Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.1984, Blaðsíða 8

OPERAN
400 ára gamalt listform semalltafheldur vinsœldum sinum
I
//,/
EFTIR SIGURÐ ÞOR GUÐJONSSON
slenska óperan var stofnuð í janúar 1982. Það
mátti ekki seinna vera. ísland er síoasta land
álfunnar sem eignast óperu. Hún hefur verið
snar þáttur í lífi Evrópubúa um fjögur hundruð
ára skeið. Á Ítalíu, þar sem óperan á upptök sín,
var hún á nítjándu öldinni ástríða allrar
þjóðarinnar og sterkur þáttur í sjálfstæð-
isbaráttunni. En nú hefur hún þokað um
set fyrir sjónvarpinu og knattspyrnufár-
inu. I Þýskalandi eru yfir 250 óperuhús og
leitun mun á fullorðnum Þjóðverja sem
aldrei hefur komið í óperuna.
Það eru oft skiptar skoðanir um gildi
óperunnar sem listforms. Til eru bæði æst-
ir óperuunnendur og svo álíka harðsvírað-
ir óperuhatendur. Þeir fyrrnefndu hlusta
helst ekki á annað en óperur daginn út og
daginn inn. Alveg sér á parti eru Wagner-
dýrkendur. Þeir eru eiginlega sérstakur
þjóðflokkur og kemur tónlist ekkert frem-
ur við en t.d. harmonikkuunnendur. Menn
halda helst að Wagnerdella sé meðfæddur
eiginleiki eins og háraliturinn. Aftur á
móti finna óperuhatendur aumingja óper-
unni allt til foráttu. Það er asnalegt að
syngja leikrit segja þeir. Þeir fullyrða að
óperutextar séu einhver argasti leirburður
heimsbókmenntanna. Auk þess fái tónlist-
in ekki notið sín fyrir textanum og textinn
ekki fyrir tónlistinni. Og þeir sjá ofsjónir
yfir þeim frægðarljóma sem umlykur
skærustu óperustjörnunnar. í augum þess-
ara manna er óperan fremur í ætt við sirk-
us en alvarlega listsköpun.
Tónlistin Hækkar
Dramatískt Innihald
En er nokkuð sérstaklega skrýtið að
syngja á leiksviði? Mörg gömul Ieikrit,
Ef menn halda að það
sé frumlegí og nútímalegt að leggja
hluta af áhorfendasalnum
undir sýningu, þá skyldu þeir skoða
þessa koparstungu
af sýningu á La liberazione di Tireno,
sem sett rar á srið í Uffizi-höllinni
í Florence árið 1616.
sem enn eru flutt, eru í bundnu máli.
Gullna hliðið, eitthvert vinsælasta leikrit
íslendinga, er í ljóðum. Ef við getum fall-
ist á, að ekkert sé athugunarvert að tala í
bundnu máli á leiksviði, ættum við að geta
viðurkennt að þaðan sé aðeins hársbreidd
yfir í söng. En aðalatriði þessa máls er
einfalt: Tónlist hefur miklu meiri tján-
ingarmöguleika hvað tilfinningar snertir
Claudio Montererdi, 1567—1643,
fyrsta meiriháttar óperutónskáldið.
Barok eða rokoko einkennir flest hin gömlu og nafnfrægu óperuhús, mikill íburður í kristal,
gyllingum og rauðu plussi eins og hér í hinu gullfallega residenztheater í Miinchen.
Það rar byggt eftir 1700, skemmdist í stríðinu, en rar endurbyggt í upprunalegri gerð.
Jenny Lind, 1820—1887 rar ein dáðasta óperusöngkona
síðustu aldar. Hún söng öll þessi helztu
sópranhlutrerk og frægð hennar lifir enn.
Rússnesk ópera á sér mikla sögu.
Einhrer ríðfrægasti söngrari af rússnesku
bergi er Feodor Chaliapin, 1873—1938,
bér í hlutrerki Boris Gudunor
í París 1913.
en hið talaða orð. Það sem tekur langan
tíma að gera áheyrendum ljóst á leiksviði
getur tónskáldið sýnt með örfáum tón-
hendingum í óperu. Með tónlist er meira
að segja unnt að gefa í skyn hvað persón-
urnar eru að hugsa þá og þá stundina.
Tónlistin hækkar hið dramatíska innihald
og getur forðast óþarfa málalengingar.
Og er það ekki bara þjóðsaga að allir
óperutextar séu svona lélegir? Margir
óperutextar sem nú eru gleymdir eru að
vísu óttalegur leirburður. En sumir eru
skammlausir og nokkrir góðir. Óperutext-
ar Wagners hafa bókmenntalegt gildi.
Rússneskar óperur eru sagðar oft við góða
texta. Textar við óperur Bellinis eru oft
ágætir. Hið sama má segja um óperur
Verdis og þær síðustu, óþello og Falstaff,
eru samdar við frábæran skáldskap. Höf-
undur þeirra var Arrigo Boito sem var
ágætt skáld og gott tónskáld. óperutextar
Richard Strauss voru einnig margir gerðir
af góðu skáldi, Hugo von Hufsmanthal.
Stundum semja tónskáldin óperur við
fræg leikrit. Þannig gerði Strauss óperu
við leikrit Oscar Wildes um Salome. Og
8