Lesbók Morgunblaðsins - 04.02.1984, Blaðsíða 8

Gróðurhúsið
Kenningin er huggunar-
rík fyrir okkur á noröur-
hjaranum: Sífellt aukinn
koltvísýringur í and-
rúmsloftinu vegna bruna
á lífrænu eldsneyti í
heiminum myndar „gróð-
urhússáhrif S sem þýðir að
hitinn hækkar um alla
Jörð með þeim afleiðing-
um að lönd skrælna og
verða óbyggileg nálægt
miðbaug en norðlægu
löndin, Alaska, Græn-
land, Island, Norður-
Skandinavía og Síbería
ættu að verða heitari,
gróðurríkari og mun
byggilegri en þau eru nú.
Þetta á að gerast fyrir al-
vöru á næstu öld — sumir
segja fyrr — en ekki er nú
margt í vetur, sem bendir
á nálægt hlýindaskeið.
Það eru mikil líkindi á, að allur sá koltvísýringur,
sem myndast við brennslu á lífrænu eldsneyti í heimin-
um, muni hafa regluleg „gróðurhússáhrif" á loftslag
jarðarinnar. Spurningin er hins vegar sú, hve mikil og
víðtæk þessi varmaáhrif verði, og hve fljótt þau muni
kóma í ljós. '
Það hljómaði einna líkast því, að einhver leikstjóri
stórslysakvikmyndar hefði verið fenginn til að skrifa
fréttirnar; aðalinntak þeirra voru aðvaranir um hækk-
andi hitastig andrúmsloftsins, og að jökulbreiður
heimskautanna væru teknar að bráðna. I sjónvarps-
fréttum kom fram, að pálmatré væru farin að spretta
við Fifth Avenue í New York, og að mikil flóð hrjáðu
þær borgir í suðurríkjum Bandaríkjanna, sem stæðu
næst ströndinni.
Slíkar furðusýnir voru þó ekki runnar undan rifjum
einhverra hálfgalinna æsimyndahöfunda, heldur áttu
þær rætur sínar að rekja til fullkomlega skynsamlegra
ályktana sérfróðra manna í bandaríska umhverfis-
verndarráðinu, EPA. Seint á síðastliðnu ári birtu bæði
EPA og einnig bandaríska vísindaakademían sérstakar
skýrslur, þar sem látinn er í ljós uggur vegna mögu-
legra stórbreytinga á loftslaginu, sem „gróðurhúss-
áhrifin" yllu — það er að segja, að andrúmsloftið kynni
smátt og smátt að hlýna, vegna aukningar á koltvísýr-
ingsmagni í háloftunum, sern stafar af brennslu líf-
rænna eldsneytis í heiminum.
Niðurstaða EPA-skýrslunnar er sú, að meðallofthita-
stig á jörðinni kunni að hækka innan fárra áratuga —
sumir segja jafnvel, að þessi hitastigshækkun sé þegar
hafin — þannig að lofthitinn gæti undir lok næstu aldar
orðið allt að 5°C hærri en meðalhitastigið er á jörðinni
núna. Hinir sérfróðu menn á þessu sviði sögðu, að slíkar
breytingar gætu haft hin skelfilegustu áhrif á allt veð-
urfar heimsins — ársúrkoman á hinum ýmsu stöðum
kynni að breytast stórlega, þannig að sums staðar tæki
vatnsmagn ánna að vaxa að mun, en annars staðar
þornuðu ár og fljót með öllu upp samtímis því að yfir-
borð heimshafanna færi hækkandi. Þessar breytingar
kynnu því að hafa hin alvarlegustu áhrif á landbúnað í
heiminum, á alla byggingarstarfsemi, og raska hinu
pólitíska jafnvægi meðal þjóða heims.
Enda þótt vísindamennirnir játuðu, að þessi forspá
þeirra væri þó háð mörgum óvissuþáttum, þá kváðust
þeir samt vona, að ekki yrði skellt skollaeyrum við
aðvörunum þeirra í þessum efnum.
„Við höfum þungar áhyggjur af svo stórkostlegum
breytingum á lífsskilyrðunum í náttúrulegu umhverfi
• •
JORÐ
EFTIR KEVIN MCKEAN
okkar,“ segir í hinni alvarlega orðuðu álitsgerð banda-
rísku vísindaakademíunnar. „Síaukið magn þeirra gas-
tegunda, sem myndast fyrir atbeina manna og stíga upp
í efri lög andrúmsloftsins, er að öllum líkindum í þann
veginn að hafa gífurleg varmaaukandi áhrif á allt lofts-
lagið á jörðinni, sem verður þó nú þegar að teljast
óvenjulega hlýtt. Það kunna því að vera framundan
vandkvæði, sem eru þess eðlis og af slíku umfangi, að
menn geta naumast ímyndað sér þau að fullu."
Einungis með því að skipuleggja fyrirbyggjandi að-
gerðir fyrir framtíðina, sögðu vísindamennirnir, kynni
að vera unnt að koma í veg fyrir ægilegan voða í
náttúrufari heimsins.
Koldíoxíðmagnið eykst
jafnt og þétt
Enda þótt skoðanir manna séu allmjög skiptar á því
hve alvarleg hin væntanlegu gróðurhússáhrif muni
verða, virðist þó eitt atriði alveg öruggt: koldíoxíð- eða
koltvísýringsmagnið í andrúmsloftinu fer sívaxandi.
Mælingar, sem gerðar hafa verið á þessu sviði í banda-
rísku háloftastofnuninni á Mauna Loa-eldfjallinu á
Hawaii-eyjum, hafa leitt í ljós, að magn þessarar loft-
tegundar í andrúmsloftinu hefur aukizt jafnt og þétt á
síðustu áratugum eða frá 315 hlutum af milljón árið
1958 og upp í 340 hluta af milljón í lok ársins 1983.
Loftrúm, sem fundizt hafa djúpt í ísalögum jökla, benda
til þess, að koldíoxíðmagnið í andrúmsloftinu hafi um
miðja nítjándu öld einungis verið í kringum 265 hluta af
milljón.
Hin augljósa undirrót hins illa er, að áliti vísinda-
mannanna, brennsla á kolum, olíu, eldsneyti framleiddu
í efnaverksmiðjum og notkun jarðgass til brennslu.
Þessir kolefnaauðugu orkugjafar gefa við bruna frá sér
á að gizka fimm og hálfan milljarð tonna af kolefni
árlega, og allt þetta gífurlega magn fer út í andrúms-
loftið sem lyktarlaust og litlaust C02-gas.
Hið aukna magn koltvísýrings í andrúmsloftinu felur
þó ekki, eftir því sem næst verður komizt, í sér neina
sérstaka hættu fyrir heilsuna, því vitað er, að venjulegt
magn af þessari gastegund innanhúss getur verið allt að
1000 hlutum af milljón eða jafnvel enn meira, án þess
þó að það virðist vera skaðlegt heilsu manna. Hins
vegar getur síaukið magn koldíóxíðs í andrúmsloftinu
haft veruleg áhrif á það, hvernig jörðin hitnar við geisl-
un sólar. Sólarorkan berst fyrst og fremst til jarðar í
mynd sýnilegra ljósgeisla. Þegar svo jörðin tekur að
hitna við geislun sólar, tekur að myndast hitageislun
frá jörðu út í geiminn aftur, en það gerist í formi
innrauðra geisla, sem hafa mun meiri bylgjulengd en
ljósið.
Koldíoxíð hleypir hinum sýnilegu geislum frá sólu
óhindrað í gegnum lofthjúp jarðar en dregur hins vegar
í sig orkuna frá innrauðum bylgjulengdum, sem berast
frá jörðinni. Þetta leiðir svo til þess, að því meira kol-
díoxíð, sem er í andrúmsloftinu, þeim mun meira af
hitaorku jarðar lokast inni undir lofthjúpi hennar, í
stað þess að berast áfram út í geiminn. Þetta gerist sem
sagt á ósköp svipaðan hátt og sæng eða værðarvoð
heldur hita á sofandi manni. Það var sænski vísinda-
ÍllfljlpÍ N
Eémmms®
Koltvísýringurínn
streymir út í andrúms-
loftið frá óteljandi orku-
verum og bílaskara, en í
stað þess að veðurfar
hlýni hafa einmitt verið
óvenjuleg harðindi í vet-
ur víða í Evrópu, og enn-
þá meiri í Bandaríkjun-
um, þar sem grýlukerti
komu á appelsínulundi
Flórída, en norðar — þar
á meðal á íslandi —
kaffennir bíla og ekki
hefur annar eins snjór
komið á Snæfellsnesi
síðan 1919. Kenningin
virðist ekki mjög sann-
færandi ennþá.