Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1984, Síða 5

Hvar sem Tíbetar
drepa niður fæti rísa
af grunni hin hefð-
bundnu buddha-
musteri með ótrúlegu
útflúri innan dyra sem
utan, ásamt munka-
klaustrum sem sniðin
eru eftir hinum ýmsu afbrigðum buddh-
ismans. Þó hans heilagleiki Dalai Lama sé
nokkurs konar páfi og Guð Tíbeta þá er
um svo mörg afbrigði búddhismans að
ræða að það er hætta á að það veiki hið
trúarlega sameiningartákn hjá jafn
dreifðum þjóðflokki — sérstaklega í landi
með svo ólíka siði, tungu og menningu sem
Indland. Hvort sem það er tilviljun eða
fyrir tilstilli sjálfs Buddha, þá tilheyra
flestir tíbesku flóttamannanna á Indlandi
Sakya-reglunni, en hún er langt frá því að
vera sú stærsta í Tíbet. Hún er aftur á
móti fræg í sögu heimalandsins fyrir
menntastofnanir sínar, en um mikilvægi
hennar greinir Tíbeta sjálfa á. Reglan var
stofnuð 1073 eftir Krist og klaustur henn-
ar fylltust fljótlega af fræðimönnum frá
Indlandi, Tíbet og Nepal og iðkuðu þeir
fræði sín öldum saman. Sakya-klaustrið
varð því frægt fyrir vísdóm og þekkingu og
var um hríð uppspretta buddhískrar heim-
speki. Þekktustu fræðimenn Tíbeta hafa
komið frá þessari reglu, til dæmis Kunga
Gyaltsen Pal Zangpo en hann var uppi um
aldamótin 1200 og er þekktastur undir
nafninu Sakya Pandita. Sagt var að eng-
inn stæði honum á sporði hvað þekkingu
snerti, og hann hafði áhrif um alla Asíu —
sneri meðal annars Godan Mongólíukon-
ungi til trúar sinnar.
Ég mun nú segja frá
heimsókn okkar til
Puruwala þar sem er
miðstöð Sakya-
klausturreglunnar í
Rajpur. Venjulega tek-
ur það aðeins hálfan
annan tíma að keyra
frá Dhera-Dun til Puruwala, en í þetta
sinn tók ferðin miklu lengri tíma vegna
vegatálmana og eftirgrennslana her-
manna, sem alls staðar virtust vera á verð
nærri landamærum Punjab þessa daga.
Rykið var óskaplegt á malarveginum og
ekki bætti úr skák að bílskrjóðurinn sem
við höfum til afnota var vægast sagt óþétt-
ur. Okkur hafði verið boðið í þessa ferð af
Sakya-reglunni, í þakkar- og vináttuskyni
vegna liðsinnis okkar við flóttafólkið í
Ræjpur.
I Puruwala höfðu Tíbetar hreiðrað um
sig á eigin landi, nánar tiltekið í undur-
fögru umhverfi við rætur Himalayafjalla.
Stærsta byggingin í þorpinu var að sjálf-
sögðu sjálft buddha-musterið og tók það
öllu því fram sem við höfum áður séð af
útflúri — bæði rauðu og gylltu, og jafnt úti
sem inni. Rauðklæddir ungmunkar settu.
og svip sinn á þorpið, og voru þeir hvar-
vetna til staðar þar sem við áttum leið um
á þessum slóðum. Þeir virtust vel skólaðir,
enda ríkir strangur agi innan reglunnar,
og var kurteisi þeirra og hógværð eftir-
tektarverð. Öll kennsla ungmenna frá níu
ára aldri fer fram í klausturskólum þar
sem Indverjar drógu til baka framlag sitt
til ríkisskólanna. Var það gert af illri
nauðsyn en áður höfðu þeir lagt fram 200
rúpín mánaðarlega fyrir hvern nemanda.
Eftir þvi sem ég kemst næst er trúfræði
búddhismans, ásamt heimspeki, uppistað-
an í námsefni klausturskólanna. Um hag-
nýta menntun virðist ekki að ræða. Munk-
arnir njóta ýmissa forréttinda á Indlandi
og njóta þeir og samúðar hjá flestum þjóð-
um heims.
Það var Migmer Tsetan, ábóti, sem gekk
með okkur að musterinu og var okkur
fyrst boðið í nokkurs konar testofu.
Rauðklæddir munkarnir báru okkur te og
smákökur, en þetta var nokkurs konar
undirbúningsathöfn áður en gengið var í
sjálfan helgidóminn. Eftir dágóða stund
vorum við látin fara úr skónum og inn í
musterið. Skrautið og íburðurinn var yfir-
þyrmandi — hvílíkt hugvit! Risastórt
Buddha-líkneski trónaði yfir eins konar
altari, prýtt mislitum kertaperum og
gerviblómum. Margt var faglega unnið í
musterinu, sérstaklega myndir sem mál-
aðar voru á silki og sýndu atburði úr trú-
arsögu Tibeta. Þær stungu óneitanlega
nokkuð í stúf við annað skraut. I þessu
aðalmusteri Sakya-reglunnar er einnig að
finna ýmsa muni sem Tíbetum tókst að
komast með frá ættlandi sínu, eins og
bækur, sem á sínum tíma voru þýddar af
sanskrít á tibesku. Þetta eru bækur um
hina fornu indversku buddhatrú. Buddh-
ismi barst ekki til Tíbet fyrr en á sjöundu
öld eftir Krist, en hin forna trú Tíbeta —
Bon-po — var eins konar náttúrudýrkun. í
fyrstu kom til átaka milli þessara tveggja
trúarskoðana en þær runnu seinna saman.
Ábótinn Khenpo Appey, einn lærðasti heimspekingur Tíbeta. Hann er lengst til vinstri.
Myndin er tekin þegar Þóra fór á hans fund ásamt fleirum.
Tíbetar fóru í kröfugöngu þann 10. mars síðastliðinn til að minnast þess að 25 ár voru frá valdatöku kínverskra kommúnista í heimalandi
þeirra.
Ýmislegt í Bon-po lifði af sókn buddhism-
ans, til dæmis bænafáninn. Hugmyndin
um hinn endurfædda stórlama sá ekki
dagsins ljós fyrr en 1474, og nafnið Dalai
Lama varð til enn síðar. Altan Kahn, kon-
ungur Mongólíu, vingaðist þá við stórlam-
ann í Tíbet, og vegna þessarar vináttu var
sonarsonur Altan Kahn valinn í hlutverk
hins endurfædda stórlama. Hann var
nefndur Gyatso, sem þýðir útsær á mong-
ólsku. Útsær á tíbesku er ... Dalai. Bækur
um þetta efni eru varðveittar í musterinu.
Hans heilagleiki
Sakya Trizin — eða
Ngawang Kunga
Thegchen Palbar
Thinley Sampel Wang
Gi Gyalpo! — bjó
spottakor frá muster-
inu, í ekki ólaglegri
„höll“. Þangað var okkur boðið og enn bið-
um við drykklanga stund til undirbúnings
í nokkurs konar biðstofu. Ábótinn kenndi
okkur siðareglurnar, Okkur voru til dæmis
fengnir hinir hefðbundnu hvítu klútar,
sem við lærðum að brjóta saman á sér-
stakan hátt, til að rétta hinum heilaga
Sakya Trizin. Loks var farið úr skónum og
dyrnar lukust upp. Bak við lágt altari var
fagurlega útskorinn legubekkur, logagyllt-
ur með rauðu silkiáklæði, og upp af þess-
um bekk reis nú hans heilagleiki — lítil,
feitlagin mannvera, sem erfitt var að átta
sig á hvort var karl eða kona. Mikið svart
hárið var sett í hnút uppi á höfðinu, og var
hnúturinn skreyttur silkisnúru. Stórir og
útflúraðir eyrnalokkar hengu í eyrunum
niður á axlir. Þá var hann klæddur gulum
eða gylltum silkislopp, víðum og stórum,
sem náði niður á ökla. Migmer ábóti vott-
aði hans heilagleika virðingu sína með því
að krjúpa á kné, og ég sá að félaga mína
virtist hafa rekið í rogastans. Einhvers
konar virðingarsljóleiki virtist vera kom-
inn yfir þá, þeir voru í annarlegu ástandi
og hreyfðust varla úr sporunum. Sjálf
fann ég ekki fyrir neinu, bókstaflega engu,
sem þó getur komið fyrir alla við framandi
trúarathafnir eða helgisiði. Þetta yfir-
þyrmandi glys og tildur gerðu það að verk-
um að ég leit á þessa heimsókn til Puruw-
ala sem eins konar sjónarspil — ég beið
bara forvitin eftir því hvað myndi gerast
næst. Svona á nú arfur kynslóðanna — hin
kristna trú með sinni látlausu guðsþjón-
ustu — sterk tök í flestum Vesturlanda-
búum, þrátt fyrir allt.
En hvað um það, ég sá
að ég varð að taka af
skarið. Ég gekk til litla
mannsins, heilsaði að
indverskum sið og
rétti honum klútinn á
þann hátt sem mér
hafði verið kennt, og
þakkaði loks heimboðið. Þá gerðist undrið;
litli maðurinn brosti! Hann tók þéttings-
fast í hönd mína og sagði: „Vertu velkom-
in. Ég þakka þér.“ Hann tók síðan klútinn
hvíta og lagði varlega um háls mér og axl-
ir. Félagar mínir fylgdu síðan mínu for-
dæmi, og ísinn var brotinn. Eftir það var
andrúmsloftið óþvingað þó Migmer ábóta
væri sýnilega brugðið. Okkur var vísað til
sætis og umræður hófust. Hans heilagleiki
Sakya Trizin spurði margs frá Vesturlönd-
um og Ameríku. Félagar mínir gutu aug-
unum til mín og ætluðust til þess að ég
spyrði — sem ég sannarlega gerði. „Hvað
ætlast Tíbetar fyrir?" Hann svaraði fáu.
Þá spurði ég hvernig væri farið kennslu
barna og almennri menntun. Hver byggði
hin dýru musteri og hallir? Hvað um heil-
brigðisþjónustu? — en um 30% Tíbeta eru
berklaveikir. Hans heilagleiki svaraði eftir
bestu getu og sannleikanum samkvæmt,
hann virtist ekkert kippa sér upp við þetta
spurningaflóð. í einu horni hins geysistóra
herbergis var dýrindis skápur í hefð-
bundnum litum Tíbeta og í honum voru öll
áhöld til tesuðu, næfurþunnir bollar og
smákökur í dósum. Ungmunkar báru fram
te og smákökur. Áhrif þau sem persóna
mannsins hafði á okkur í fyrstu hurfu
furðu fljótt, enda báru spurningar hans og
svör vott um viturleika og kurteisi. Við
dvöldum dágóða stund í návist hans
heilagleika Sakya Trizin, yfirmanns
Sakya-reglunnar, og urðum margs vísari
um starfsemi hennar meðal flóttamanna.
Reglan rekur níu klausturskóla á Ind-
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 1. SEPTEMBER 1984