Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.1984, Blaðsíða 13

norðan til í kirkjunni sé laust þversæti
með bekk, tveimur bríkum og gagnskorinni
þverslá og pílárum. Þessi bekkur, sem hér
um ræðir, er hinn eini af þeim öllum, sem
er með bríkum, en þess er ekki getið í
vísitasíu Hraunskirkju, að bekkirnir þar
séu með bríkum.
Ellen Marie Mageroy hafði hallazt að
því, að sum þessara sæta væru skorin af
Sumarliða Þorvaldssyni hreppstjóra á
Sveinseyri, en Jóhann Gunnar Ólafsson
bendir með réttu á, að það fái ekki staðizt
þar sem kistill, sem augljóslega er skorinn
af sama manni og annar bekkurinn úr
Hraunskirkju, beri ártalið 1795, en Sumar-
liði dó árið áður. — Hann fæddist 1735 og
því getur hann heldur ekki hafa skorið
þennan bekk úr Sandakirkju, þótt ein-
hverjum kynni að þykja freistandi að ráða
stafina á bakinu sem STE og lesa úr þeim
fangamark Sumarliða Þorvaldssonar. En
það fær ekki staðizt.
Það verður verkefni manna síðar að
hafa uppi á þeim hagleiksmönnum í Dýra-
firði, sem þessa gripi hafa gert, en geta má
þess, að vestur í Dýrafirði hafa fyrrum
verið óvenjumiklir hagleiksmenn á út-
skurð, ekki aðeins á 18. öldinni heldur og
fyrr. Má þá einkum benda á stól sr. Ólafs
Þorleifssonar á Söndum, frá 17. öld, sem
nú er í Þjóðminjasafninu, að vísu ólíkur
þessum gripum að gerð en þó einn albezti
listgripur sinnar tíðar.
Nú var bekkurinn kominn til Þjóðminja-
safnsins og menn hrósuðu happi yfir að
tekizt hefði aö klófesta slíkan grip, sem
ella hefði sennilegast gengið okkur úr
greipum um alla framtíð. En þá var komið
að eftirleiknum. Allar skuldir þarf að
greiða og nú þurfti að taka fram pyngjuna
og greiða þennan grip. Það var augljóslega
allerfitt að greiða hann af föstu rekstrarfé
safnsins, og þótt sumir bentu á, að verð
bekksins væri í rauninni ekki meira en
greitt væri fyrir eitt gott málverk eftir
Asgrím, Jón Stefánsson eða Kjarval og
sumir einstaklingar létu sig ekki muna um
að snara því út, var þetta meira en fjár-
veiting safnsins þoldi í rauninni.
Mér var efst í huga, eftir að útséð var
um að aukafjárveiting fengist úr ríkissjóði
til kaupanna, að hefja betligöngu til fjár-
sterkra fyrirtækja eða annarra, sem helzt
gæti hugsazt að vildu styðja menninguna í
landinu með því að skjóta saman fé fyrir
einum bekk, en áður en til þess kæmi
leystist málið á óvæntan hátt.
Fyrir allnokkrum árum kom til mín í
Þjóðminjasafnið íslenzk kona búsett í
Bandaríkjunum, Ingibjörg Guðjónsdóttir
frá Laugarbökkum í Ölfusi, og maður
hennar bandarískur, Ralph E. Johnson.
Ingibjörg gaf safninu þá listgripi, sem hún
hafði sjálf gert, mósaíkmyndir úr slípuð-
um steinum. Þetta voru sérstæðir gripir en
nokkuð óvenjulegir í Þjóðminjasafninu,
þar sem það hefir ekki tök á að safna að
marki né sýna listgripi af þessu tagi enn
sem komið er. Þeim hjónum var annt um,
að gripir þessir kæmust í góða höfn, en svo
liðu árin, að ekkert frekara samband var
með okkur.
Um mitt sumar í fyrra kom boð frá þess-
um hjónum fyrir meðalgöngu ættingja
Ingibjargar hér, að þau vildu gefa Þjóð-
minjasafninu til fullrar ráðstöfunar og
kvaðalaust nokkur spariskírteini ríkis-
sjóðs og innstæðu í bankabók. Þetta var
söluandvirði eigna Ingibjargar hér, en það
höfðu þau ákveðið að gefa Þjóðminjasafn-
inu. Var hér um stórhöfðinglega gjöf að
ræða sem nam verulegri upphæð og því
óvæntari sem það er næsta fátítt, að
menningarstofnanir hérlendis fái slíkar
peningagjafir, þótt erlendis séu slíkar
gjafir alþekktar. Hér eru líka fáir auð-
menn í þeim mæli, sem erlendis þekkist, og
hér beinast slíkar gjafir fólks frekar að
góðgerðarstarfsemi og líknarmálum.
Þótt gjöfinni fylgdu engar kvaðir né
óskir um sérstaka ráðstöfun, þótti auðsætt
að láta fé þetta ekki renna í rekstur Þjóð-
minjasafnsins. Skyldi fénu heldur varið til
einhvers sérstaks, sem hægt væri síðar að
benda á og segja: Þetta var gert fyrir gjöf
þeirra hjóna Ingibjargar og Ralph E.
Johnsons.
Og þá kom brúðhjónabekkurinn í hug-
ann. Hann var enn ógreiddur og greiðslur
að falla í gjalddaga. Þarna komu úrræðin
á bezta tíma, og fé það sem fékkst fyrir
skuldabréfin og innstæðan í bankabókinni
stóðst nær því á endum að hrykki fyrir
kostnaðinum við kaupin á bekknum.
Þjóðminjasafnið stendur í mikilli þakk-
arskuld við þau hjón Ingibjörgu og Ralph
E. Johnson. Og eftir þetta ber brúðar-
bekkinn frá Söndum ekki svo fyrir augu
mín að ég hugsi ekki til þeirra hjóna sem í
raun gáfu hann safninu, en annan jafngóð-
an grip af hendi hinna gömlu útskurðar-
meistara mun vart reka á fjörur Þjóð-
minjasafnsins né annarra safna í náinni
framtíð.
ÚR SAGNABANKA
LEIFS SVEINSSONAR
Magister Björn Bjarnason frá Steinnesi, oft nefndur Bjúsi, var prófdómari
i ensku og dönsku við Menntaskólann á Akureyri. Siguröur skólameistari
Guömundsson.var vanur aö halda prófdómurum og kennurum góöa veislu
meðan á prófum stóð. Haföi Björn tekið vel viö í mat og drykk og var enn
rykaöur, en próf skyldi halda morguninn eftir í dönsku. Aöalgeir Pétursson
síðan safnvörður í Þjóðskjalasafni var fyrstur uppi i dönskunni. Björn var illa
haldinn og hafði hulið sig hvítum vasaklút, því timburmenn tóku að ásækja
hann mjög. Aöalgeir var fyrst prófaður í framburöi, og er hann hafði þreytt
nokkrar setningar af máli okkar fyrrum drottnara, lét Björn klútinn falla og
mælti: Svona dönsku hefi ég aldrei heyrt.
Björn magister var í veislu með Sigfúsi Bjarnasyni /'• Heklu. Er líöa tekur á
veisluna mælir Björn til sýslunga síns: Segið þér mér eitt, Sigfús, sofið þér
líka meö þetta þros?
Sveinn Björnsson verkfræöingur (iönsveinn) var í tíma hjá Birni í Gaggó
og las úr enskubókinni: The man was very busy. í framburöi Sveins var
setningin: The man was very bjúsy (í staö bisy). Þá mælti Björn: Heyriö þér,
Sveinn, þetta megiö þér aldrei segja.
Yfirþyrmandi
ófrumlegt
Fjölmiðill er Ijótt orð.
Það er vélalykt af því,
og orðinu gengur
bölvanlega að lýsa
því lífi, þeirri spennu sem svo
oft er að finna í blöðunum, í
útvarpi og sjónvarpi. Ekki veit
ég hver bjó orðið til, en Ijótt er
þaö. Engu að síður verður
víst ekki undan því hlaupist
að lýsa hér og nú yfir því að
þessi nýfæddi dálkur mun
helga sig fjölmiðlum á íslandi,
né heldur er vert að fara öllu
lengur I felur með aö ég mun
annast hann fyrsta kastið.
Dálknum er ætlað að vera I
senn Velvakandi, Velsjáandi
og allir þeir bræður; láta þess
samstundis getið þegar hon-
um finnst vel gert ellegar illa,
hugleiða af einskæru ábyrgð-
arleysi um það sem honum
þykir einkenna téöa miðla,
hjala um hvaöeina sem meö
góðu móti má flokka undir
fjölmiöla. Ekki veröur þetta
gert undir gunnfánum fjöl-
miðlafræðinnar sem nú er
tfskufag ásamt kvikmynda-
gerö. Þau sjónarmiö sem hér
koma eftirleiðis fram veröa
aldrei annað en fallvalt álit
brigöuls umsjónarmanns, og
það hlýtur að verða býsna
handahófskennt hvað nær
inn ( dálkinn og hvað verður
utangátta. Takmörk þessa
dálks eru I rauninni lltil, en um
leiö koma þau í veg fyrir að
hér verði annað og meira gert
en stuttlega drepiö á atriði
sem vekja eftirtekt dálkahöf-
undar. Og hefst þá leikurinn.
+ + +
Til þess máske að leggja
enn ríkari áherslu á þaö
hversu háöur þessi dálkur er
umsjónarmanni sinum ætla
ég að byrja á þvi að geta
þess að fyrir einum tveimur
árum var ég skammaður
opinberlega fyrir að taka
helgi föstudagsins langa ekki
nógu hátlðlega. Skemmtileg-
ast við þessar skammir var
að þær birtust I blaðagrein I
Þjóðviljanum, en það er önn-
ur saga. Því nefni ég þetta aö
nýliðinn langaföstudag var ég
andaktugur I framan og
horfði á sjónvarpið. Þar var
einna helst boðið upp á
langa, Islenska heimildar-
mynd um Skaftárelda; Móðu-
harðindin sem verða aö telj-
ast verstu hörmungar sem
þessi hrjáða þjóð hefur þolað.
Tveir af vinsælustu þátta-
geröarmönnum sjónvarpsins
höfðu umsjón með myndinni:
Magnús Bjarnfreösson og
Ömar Ragnarsson. Kannski
var það einmitt helgi þessa
dags sem geröi mig svo
grunnhygginn að ég allt að
því hlakkaöi til aö sjá mynd-
ina. Eitthvað hlyti aö verða á
henni að græða.
Ég hefði átt að vita betur.
Svo illa virðist hafa blotnað I
púðri islenska sjónvarpsins
aö jafnvel Skaftáreldar
megna ekki aö kveikja
ímyndunarafl starfsmanna
þess. Það var einkum tvennt
sem ég sá athugavert viö
myndina. i fyrsta lagi var hún
fram úr hófi sundurlaus. Þaö
var hlaupið úr einu I annað án
þess að nokkru atriöi væru
gerð verulega góð skil og
myndum frá 20. aldar eldgos-
um skotið hingað og þangaö
inn á milli. Ég ímynda mér að
svona mynd þurfi að byggja
mjög nákvæmlega upp, til
þess að áhorfendur öðlist
raunverulega tilfinningu fyrir
því sem verið er aö lýsa, en
ég fann að minnsta kosti
enga slíka tilfinningu. Heim-
ildir frá átjándu öld voru not-
aöar lítið og illa, aðdragandi
gossins og upphaf fór fyrir
ofan garö og neðan. Þátta-
gerðarmönnum virtust ekki
hafa dottiö I hug aðrar aö-
ferðir til þess aö lýsa eyði-
leggingunni en I töluðum orð-
um, og jafnvel þar var ekkert
samræmi milli þeirra. Magnús
sagði: *,Þaö er erfitt aö
ímynda sér tilfinningar fólks-
ins ... “ en Ómar var ekki I
slíkum vanda: „Það er auð-
velt að (mynda sér tilfinningar
fólksins . . . “ (Var þaö
kannski öfugt?) Þetta tengd-
ist beint síðari athugasemd
minni; myndræn bygging var
öldungis ómöguleg. Engu
tókst að lýsa með beitingu
sjálfrar myndavélarinnar og
hefði þó líklega verið fremur
auðvelt að klippa saman
myndskeið sem hefðu I það
minnsta gefiö hugmynd um
hvað var á feröinni 1783 þeg-
ar hrauniö brann. Ófrumleik-
inn var yfirþyrmandi alls stað-
ar; leikin atriði voru til dæmis
klunnalega tekin og kauðsk.
Þegar „Eldmessan" var sýnd
langaði mig til þess að skríöa
undir borö. Og vegna þess
hversu klén lýsingin á eldin-
um var fór virðingarverð sam-
líking Ómars um Móðuharð-
indin og fimbulveturinn eftir
hugsanlegt kjarnorkustríð
fyrir lítið.
Kannski þótti einhverjum
fengur að huggulegum loft-
myndum frá umhverfi Laka-
gíga, en voru þjáningar fólks-
ins i eldunum þá ekki merki-
legri en þetta? Kannski finnst
líka einhverjum aö hér hafi
verið kvartað af full mikilli
geðvonsku, en það er hart
þegar mestu hörmungar I
sögu þessarar þjóðar. verða
að notalegri náttúruskoðun I
fylgd Ómars Ragnarssonar.
„Við skulum nú líta aðeins á
þetta hraun,“ sagði Ómar
einu sinni, og vissulega litum
við aðeins á þetta hraun, og
vissulega var hrikalegt hraun-
ið gifurlegt, og gífurlegt
hraunið hrikalegt. En nú held
ég að sjónvarpið ætti að
staldra við og velta fyrir sér
hvers vegna svona myndir
eru gerðar. Llta að minnsta
kosti aðeins á það . . .
Or því ég var aö tala um
sjónvarpið: það getur verið
yndislega sveitó. A sunnu-
dagskvöld voru sýndar þakk-
arveröar myndir um Nicholas
Nickleby og Pygmalion en á
milli þeirra tilkynnti þulan,
grafalvarleg: „Nú verður sýnd
stutt mynd um strúta."
ILLIJGI JÖKUl-SSON
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 28. APRÍL 1984 13