihóparn-
ir ekki að skjóta rótum. Hér er á
ferðinni enn ein kenning um
það, að með góðum árangri í
þjóðfélagsmálum sé sáð sæði
eyðileggingarinnar. Og það er
reyndar ráðlegast að taka með
varið slíkri sláandi stórspeki."
— En hvernig getur almenn-
ingur áttað sig á slíkum kenn-
ingum og útreikningum hag-
„Tímivasabók-
haldsins er lidinn“
fræðinga þjóðarinnar yfirleitt
eða á ræðum stjórnmálamanna
um „vandann sem við er að
glíma“?
„Almenningur hefur hvorki
tíma né stöðu til að fjalla ræki-
lega um flóknar hagfræðikenn-
ingar og útreikninga. Fólki gefst
aðeins tóm til að kynna sér
nokkur meginatriði, og kjósend-
ur verða oft að taka trúanlegar
fullyrðingar stjórnmálamanna,
án þess að vita með vissu, hvort
þeir greini satt og rétt frá. Hins
vegar er yfirleitt auðvelt að
dæma um árangur af stjórn-
arstefnu, hvort verðbólgan sé að
minnka, lífskjörin að batna
o.s.frv.
En ég má til með að geta um
sérislenskt fyrirbæri, en það eru
þessar brennheitu talnasúpur,
sem íslenskir stjórnmálamenn
hella yfir þjóðina. Ávörp þeirra
um efnahagsmál eru ótrúlegar
langlokur. Eg hef hvergi í ná-
lægum löndum séð stjórnmála-
foringja hvolfa draslinp af
skrifborði þjóðhagsstjóra og
seðlabankastjóra yfir þjóðina.
Að vísu er stjórn efnahags-
mála á íslandi nokkuð sérstæð
miðað við nálæg lönd. Það er
talað um frjálsan markaðsbú-
skap, en ígrip hér og þar og
íhlutun í fyrirtæki og stofnanir
eru svo víðtæk, að þegar aðgerð-
um er lýst og tilfærslum í þenn-
an sjóð úr hinum og færsla á
þessu gjaldi yfir á annan lið —
og ýmis fiff af þessu tagi — að
ég held að flesta sundli. Þetta er
hvorki vísindalegur sósíalismi,
sem reyndar er aðeins til á bók-
um, né heldur farsæll markaðs-
búskapur. Þetta er hagkerfi
þrýstihópanna."
— Hvað er til ráða? Hvað seg-
ir þú um Thatcher?
„Það er vissulega búið að gera
æðimargar tilraunir síðastliðin
35 ár til að glæða þjóðarbúskap
Breta nýju lífi — og ekkert hef-
ur gengið. Frúin er járnhörð, og
vonandi heppnast henni að rétta
skekkjurnar i hagkerfinu og
koma á ný fótum undir Breta.
Satt að segja get ég þó engu
spáð um það. Takist frúnni að
láta Breta laxera og innleiða
nýja og betri tíma, þá verður
skrifað vel um hana í Bret-
landssögunni. En það sorglega
við tilraunir af þessu tagi, til-
raunir til að lappa upp á hag-
kerfi sem þrýstihópar hafa
„fryst“, er að kostnaðurinn við
þær fellur með mestum þunga á
fátæka fólkið. Aðgerðir til að
draga úr verðbólgu leiða oft til
tímabundins atvinnuleysis.
Sömu sögu er að segja, þegar
óarðbær fyrirtæki eru svipt
beinni eða óbeinni aðstoð eða
styrkjum frá ríkinu. En þeir
sem verða atvinnulausir eru
einkum fátækt fólk með litla
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Háskóli
íslands 2.
viðskipta-
deild
Einn af þeim síungu: Gylfi Þ. Gíslason á að baki
langan kennsluferil í viðskiptadeild. Hann er hér
í miðjum hópi nemenda sinna í deildinni — og
að útskýra eitthvaö upp við töfluna.
13